درخواست از ایران برای صادرات ذخیره آب سنگین

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- اعلام آغاز بازطراحی قلب راکتور اراک از سوی رییس سازمان انرژی اتمی، باعث شده منابع غربی از آن به عنوان «یک گام مهم اعتمادساز از سوی  ایران برای رسیدن به توافق نهایی» تعبیر کنند.ریک گلادستون ستون نویس روزنامه نیویورک تایمز، این تعبیر را در مقاله ای به کار برده که در تاریخ 27 اوت 2014 نوشته شده است.

دکتر علی اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی ایران روز چهارشنبه 5 شهریور 1393 (27 اوت) در این باره گفته بود: «به طور همزمان در راکتور اراک، بازبینی تجهیزات برای مقابله با خرابکاری هسته‌ای و نیز بازطراحی قلب راکتور توسط متخصصان و کارکنان آن در حال انجام است.  در همین راستا با توجه به پیشنهاد ایران برای رفع نگرانی برخی کشورها درباره راکتور اراک مبنی بر بازطراحی قلب راکتور و طرح آن در مذاکرات هسته‌ای، روز سه‌شنبه جلسه‌ای در همین رابطه با حضور دوستانمان در وزارت خارجه برگزار شد. در این جلسه دوستان در جریان جزئیات فنی بازطراحی در قلب راکتور اراک قرار گرفتند».

اگر چه برخی منابع داخلی و خارجی، این اظهار نظر رییس سازمان انرژی اتمی  را به معنای آغاز بازطراحی قلب راکتور اراک تعبیر کرده اند، ولی منابع فنی در تهران می گویند این اقدام آغاز نشده و همچنان این مسئله که «بهترین سناریو» برای بازطراحی قلب راکتور اراک به گونه ای که نگرانی های 1+5 را مرتفع کند، چیست؛ «موضوع مذاکره» است.

یک منبع در تهران به ایران هسته ای گفت: «اقدامات عملی برای بازطراحی قلب راکتور اراک هنوز آغاز نشده است. فعلا درباره سناریوها و چگونگی کار بحث می شود. اصل این موضوع در مذاکرات ایران و 1+5 مورد توافق قرار گرفته ولی از آنجا که سناریوها متنوعی برای این کار وجود دارد، اکنون بحث بر سر این است که این اقدام دقیقا به چه نحو باید انجام شود».

وی اضافه کرد: «چند کشور از جمله امریکا پیشنهادهایی برای انجام این کار به ایران داده اند و این پیشنهادها همچنان در حال بررسی است».

مسئله اصلی در راکتور اراک این است که غربی ها می گویند این راکتور می تواند سالانه پلوتونیوم لازم برای حدود 2 سلاح هسته ای را فراهم کند.

گروه 1+5 از ایران خواسته است طراحی قلب این راکتور به گونه ای تغییر کند که پلوتونیوم تولیدی آن به نحو اساسی کاهش پیدا کند.

ایران متقابلا تاکید دارد که اولا، راکتور اراک تحت نظارت کامل آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار دارد و بنابراین امکان تولید سلاح هسته ای در آن هرگز وجود نخواهد داشت و ثانیا از حیث فنی پلوتونیوم تولیدی در راکتور اراک اساسا مناسب برای تولید سلاح هسته ای (Weapon grade) نیست.

با این حال، اطلاعات موجود نشان می دهد دولت در مذاکرات با گروه 1+5 درباره این موضوع که قلب راکتور اراک باید بازطراحی شود تفاهم کرده است.

برخی کارشناسان در تهران می گویند شکل کار به این صورت خواهد بود که بدون کاهش قدرت راکتور (40 مگاوات)، قلب راکتور  به گونه ای بازطراحی می شود که راکتور به جای اورانیوم طبیعی، اورانیوم با غنای 5 درصد مصرف کند. به لحاظ فنی، این امر منجر به ان خواهد شد که پلوتونیوم خروجی راکتور فوق العاده کاهش پیدا کند.

