کدام بازار نرخ ارز را تعیین می کند؟

گروه اقتصادی: پس از گذشت حدود ۱۲ سال از آخرین باری که دولت با همکاری سایر قوا ارز را تک نرخی کرد گویا قرار است بار دیگر نرخ ارز بازار (حدود سه هزار تومان) مبنا قرار گیرد.

به گزارش پارس ، آنگونه که غلامعلی کامیاب معاون ارزی بانک مرکزی در مورد قیمت واقعی دلار گفته؛ قیمت واقعی همان است که بازار تعیین می کند و در حال حاضر حدود ۳ هزار تومان برای هر دلار است و این قیمت واقعی است.

معاون ارز بانک مرکزی درمورد نرخ واقعی دلار گفت: وقتی بازار قیمت را حدود ۳ هزار تومان تعیین می کند لابد همین رقم قیمت واقعی است.

گفتنی است اکنون شاهد وجود دونرخ مبادله ای و بازار آزاد برای ارز هستیم که بنا به اعلام کارشناسان باعث ایجاد فساد و رانت می شود و در این راستاست که دولت برای عمل به حکم قانون برنامه پنجم مبنی بر اینکه نظام ارزی کشور باید شناور مدیریت شده باشد و نرخ ارز باید با توجه به حفظ دامنه رقابت پذیری در تجارت خارجی و با ملاحظه تورم داخلی و جهانی و همچنین شرایط اقتصاد کلان از جمله تعیین حد مطلوبی از ذخایر خارجی تعیین شود، در بخشنامه بودجه سال جاری بر حرکت به سوی ثبات و یکسان سازی نرخ ارز تاکید کرده است.

به باور تحلیلگران زمانی که ارز دو یا سه و یا چند نرخی باشد مشکلات و مسائلی بیشتری برای کشور ایجاد می کند که از جمله آنها می توان به برهم زدن آرامش جامعه ناشی از رانت و فساد و همچنین بر هم زدن تعادل بین حوزه تولید و مصرف اشاره کرد، امروزه بخش های مختلف اعم از صنعت، تجارت و کشاورزی به هم مرتبط هستند. تولیدکننده کشاورزی مصرف کننده تجهیزات صنعتی است و تولیدکننده تجهیزات صنعتی مصرف کننده کالاهایی است که در حوزه فولاد و معدن تولید می شود. بنابراین زمانی که در یک بخش رانت ایجاد شود سایر بخش ها یا تعطیل شده و یا دچار اختلال در هزینه و درآمد می شود و شرایط بازار به هم می خورد.

باید توجه کرد که دولت امکان تامین ارز ارزان برای همه بخش ها را ندارد اما اگر دولت هزینه هایی ناشی از تصمیمات خود را با یک بخش تحمیل کرد باید این افزایش هزینه را جبران کند. به عنوان مثال زمانی که دولت تصمیم به اجرای قانون هدفمندی یارانه ها گرفت هزینه انرژی چند برابر افزایش یافت. در این راستا افزایش هزینه برخی بخش ها مانند حمل و نقل جبران شد اما نمی شود به همه بخش ها به طور یکسان چنین کمکی را کرد. دولت صاحب ارز است و می تواند ارز خود را با هر نرخی عرضه کند.

اما این نرخ بر چه اساسی باید تک نرخی شود؟ در حالی که برخی از کارشناسان با اشاره به ساختار خاص عرضه و تقاضای ارز در ایران و نقش محوری بانک مرکزی در عرضه ارز، می گویند در ایران « بازار» برای ارز وجود ندارد. به باور این تحلیلگران یک مشخصه اصلی برای بازار این است که عرضه کنندگان و تقاضاکنندگان باید قطره ای، خرد و با تعداد زیاد باشد و چنین بازاری برای ارز در کشور وجود ندارد.

این گروه از کارشناسان با تاکید بر بازار نداشتن ارز در اقتصاد کشور، قیمت تعیین شده در چنین مختصاتی را نیز « قیمت بازار» نمی دانند و می گویند چنین قیمتی کارآیی لازم را برای علامت دهندگی به اقتصاد کشور ندارد. به گفته عباس شاکری، « در ۴۰ سال گذشته در اقتصاد ایران بازاری برای ارز وجود نداشته است، یعنی بازاری که قیمت علامت دهنده و مفهوم برای ارز به دست بدهد. بنابراین تعیین یک نرخ دقیق نیز به عنوان نرخ مطلوب ارز، کاری شدنی و ساده نیست که با چند رابطه ابتدایی بخواهیم نرخ تعیین کنیم. »

در عین حال باید معیاری برای تعیین قیمت واقعی کالا وجود داشته باشد البته این موضوع همواره در نظام بازار آزاد دنبال می شود. در ظاهر اقتصاد ایران از نظام بازار آزاد تبعیت می کند، قیمت در ایران با عرضه و تقاضا باید تعیین شود اما اگر کالایی در انحصار بخش های مختلف اقتصاد از جمله دولت باشد قیمت آن کالا توسط دولت تعیین خواهد شد که در این شرایط نرخ بازار آزاد معنی ندارد.

تا زمانی که انحصار در دست بانک مرکزی است کسی نمی داند قیمت واقعی ارز چقدر است؛ البته نرخ واقعی برای ارز در کشوری که بانک مرکزی عرضه کننده ارز باشد معنی ندارد. نرخ تعادلی برای ارز را در شرایطی که بانک مرکزی تأمین کننده عمده ارز در بازار است چگونه باید تعیین کرد؟ احمد حاتمی یزد برای تعیین نرخ ارز پیشنهاد می کند که بانک مرکزی دلار و سایر ارزها را در بورس عرضه کند.

وی در توضیح پیشنهاد خود می افزاید: : طرف اصلی بانک مرکزی در عرضه ارز باید بانک ها باشند، و نرخ دلار باید در حراجی تعیین شود؛ در عین حال حداقل نصف درآمدهای ارزی کشور را می توان در بورس عرضه و حراج کرد. این کارشناس اقتصادی معتقد است که بانک مرکزی می تواند با عرضه ارز در بورس به بالاترین قیمتی که بانک ها حاضر به خرید ارز هستند، ارز بفروشد؛ وی اضافه کرد: زمانی که بانک مرکزی وارد بازار می شود نباید طرف معامله آن مردم باشند بلکه باید بانک ها به عنوان طرف ارزی بانک مرکزی قرار گیرند.

این پیشنهاد در حالی مطرح می شود که بورس ارز تا کنون در کشور ایجاد نشده و از این رو مضرات و فواید آن در بازار ایران به اثبات نرسیده است. در عین حال با توجه به آشفتگی اقتصاد ایران به نظر می رسد برای اینکه اثرات بازار ارز دوام طولانی مدت داشته باشد سیاست گذاران پولی و مالی باید به نحوی عمل کنند که بازار از سیاست های آنها تأثیر بپذیرد نه از انتظارات روانی.