گسترش تجارت، سرمایه گذاری، نوسازی اساسی جاده باکو آستارا با اعتبار 45 میلیون دلاری تخصیص یافته از طرف بانک توسعه صادرات ایران ، ایجاد خطوط جدید انتقال برق پارس آباد، طرح انتقال گاز ایران به نخجوان، ساخت نیروگاه برق آبی برروی رودخانه ارس و... ازجمله مهم ترین زمینه های همکاری دوکشور به شمار می رود . با وجود همکاری های متنوع بین دو کشور در سالهای اخیر هنوز حجم همکاری های تهران و باکو به سطح مورد انتظار نرسیده است زیرا روابط ایران با جمهوری آذربایجان هنوز با موانع جدی روبرو است. زمینه های مناسبی چون اشتراکات دینی و تاریخی و فرهنگی امکانات بسیار خوبی را فراهم کرده است که در صورت بهره برداری صحیح از انها می توان موانع موجود را از سر راه به راحتی برداشت .در نتیجه امکان مانور دشمن را درمرزهای شمالی ایران به حداقل کاهش داد.
منافع مشترک بین دو کشور
پس ازفروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری آذربایجان با توجه به نزدیکی و پیوندهای فرهنگی و قومی و تاریخی و دینی مردم آذربایجان با ایران ، بازرگانان ایرانی توانستند جایگاه اقتصادی و تجاری خوبی در جمهوری آذربایجان به دست آورند . اما متاسفانه به علت برخی اشتباهات و فقدان تعریف و شناخت درست ازبازار جمهوری آذربایجان و نیز کارشکنی های کشورهای رقیب ازجمله آمریکا و ترکیه این جایگاه حفظ نشد.
البته علاوه بر رقابتها و توطئه های آشکارو پنهان رقبای جمهوری اسلامی ایران مهم ترین عامل ، بی تجربگی بازرگانان ایرانی بود زیرا در اوایل استقلال جمهوری آذربایجان متاسفانه بازرگانان ردیف اول ایران این جمهوری را برای فعالیت خود انتخاب نکردند. بلکه واسطه های درجه دوم و سوم برای تجارت به جمهوری آذربایجان آمدند که قانونمند نبودن این جمهوری نیز مزید برعلت شد و بسیاری از این تجار با شکست مواجه شدند وسرمایه هایشان تلف شد.
نکته بسیار مهم که نقش تعیین کننده ای در مناسبات بین ایران و آذربایجان دارد توجه به این واقعیت است که علاوه بر بازار مصرفی داخلی جمهوری آذربایجان این کشور به عنوان سکوی پرتابی به بازارمصرفی سایرجمهوری های جامعه مشترک المنافع نیزمحسوب می شود از این نظر بازارجمهوری آذربایجان به عنوان محلی برای ترانزیت کالا و سرمایه ایرانی به قفقاز شمالی و سایر مناطق مجاور این کشور برای سرمایه گذاران ایرانی جذابیت دارد. زیرا درصورت تکمیل چرخه تولید کالاهای ایرانی درجمهوری آذربایجان می توان عوارض صدوراین کالاها را به سایرجمهوری های منطقه به نصف رقمی که برای واردات کالا از ایران وضع کرده اند ، کاهش داد.
خوشبختانه در چند سال اخیر شاهد رونق گرفتن حضور ایرانیان در بازار کالا و تولید در جمهوری آذربایجان هستیم .این مساله موجب ارتقای جایگاه کشورمان در اقتصاد جمهوری آذربایجان شده است. رمز موفقیت برخی شرکتهای ایرانی در جمهوری آذربایجان ، شناخت دقیق شرایط بازار این جمهوری و فعالیت براساس قواعد و مقررات نوشته و نانوشته جمهوری آذربایجان و انتخاب جهت گیری صحیح برای تولید کالا بوده است.
مضاف براینکه نمونه های زیادی از میراث ارزشمند فرهنگی و تاریخی در جمهوری آذربایجان وجود دارد که از پیوندهای تاریخی این مرز و بوم با ایران حکایت می کند. منطقه تاریخی " ایچری شهر " در قلب باکو پایتخت جمهوری آذربایجان از نمونه های بارز میراث ماندگار فرهنگی است که در جای جای این شهر قدیمی آثار قدیمی پیوندهای تاریخی و فرهنگی جمهوری آذربایجان با ایران به چشم می خورد.
