گرایش بازاریابی شبکه ای به سمت شرکت های هرمی

بازاریابی شبکه ای نوعی شیوه فروش است که در آن کمپانی ها محصولات و کالاهای خود را بدون واسطه به فروش می رساند و مشتریان نیز پس از خرید به بازاریاب آن محصول تبدیل شده و محصولات آن کمپانی را به افراد دیگر به فروش می رسانند و این روند به صورت شبکه ای ادامه پیدا می کند.
درآمد در بازاریابی شبکه ای هم در ازای فروش مستقیم کالا و هم در ازای فروش از طریق شبکه تصاعدی و زیرمجموعه افراد کسب می شود و در بازاریابی شبکه ای بازاریاب ها به صورت تبلیغات کلامی و چهره به چهره اقدام به فروش محصولات می کنند.
تحقیقاتی که توسط آژانس های نظارت بر مصرف کننده دراین باره در جهان انجام شده نشان می دهد که بین 75 تا 80 درصد از افراد شرکت کننده در بازاریابی شبکه ای به درآمد کافی دست پیدا نمی کنند.
ایده بازاریابی شبکه ای از فرمول تصاعد گرفته شده که توسط فیثاغورس و اقلیدس به جهانیان عرضه شده است.
برای اولین بار در سال 1930 میلادی یک کمپانی آمریکایی بنام نوترالایت به صورت رسمی اقدام به فروش محصولات خود از طریق بازاریابی شبکه ای کرد و رفته رفته این نوع بازاریابی در برخی نقاط دنیا گسترش پیدا کرد تا جایی که در روسیه به این مدل فروش محصول شیوه بهمنی و در فرانسه به آن گلوله برفی لقب دادند و به طور کامل تقلب و کلاهبرداری تلقی شد، این شیوه تجارت در حال حاضر در بعضی کشورها مانند چین ممنوع اعلام شده ولی در کشورهایی مانند آمریکا همچنان ادامه دارد.

*** فعالیت بازاریابی شبکه ای و حمایت از کالای ایرانی
محمدعلی همتی، اقتصاددان و فعال مدنی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: فعالیت شرکت های بازاریابی شبکه ای در کشور اغلب برای فروش محصولات خارجی است به گونه ای که 80 تا 90 درصد کالاهایی که این شرکت ها به فروش می رسانند خارجی است و این رویه با حمایت از کالای ایرانی در تضاد است.
وی معتقد است که شرکت های بازاریابی شبکه ای در ایران و استان فارس اقدام به فروش اجناس خارجی و گاه کالاهای ایرانی بی نام و نشان می کنند چون به علت کیفیت پایین این اجناس را با قیمت های بسیار نازل خریداری می کنند و بالعکس با قیمت بسیار بالایی به مشتریان خود می فروشند.
وی ادامه داد: در این نوع شرکت ها سود فروش کالاها بین50 تا 60 درصد است که قانونی نیست و متاسفانه بخش اعظم این سود نیز به شخص اول و مدیریت این شرکت ها تعلق می گیرد و زیرمجموعه این شبکه عریض و طویل که اغلب جوانان و افراد بی تجربه هستند منفعتی از این سودهای کلان نمی برند.
همتی اظهار کرد:بدلیل ضعف در کیفیت اجناس اینگونه شرکت ها مشتری تنها شاید یکبار حاضر به خرید محصول از آنها باشد و متضرر اصلی نیروی انسانی بی مزد داخل شرکت است که عمر و انرژی جوانی خود را صرف این شیوه بازاریابی کرده است.
وی با اشاره به اینکه مجوز شرکت های بازاریابی شبکه ای در کشور بین شش ماه تا دو سال است،گفت: اغلب افرادی که در این شرکت ها وارد می شوند اگر بتوانند با زحمت ها و کار زیاد بدون درآمد کنار بیایند تا بعد از میانگین دو سال به سود و پورسانت نسبی برسند ولی درست در این زمان مجوز این شرکت ها تمام می شود و جمع آوری می شوند و کسی جوابگوی عمر ،وقت و زمانی که این افراد گذاشته اند نیست.
این اقتصاددان و فعال مدنی در ادامه گفت: اگر هدف از ایجاد اینگونه شرکت ها حذف واسطه باشد پس وجود خود این شرکت ها ناقض این هدف است چون این شرکت ها نیز واسطه هستند و هیچ یک تولید کننده محصول نیستند هرچند که برخی از این شرکت ها به کارخانه تولید کننده که اغلب نیز در کشور چین هستند سفارش کالایی با لوگو و نام شرکت بازاریابی شبکه ای می دهند.