در عین حال، این سوال مطرح است که اگر چنین تفاهمی صورت گرفته پس چرا هنوز توافق درباره این راکتور عملی نشده است.

یک منبع آگاه در تهران گفت: «با وجود تفاهم بر سر فرمول فنی بازطراحی قلب راکتور هنوز دو مسئله حل نشده وجود دارد. مسئله اول این است که این کار را چه کسی و با چه برنامه زمان بندی باید انجام بدهد؟ ایران به دلیل بی اعتمادی به غربی ها اصرار دارد که خود مجری بازطراحی باشد. مهم تر  از این، نکته دیگری که هنوز محل اختلاف است این است که غربی ها اصرار دارند هرگونه تغییر فنی در قلب  راکتور تهران بازگشت ناپذیر باشد. در اینجاست که هنوز اختلاف های مهمی میان دو طرف باقی مانده و حل نشده است».

وی ادامه داد: «تغییراتی که 1+5  برای بازگشت ناپذیر شدن راکتور اراک در نظر دارد عملا ماهیت آب سنگین آن را تحت تاثیر قرار می دهد و راکتور را به یک راکتور آب سبک تبدیل خواهد کرد؛ این در حالی است که حفظ ماهیت آب سنگین راکتور اراک جزو خط قرمزهای ایران است».

این منبع در پایان تاکید کرد: «1+5 می خواهد ایران در راکتور از آب معمولی استفاده کند و ذخیره آب سنگین خود را هم صادر نماید؛ و این مطلقا برای ایران قابل پذیرش نیست».

موسسه علوم و امنیت بین المللی در تاریخ 31 تیر 1393، در گزارشی، جزئیات اختلاف ایران و 1+5 درباره اراک را چنین شرح داده است: «برگشت ناپذیری مسئله اصلی در مناقشه بر سر محدود کردن تولید پلوتونیوم ایران در رئاکتور هسته ای اراک است. هرچند روند حل این مسئله شاهد پیشرفت زیادی بوده است، و ایران انعطاف بیشتری نسبت به مسائل دیگر در آن نشان داده است، این کشور هنوز هم ظاهرا تمایلی ندارد رئاکتور را به شکلی تغییر دهد که به سادگی برگشت پذیر نباشد. رئاکتور اراک طوری طراحی شده است که می تواند نسبتا به آسانی با سرعتی پلوتونیوم درجه تسلیحاتی تولید کند که برای دستیابی به پلوتونیوم درجه تسلیحاتی کافی برای ساخت دو بمب هسته ای در سال کافی باشد. ایران پیشنهاد کرده است تولید پلوتونیوم را در این رئاکتور با استفاده از اورانیوم غنی شده به جای اورانیوم طبیعی کاهش دهد. تحلیلگران دیگر پیشنهاد کرده اند افزون بر آن نیروی رئاکتور نیز کاهش یابد. این پیشنهادها در مجموع ظرفیت تولید پلوتونیوم را به کسری از مقدار کنونی کاهش خواهد داد. با این حال، هر دو اقدام برگشت پذیرند و ایران می تواند به صورت مستقیم و سریع به عقب برگردد به رئاکتوری دست یابد که بتواند مقادیر قابل توجهی پلوتونیوم درجه تسلیحاتی تولید کند. گروه شش یک راه حل ساده برای این مسئله ارائه کرده و آن این است که ایران هسته رئاکتور را بردارد و یک هسته کوچکتر به جای آن بگذارد که نتواند برای فعال کردن رئاکتور اورانیوم طبیعی کافی در خود نگه دارد. ایران تاکنون با این پیشنهاد مخالفت کرده است. با این تغییرات پیشنهادی در رئاکتور اراک ، دیگر نیازی هم به تولید آب سنگین نخواهد بود می توان به جای آن از آب «سبک» معمولی در این رئاکتور استفاده کرد. آب سنگین را می توان به خارج منتقل کرد و در بازار بین المللی فروخت. این گام بیش از پیش تغییرات رئاکتور اراک را برگشت ناپذیر خواهد کرد».