ازهمه مهم تر باورهای شیعی که در اکثریت جمعیت آذربایجان وجود دارد که آنها را به فرهنگ ایرانی پیوند می زند . اگرچه شناخت مردم از دین و نگرش شیعی به اسلام کم است اما نفوذ باورهای مذهبی علی رغم تبلیغات ضد مذهبی دوران کمونیستی هنوز زنده است . ارتقای روابط فرهنگی ، خواست هر دوطرف است ازجمله با توجه به این که منابع تاریخ جمهوری آذربایجان عمدتا به زبان فارسی است و تغییر الفبا مشکلاتی را برای دسترسی عموم مردم جمهوری آذربایجان به این منابع ایجاد کرده است ، به طوری که حتی در آکادمی ملی علوم و دانشگاه های جمهوری آذربایجان تخصص کافی برای ان وجود ندارد، به همین منظور پیشنهاد تشکیل اتاق های ایران در مراکز فرهنگی جمهوری اذربایجان مورد استقبال واقع شده است.
با وجود همکاری های متنوع بین دو کشور هنوز حجم مناسبات تهران و باکو به سطح مورد انتظار نرسیده است و بنظر می رسد دو طرف نیازمند تعمیق روابط خارجی خود باشند. بخشی از این موانع به سیاستهای داخلی دو کشور مربوط می شود و بخش اعظم آن تحت تاثیر قدرتهای منطقه و خارج منطقه است.
موانع توسعه مناسبات ایران و جمهوری آذربایجان
فشار ایالات متحده آمریکا بر آذربایجان برای توسعه نیافتن مناسبات؛ آمریکا مایل نیست تا زمانی که مشکلات تهران – واشنگتن حل نشده است ایران بتواند مناسبات خود را با آذربایجان گسترش دهد . به همین دلیل از تمامی امکانات خود بهره می گیرد تا با تهدید و تطمیع، باکو را به تجدید نظر در مناسباتشان به ایران ترغیب کنند . آمریکا در این مورد دو سیاست متفاوت را درپیش گرفته است از یکسو با ایرانی های مخالف مقیم آذربایجان ارتباط برقرار می کند و از سوی دیگر به دنبال گرفتن امتیاز ایجاد پایگاه نظامی در این کشور است تا بتوانند از نزدیک بر خزر و ایران کنترل داشته باشد .
نقش اسرائیل برای توسعه حوزه نفوذ در قفقاز بویژه در آذربایجان
آمنون کوهن معاون کنست پارلمان رژیم صهیونیستی که در سال (۱۳۸۵) در ترکیب هیاتی به جمهوری آذربایجان سفر کرده بود در سخنانی تحریک آمیز گفت: اسراییل نگرانی جمهوری آذربایجان در مورد اهالی آذری ایران را که 40 درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می دهند درک می کند!!! این مقام رژیم صهیونیستی در مصاحبه با خبرنگار خبرگزاری آپا در فلسطین اشغالی در پاسخ به سوالی درمورد مناسبات جمهوری آذربایجان با رژیم صهیونیستی گفت: ما درک می کنیم که جمهوری آذربایجان از نظر ژئوپلتیک در شرایط دشواری قرار دارد.
ما درک می کنیم که جمهوری آذربایجان دارای مرز مشترک با ایران است و هم از طرف ایران و هم از طرف روسیه با فشارهای دیپلماتیک مواجه است! به نظر من اگر همسایه جنوبی جمهوری آذربایجان به سلاح اتمی دست یابد در وهله نخست خطر استراتژیک برای جمهوری آذربایجان ایجاد خواهد شد!؟ از این نظر جمهوری آذربایجان باید موضع خود را قاطعانه اتخاذ و در اسراییل سفارتخانه دایر کند. ما به جمهوری آذربایجان به عنوان یک همکار استراتژیک نگاه می کنیم.
...و امروز؛ مبادلات ایران و جمهوری آذربایجان "باید" افزایش یابد
حضرت آیتالله خامنهای رهبر معظم انقلاب عصر روز سهشنبه در دیدار آقای «الهام علیاف» رئیسجمهوری آذربایجان با اشاره به روابط سیاسی خوب و مشترکات فراوان ایران و آذربایجان بخصوص اشتراکات دینی و مذهبی دو ملت خاطرنشان کردند: ترویج معارف اسلامی و احترام به مظاهر و شعائر دینی موجب اقبال عمومی و پشتیبانی مردم در مقابل تهدیدها خواهد شد.
رهبری انقلاب، نگاه جمهوری اسلامی به مردم آذربایجان را در چارچوب برادری و فراتر از مسأله دوستی و همسایگی خواندند و گفتند: ثبات سیاسی، امنیت، آرامش و رفاه عمومی مردم آذربایجان برای ما بسیار مهم است و با وجود تفاهم قلبی دو ملت، باید مبادلات اقتصادی و همکاری در بخشهای مختلف افزایش یابد.
رهبر معظم انقلاب با اشاره به اشتراکات مذهبی مردم ایران و آذربایجان تأکید کردند: اعتقادات اسلامی و شیعی مردم آذربایجان سرمایه گرانبهایی است و هر چه دولت نسبت به این مظاهر و عقاید دینی مردم احترام و اقبال بیشتری نشان دهد، پشتیبانی مردم از دولت و مقاومت آنها در مقابل دشمنی برخی ابرقدرتها، بیشتر خواهد شد.
