بررسي روند تخريب آثار باستاني در عراق/ ميراثي که داعش بر باد مي دهد+ تصاوير

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- جواد نوائيان رودسري- 23 فروردين ماه سال جاري بود که رسانه هاي خبري از نابودي شهر «نمرود» توسط نيروهاي داعش خبر دادند. داعشي ها پيش از نابودي اين اثر بزرگ و مهم تاريخي، اشياي تاريخي موزه موصل را نابود کرده بودند. نابودي آثار باستاني و ميراث فرهنگي، با بهانه واهي مبارزه با بت پرستي، نخستين بار در تخريب آثار باستاني افغانستان توسط نيروهاي طالبان، به ويژه نابود کردن حجاري هاي بزرگ بودايي در کوه هاي باميان، بروز پيدا کرد. از آن به بعد، گاه و بيگاه، اخباري مبني بر انهدام آثار باستاني توسط گروه هايي شبيه طالبان منتشر شده است. با اين حال، اين نخستين بار است که مجموعه اي که در برگيرنده يک دوره تاريخي چندهزار ساله است، با تيشه جهالت گروه هاي تکفيري، نابود مي شود. به تعبير يکي از باستان شناسان عراقي، داعش با نابودي اين شهر باستاني، اين بار هويت و پيشينه سرزمين عراق را هدف گرفته است؛ سرزميني که کانون تمدن هاي کهن و ريشه دار منطقه بين النهرين است.

ميراثي از عمق تاريخ
يکي از روزهاي بهاري سال 879 ق.م بود که «آشورنصيرپال دوم»، فرمانرواي آشور، به مناسبت بازسازي شهر «کالخو»(Kalhu)، جشني باشکوه برپا کرد. او به کاتبانش دستور داد تا بر سنگ هاي آهک، سخنان او را حجاري کنند. «آشورنصيرپال دوم» گفته بود:«کاخي از چوب هاي سرو، سدر لبناني، ناژو، اُرس، توسکا، توت، پسته و گز براي سکونت و زندگي شاهانه ام و براي خوشايند وجود اربابانه و بزرگوارانه ام، تا ابدالدهر، در آنجا پي افکندم. حيوانات کوه ها و حيوانات درياها، از سنگ آهک و مرمر سفيد، به زينت آراستم و بر دروازه هاي آن گستردم.» نام «کالخو» در تورات به صورت «کالح» ضبط شده است؛ شهري بزرگ و باشکوه بر کرانه هاي دجله و نزديک روستاي «نومانه»، واقع در 30 کيلومتري شهر باستاني موصل، که در مساحتي بالغ بر 360 هکتار، توسط «شلمنسر اول»، پس از آن که سرزمين هاي کوچک شمالي را تصرف کرد، ساخته و به عنوان پايتخت برگزيده شد. آشوري ها دولت خود را در اطراف چهار شهر بنا کرده بودند که همه آن ها در کنار رود دجله يا نهرهايي که به اين رود مي ريخت، قرار داشتند. شهر «آشور»، جايي که امروزه در استان صلاح الدين عراق با نام «شرقاط» مشهور است، «آربلا» يا «اربيل» امروزي، «کالخو» يا «کالاح» که امروزه با نام «شهر نمرود» شناخته مي شود و نيز «نينوا» که درست مقابل شهر «موصل» و در آن سوي رود دجله واقع است، چهار شهر اصلي تمدن آشوري بودند. آشوري ها که حکومت  آن ها از 1953 تا 539 ق.م برقرار بود، نزديک به هزار سال حاکمان قدرتمند سرزمين هايي بودند که از نيل تا کارون امتداد داشت. آن ها ميراث فرهنگي سومري ها را با آن چه در بابل فراهم آمده بود درآميختند و سياست و فرهنگ عيلامي، فينيقي و مصري را بر آن افزودند. ماحصل اين تلاقي فرهنگ ها، تمدني عظيم بود که در سايه شمشير و خشونت بي حد و حصر آشوري ها، براي قرن هاي متوالي، تمام جهان متمدن آن روز را تحت تأثير خود قرار داد. در واقع آن چه در شهر «نمرود» باقي مانده بود، نتيجه نوآوري هاي فرهنگي و علمي ملل متمدن آن روزگار و بازگوکننده شکوه و عظمت تمدن شرقي محسوب مي شد. لوحه هاي کشف شده در اين شهر، گوشه هايي از عظمت آن را آشکار کرد. «کالخو»، داراي باغ گياهشناسي و باغ وحشي کوچک بود. با اين حال کتيبه ها تنها بازگو کننده ويژگي هاي معماري و شهرسازي نبود. شاهان آشوري فهرستي از جنايات، خشونت ها و غارت هاي خود را هم بر کتيبه ها ماندگار کرده  بودند. يکي از پادشاهان آشور اعلام کرده بود: «بسياري از اسرايي را که در بند آورده بودم، در آتش بسوختم. بسيار اسير گرفتم، زنده از بعضي از آنان، دستانشان را از مچ ببريدم، از ديگران بيني ها، گوش ها و انگشتان را، چشمان بسياري از سربازان را از حدقه بيرون آوردم، مردان و زنان جوان و اطفالشان را آتش زدم و سوزاندم» و ديگري گفته بود: «من پوست آن اشراف و نجبايي را که شورش کرده بودند، کندم و آنها را بر ساختمان ها و ابنيه گستردم.» در مرکز شهر، کاخ هاي پادشاهان آشور قرار داشت که در اواخر دوران اقتدار آشوري ها مساحت اين کاخ ها به 49 هزار متر مربع مي رسيد.

