مُهر پایان بر سند جنگی نابرابر

پس از پیروزی انقلاب اسلامی رابطه ی ایران با عراق به دلیل تمایل عراق به گسترش حوزه ی نفوذ خویش در منطقه، تیره شد و به مرور زد و خوردهای مرزی میان 2 کشور افزایش یافت. بنابراین در نخستین روزهای سال 1359 هجری خورشیدی هنگامی که خطر تجاوز این کشور به ایران جدی شد، امام خمینی در پیامی تجاوز به ایران را حمله به رسول خدا(ص) و جنگ با قرآن عنوان کردند اما در نهایت رژیم بعث عراق به امید فتح ایران در کوتاه ترین زمان ممکن، دومین جنگ طولانی سده ی بیستم را پس از نبرد ویتنام، در سی و یکم شهریور 1359 هجری خورشیدی رقم زد. در این جنگ هشت ساله، ارتش عراق به صورت گسترده از سلاح های شیمیایی استفاده کرد و مردم بی دفاع ایران را مورد حمله های وسیع خویش قرار داد. جمهوری اسلامی به این اقدام غیر انسانی اعتراض کرد اما رادیوی رسمی عراق این اتهام را انکار کرد. هر چند در طول این جنگ خلاف ادعای آنان ثابت شد زیرا رژیم بعث در عملیات های رمضان و خیبر از بمب های شیمیایی به صورت گسترده استفاده کرد و نه تنها جان رزمندگان ایران را با سلاح های شیمیایی با خطر جدی روبرو ساخت، بلکه طیف وسیعی از این سلاح ها را علیه شهروندان غیرنظامی استفاده کرد. در این راستا شورای امنیت سازمان ملل متحد از همان آغاز جنگ تحمیلی برای پایان دادن به این نبرد و جلوگیری از خسارات ناشی از آن 14 قطعنامه و 15 بیانیه صادر کرد. اما ایران هفت قطعنامه نخست این شورا را به دلیل حضور دشمن در خاک کشور و نپذیرفتن صدام به بازگشت به مرزهای تعیین شده، رد کرد تا آن که هشتمین قطعنامه با عنوان قطعنامه ی 598 از طرف کشورمان مورد پذیرش قرار گرفت. قطعنامه ای که شورای امنیت در آن با تأیید دوباره ی قطعنامه ی 582 خود به ابراز نگرانی عمیق از شدت درگیری میان ایران و عراق و تلفات شدید انسانی و تخریب مادی حاصل از این جنگ پرداخت و تاسف عمیق خود را از آغاز و ادامه ی جنگ، بمباران مراکز مسکونی و غیرنظامی، حملات به کشتی های بی طرف و هواپیماهای کشوری، نقض قوانین بین المللی انسان دوستانه و دیگر قوانین ناظر بر درگیری مسلحانه و به ویژه کاربرد سلاح های شیمیایی برخلاف الزامات پروتکل 1925 ژنو اعلام داشت.

این شورا در ادامه خواهان پایان بخشیدن به تمامی اقدامات نظامی میان ایران و عراق و دستیابی به یک راه حل جامع، عادلانه، شرافتمندانه و پایدار میان این 2 کشور شد و با یادآوری مفاد منشور ملل متحد، به ویژه تعهد تمامی دولت های عضو به حل اختلاف های بین المللی خود از راه های مسالمت آمیز و با حکم به این که در درگیری میان ایران و عراق زمینه ی صلح حاصل شده است، در 10 بند خواسته های قطعنامه را از 2 کشور مطرح کرد.

جمهوری اسلامی ایران با توجه به وجود ویژگی های مثبت در قطعنامه ی 598 اعلام کرد که این قطعنامه جای بحث و گفت و گو دارد بنابراین آن را نه رد و نه قبول کرد، اما پس از گفت و گوهای فراوان مسوولان نظام سرانجام با موافقت نهایی امام خمینی، قطعنامه ی شورای امنیت پذیرفته شد.