ایشان مقابله با فتنهانگیزی گروههای تکفیری در میان ملتها را در گروی تقویت فعالیتهای اسلامی برشمردند و گفتند: منطقه آذربایجان از لحاظ دینی، ریشهدار و خاستگاه برخی علمای بزرگ اسلامی است و مردم آذربایجان نیز مردمی آگاه و هوشیار هستند که تشویق و کمک دولت در فعالیتهای دینی در گرایش و جلب عواطف آنها بسیار مؤثر است.
سخنان رئیس جمهوری آذربایجان
الهام علیاف رئیس جمهوری آذربایجان با اشاره به روابط نزدیک تهران و باکو، مذاکرات خود در کشورمان را بسیار مهم و سازنده خواند و گفت: فرهنگ، دین و تاریخ مشترک، پیوند عمیقی میان ایران و آذربایجان ایجاد کرده است. وی با اشاره به امضای بیش از ۱۰ سند همکاری میان تهران و باکو، روابط دوجانبه را برادرانه و بسیار عالی دانست و افزود: در زمینه همکاریهای تجاری، حمل و نقل، انرژی و صنعت گامهای خوبی برداشته شده و تلاش میکنیم تا اتحاد و روابط دو کشور را در همه زمینهها گسترش دهیم. رئیس جمهوری آذربایجان، تهران و باکو را در زمینه مسائل بینالمللی هم عقیده خواند و گفت: ایران در زمینه برقراری صلح و ثبات در دنیا نقش بسیار مهمی بازی میکند و ما امنیت ایران را امنیت خود میدانیم.
نگاهی به گامهای سفر علی اف به تهران
روسای جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در نشست مشترک خبری که پس از امضای اسناد همکاری برگزار شد، با تاکید بر اشتراک نظر دو کشور در خصوص مسایل مهم دو جانبه ، منطقهای و بینالمللی، توسعه همه جانبه روابط تهران – باکو را به نفع دو ملت و ملتهای منطقه دانستند. حسن روحانی در این نشست با اشاره به 5 دور ملاقات و گفتوگو با رئیسجمهوری آذربایجان طی 30 ماه اخیر، اظهار کرد: در هر دور از این ملاقات و مذاکرات، شاهد پیشرفت در سطح روابط و همکاریهای دوجانبه ایران و آذربایجان بودیم و در ملاقات امروز که پس از برجام و رفع تحریمها انجام میشود، شرایط به گونهای است که میتوانیم در همه زمینهها فعالیتهای مشترکی داشته باشیم.
رئیسجمهوری افزود: کمیسیون مشترک دو کشور در دو سال اخیر بسیار فعال بوده است که یکی از آثار مثبت آن امضاء 11 سند همکاری بین تهران و باکو است. روحانی روند مذاکرات خصوصی و مشترک با همتای آذربایجانی خود را در مسایل مهم سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بسیار مفید و سازنده توصیف کرد و افزود: امروز در زمینه مسایل ترانزیتی و کریدور جنوب به شمال با یکدیگر گفتوگو کردیم و با اتصال راهآهن آستارا به آستارا تا پایان سال میلادی جاری شاهد تحول مهمی در این زمینه خواهیم بود.
همچنین در زمینه مساله انرژی و بهرهبرداری مشترک از منابع نفت و گاز دریای خزر، مذاکرات سازندهای انجام دادیم و مصمم هستیم در زمینهمسایل فرهنگی، دانشگاهی و گردشگری و نیز بیمه، بانکی و سرمایهگذاریهای مشترک بویژه در مناطق آزاد، از جمله انزلی، ارس و ماکو با یکدیگر همکاریهای بیشتری داشته باشیم. روحانی با اشاره به اشتراکات فرهنگی دو ملت، گفت: ایران و آذربایجان در زمینه مسایل دینی، مذهبی و اعتقادی و فهم از اسلام رحمانی و اسلام مودت و دوستی و همچنین در زمینه ضرورت تلاش برای مبارزه با اسلامهراسی در منطقه و جهان، اشتراک نظر دارند.
در این سفر توافق شد که با همکاری ایران علیه تروریسم مبارزه شود تا صلح و ثبات در منطقه برقرار گردد. باکو همواره تأکید بر احترام به ارزشهای اسلامی به خدمات دینی دارد و آنطور که مقامات آذربایجان عنوان می کنند در دوره استقلال آذربایجان دو هزار مسجد ساخته شده است که نیمی از آنها در دوره مسئولیت علی اف بوده است. رئیسجمهوری آذربایجان با تقبیح حرکتهای ضد اسلامی، علت دشمنیها علیه این کشور را اعتقادات دینی مردم می داند و بر این باور است که، اسلام و تشیع در آذربایجان محبوب مردم هستند و وجود شخصیت بزرگی همچون حضرت آیت الله خامنه ای در منطقه نیز به ما نیرو و انرژی فراوانی میدهد.