چگونه رازها آشکار شد
اگرچه روايت هاي تاريخي مربوط به آشوريان در برخي کتاب ها و منابع قديمي وجود داشت، اما مکان دقيق استقرار آن ها و جزئيات تمدن آشوري تا اواسط قرن 18 ميلادي تقريباً ناشناخته بود. نخستين کسي که در نوشته هاي خود به ويرانه هاي نزديک موصل و سابقه تاريخي آن اشاره کرد، «کارستن نيبور» جغرافيدان آلماني بود. او در يادداشت هايش اين مکان را «شهر نمرود» ناميد. ظاهراً او شهر «کالخو» را پايتخت و محل سکونت «نمرود بن کوش» پادشاه بابل و معاصر حضرت ابراهيم(ع) فرض کرده است. «نيبور» اين ديدگاه را با استفاده از باورهاي مردم بومي منطقه ارائه کرد. با وجود صحيح نبودن اين نظر، نام «شهر نمرود» بر خرابه هاي «کالخو» باقي ماند. 60 سال بعد، «کلوديوس جيمز ريچ»، جهانگرد انگليسي، اين منطقه را با جزئيات بيشتري در کتابش شرح داد. پس از او، افراد ديگري نيز به شرح و توصيف منطقه پرداختند، اما نظراتشان بيشتر بر پايه حدس و گمان بود. تا اين که «هنري لايارد»، ديپلمات و جهانگرد انگليسي، با حفاري و بررسي بخش هايي از شهر «نمرود»، هويت آشوري آن را آشکار کرد. پس از «لايارد»، کار کاوش توسط «هرمزد رَسام»، باستانشناس معروف آشوري تبار، که از سوي «مؤسسه باستانشناسي بريتانيا» براي مطالعات باستانشناسي در بين النهرين استخدام شده  بود، ادامه يافت. پس از «رسام» کار مطالعات باستانشناسي در «کالخو»، تقريباً متوقف شد و تا سال 1949م، اقدام خاصي براي کاوش بيشتر انجام نگرفت. با اين حال، طي کاوش هاي انجام گرفته، صدها قطعه اثر تاريخي و مجسمه هاي بزرگ مربوط به تمدن آشوري، به انگليس فرستاده  شد. آثار به دست آمده از اين شهر، به ويژه لوحه هاي آن که آشکارکننده سيستم اداري آشوري ها در بيش از ۳۵۰۰ سال قبل بود، جهانيان را شگفت زده کرد و بار ديگر تمدن غني و کهن مشرق زمين را به رخ کشيد. آن چه توسط داعش نابود شد، نه ميراث يک قوم، که نشانه اي از سابقه مدنيت و آينه اي براي عبرت آيندگان بود.