دلایل پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از طرف عراق و هم پیمانانش این بود که رژیم بعث پس از عملیات خیبر در ۱۳۶۲ هجری خورشیدی شکست های بسیاری از نیروهای ایران را تجربه کرد، برای نمونه در عملیات والفجر ۸ در عین ناباوری فاو را از دست داد و به دنبال آن در عملیات کربلای 8 در جبهه ی شلمچه شکست خورد و از قدرت نظامی اش به شدت کاسته شد.

بنیانگذار انقلاب اسلامی به هنگام پذیرش این قطعنامه فرمودند: «...همه باید به رضایت حق تعالی گردن نهیم دیروز روز امتحان الهی بود که گذشت و فردا امتحان دیگری است که پیش می آید.... قبول این مسأله برای من از زهر کشنده تر است، ولی راضی به رضای خدایم و برای رضایت او این جرعه را نوشیدم...»

سرانجام در بیست و ششم تیر 1367 هجری خورشیدی آیت الله خامنه ای رییس جمهوری وقت ایران به خاویر پرز دکوئه یار دبیر کل وقت سازمان ملل متحد نامه ای مبنی بر پذیرش رسمی قطعنامه ی 598 شورای امنیت درباره ی جنگ تحمیلی از طرف جمهوری اسلامی ایران ارسال کردند و به همین دلیل در بیست و هفتم تیر همان سال دبیر کل وقت سازمان ملل متحد، پیام پذیرش این قطعنامه را از طرف ایران به اطلاع شورای امنیت رساند و این گونه در بیست و نهم مرداد 1367 هجری خورشیدی جنگ تحمیلی پایان یافت.

پذیرش این قطعنامه بازتاب های بسیاری را از طرف کشورها، مقام های رسمی و مجامع بین المللی به دنبال داشت که هرکدام به صورتی متفاوت این موضوع را نشانی از مواضع صلح جویانه جمهوری اسلامی دانستند و ایران را برنده ی اصلی این میدان عنوان کرده اند.

*استیون برگر از مرکز تحقیقات راهبردی گالچور:...با قطعنامه ۵۹۸ می توان فرق صلح و آتش بس را فهمید. هر چند قطعنامه ۵۹۸ اولین پیشنهاد صلح به ایران بود و قطعا پذیرش آن از سوی تهران به عنوان پیروزی تلقی می شد...

*کارل هریچ در کتاب «تارنمای جنگ خلیج از نگاهی به ابزار نفت» پس از پایان جنگ و پذیرش قطعنامه نوشت: در این قطعنامه برای اولین بار بازگشت به مرزها مطرح شد و اولین بار بود که تعیین مساله کمیته خسارات جنگی و تعیین متجاوز عنوان شده بود. از این رو این یک پیروزی برای ایران در رژیم قطعنامه های شورای امنیت محسوب می شود.

*زبیگنیو برژینسکی مشاور امنیت ملی ایالات متحده در دولت جیمی کارتر:... قطعنامه ۵۹۸ تغییر و تحول ناشی از تغییر استراتژی کشورهای بزرگ از آغاز تا پایان جنگ بود و این مساله برای نخستین بار در قرن بیستم اتفاق می افتاد.

*موسسه امریکن اینتر پرایز: عراق ناچار بود برای ممانعت از فتح بصره و شاید بغداد اقدام به تهیه مقدمات قطعنامه کند.

*جرج سیلونت پژوهشگر موسسه مطالعات امنیتی خاورمیانه: با وجود برتری نسبی ایران در جبهه های جنگ، تهران با پذیرفتن قطعنامه نشان داد اهل دیپلماسی است که به دنبال آن فرمول استفاده از این قطعنامه نیز از سوی ایران برای آتش بس تهیه شد و در اختیار دبیرکل وقت سازمان ملل قرار گرفت.

*ویلیام تیلور از مرکز موسسه مطالعات سلطنتی بریتانیا نوشت: ایران برنده اصلی کشمکش قطعنامه ۵۹۸ بود.

*موسسه پژوهش های راهبردی وزارت دفاع فرانسه: با وجود حمایت های بی دریغ غرب از عراق، این ایران بود که توانست شورای امنیت را تا حد زیادی به خواسته های خود مجاب کند.