گامهای تعمیق مناسبات بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان در حالی برداشته می شود که، بیش از 90 درصد مردم جمهوری آذربایجان شیعه هستند و تاریخ و فرهنگ این کشور متاثر از تاریخ و فرهنگ ایران است؛ بنابراین وجود مشترکات فرهنگی و تاریخی و مرزهای مشترک دریایی و زمینی اهمیت روابط دو کشور را نسبت به سایر کشورها دو چندان کرده است. باید توجه داشت از بدو تاسیس جمهوری آذربایجان به دلیل شروع جنگ قره باغ بین ارمنستان و آذربایجان تا 1995 این کشور درگیر جنگ با ارمنستان بود. اما بعد از روی کار آمدن حیدر علیاف، رئیسجمهور فقید آن کشور، ثبات سیاسی داخلی و آتشبس با ارمنستان برقرار شد و این کشور برای آزادسازی 20درصد از خاک خود که در تصرف ارمنستان بود، بهجای جنگ از سازمانهای بینالمللی بهخصوص گروه مینسک طلب کمک کرد.
پس از آن با توجه به روابط خوبی که ایران با ارمنستان بهعنوان همسایه خود و سایر کشورها داشته، احزاب و گروههای خارجی مخالف ایران و کشورهایی همچون ترکیه و رژیم صهیونیستی به بهانه همین روابط نسبت به تبلیغات ضدایرانی اقدام کردند و بر همین اساس روابط آذربایجان با رژیم صهیونیستی توسعه پیدا کرد.
در واقع مقامات آذربایجانی به بهانه روابط ایران با ارمنستان روابط خود را با رژیم صهیونیستی توسعه دادند. از سوی دیگر بهرغم فرازونشیبهایی که در روابط ایران و آذربایجان بوده، همیشه روابط دو کشور در حد نسبتا مطلوبی توسعه یافته است. روابط آذربایجان با اسرائیل براساس فشار آمریکا و لابی صهیونیسم برای مساعدت در مساله قره باغ شکل گرفته است. آمریکاییها رژیم صهیونیستی را پل ارتباطی باکو با واشنگتن معرفی کردهاند و به همین جهت آذربایجان در شرایط جنگی و در فشارهای داخلی و خارجی برای رهایی از مشکلات و ترک مخاصمه با اسرائیل، روابطش با آن رژیم را توسعه داده است. این در حالی است که اکثر مردم آذربایجان مخالف این روابط هستند.
در این میان اگر روابط ایران با آذربایجان افزایش یابد، احتمالا شاهد کاهش روابط باکو با تلآویو خواهیم بود. از زمان روی کار آمدن دولت حسن روحانی روابط ایران با آذربایجان رشد چشمگیری داشته است. طی دو سال گذشته 4 ملاقات میان روسای جمهور برگزار شده و بیش از 50 هیات عالی رتبه بین دو کشور سفر کردهاند که این حجم روابط و سفر این تعداد از هیاتها را با کشورهای دیگر نداشتهایم.
در شرایط فعلی دولت آذربایجان با توجه به شرایط بینالمللی و پسا تحریم در نظر دارد با توسعه مناسبات خود با ایران، از بازارهای اقتصادی ایران سهمی عایدش شود و همچنین از توانمندیها و پتانسیلهای اقتصادی، فنی و مهندسی ایران استفاده کند. در سفر فعلی الهام علی اف، رئیسجمهور ی آذربایجان به همراه هیات بلندپایهای از بخش خصوصی و دولتی این کشور، درخصوص موضوعاتی همچون انرژی، ترانزیت، خدمات کشاورزی، تسهیل روادید و مسائل مشترک بینالمللی و همچنین رژیم حقوقی دریای خزر مذاکراتی صورت گرفت.
در نهایت سفر فعلی میتواند فرصتی را برای اجرایی کردن اسناد و تفاهمنامههایی که در گذشته امضا شده ولی عملیاتی نشده فراهم آورد،از این رو تحلیل بهنگام مسئولین نظام جمهوری اسلامی مبنی بر افزایش سطح روابط آذربایجان و نیز نگاه تهران به باکو از زاویه جغرافیای سیاسی و همچنین دور نگه داشتن این کشور از محور شرارت منطقه (تل آویو) گامی بلند و تاثیر گذار در همگرایی و هم افزایی منطقه ای ارزیابی می گردد. بنابراین ضرورت دارد باکو کستره تعاملات سیاسی خود را بر اساس رابط با ایران تعیین و تنظیم کرده و از بسط مناسبات خود با صهیونیستها اجتناب کند.
ارسال نظر