***ورود شبکه ای محصولات تقلبی نانو سد راه شرکت های دانش بنیان فارس
به گفته مخترعین و نوآوران استان فارس، شرکت های بازاریابی شبکه ای که در فارس و شهرشیراز فعالیت می کنند به دلیل وارد کردن و فروش محصولات تقلبی در حوزه نانو اکنون به مشکلی عظیم سد راه شرکت های دانش بنیان در استان تبدیل شده اند.
نت ورک مارکتینگ یا همان بازاریابی شبکه ای و هرمی ،افزون بر مشکلات عدیده ای که برای خانواده ها و به ویژه قشر جوان ایجاد کرده ،به گفته مخترعین و کارآفرینان استان فارس اکنون با وارد کردن اجناس تقلبی و فروش این محصولات جعلی تحت عنوان نانو، دید عموم را نسبت به این فناوری روز دنیا مخدوش کرده او به مانعی سد راه شرکت های دانش بنیان، کارآفرینان و تولید کنندگان استان فارس تبدیل شده است.
مخترع و مدیرعامل یکی از شرکت دانش که در پارک علم فناوری فارس مستقر است و محصولات نانو خود را در زمینه پوشش آب بند ،آب گریز و ضد خوردگی که در صنعت ساختمان وسایر صنایع کاربرد دارد به مرحله تولید و تجاری سازی رسانده در گفت و گوی اختصاصی با خبرنگار ایرنا گفت: شرکت های فعال در حوزه بازاریابی شبکه ای که مجوز فعالیت هم دریافت کرده اند محصولات تقلبی نانو را به کشور وارد و در استان فارس و شهر شیراز به فروش می رسانند.
مدیرعامل شرکت برج و باروی فارس که اخیرا چادرهای امدادی زلزله زدگان کرمانشاه را با محصولات خود ضد آب کرده افزود: به دلیل اینکه محصولات شرکت های بازاریابی شبکه ای در فارس و شیراز در حوزه نانو تقلبی است و به واسطه فروش این اجناس جعلی در بازار به مصرف کنندگان،اسم فناوری نانو در بین اغلب شهروندان و جامعه بد جلوه داده و مخدوش شده است.
یوسف امراللهی ادامه داد: نه تنها محصولات شرکت های هرمی نانو نیست بلکه برای سلامت جسمی افراد جامعه نیز مضر است و با محیط زیست نیز سازگاری ندارد.
مهدی حسین پور،رئیس هیات مدیره یکی از شرکت های دانش بنیان مستقر در پارک علم و فناوری فارس نیز از فروش محصولات تقلبی نانو در شرکت های بازاریابی شبکه ای گلایه دارد و ادامه این وضعیت را مساوی با تعطیلی و ورشکستگی شرکت های دانش بنیان عنوان می کند.

**اثرات بازاریابی شبکه ای بر زندگی اجتماعی و خانوادگی افراد
رویا طاهری روانشناس ، در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: در شرکت های بازاریابی شبکه ای افراد آموزش می بینند که اجناس خود را در مراحل اول به اعضای خانواده ، دوستان و آشناهای خود بفروشند.
طاهری افزود: وارد کردن معاملات تجاری در روابط دوستانه و خانوادگی یک عنصر مخرب در اینگونه ارتباطات است و باعث صدمه دیدن روابط افراد درگیر و شرکت کننده می شود.
وی ادامه داد: سرمایه‌گذاری بر روی وابستگی‌های خانوادگی و وفاداری‌های دوستانه، برای ساختن یک کسب‌وکار از عوامل انهدام کننده یک جامعه است.
او اضافه کرد: این افراد استرس را وارد روابطی می‌کنند که پایه اولیه آن عشق، وفاداری و حمایت است و صدمه‌ای به آن وارد می‌کنند که ممکن است هرگز قابل جبران نباشد.
این روانشناس در ادامه بیان کرد: گذشته از جنبه اجتماعی صدمه زننده این پیشنهادها، تجربه نشان داده است که تعداد کمی از افراد هستند که از پیشنهاد دوستانشان برای خرید کالا احساس لذت و قدردانی داشته باشند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به فراوانی وعده های پوشالی و در نهایت عدم دست یابی افراد به این اهداف ترسیم شده اشاره و اضافه کرد: ضربه های شدید روحی، روانی و مالی به افراد و خانواده آنها به دلیل حضور و فعالیت در شرکت های بازاریابی شبکه ای ایجاد خواهد شد که در برخی موارد به خودکشی و افسردگی شدید منجر می شود.
طاهری گفت:در این شرکت ها از افراد خبره برای قانع کردن افراد دیگر برای حضور و فعالیت در بازاریابی شبکه ای استفاده می شود و افرادی که در این شرکت ها عضو می شوند و بعد از گذشت مدتی که شاید تا دو الی سه سال نیز طول بکشد به دلیل عدم دستیابی به اهداف پوشالی از شرکت جدا و قطعا دچار حملات روحی و روانی می شوند که در برخی افراد ممکن است بسیار شدید و خطرناک باشد.

** درون شرکت های شبکه ای شیراز
خبرنگار ایرنا در طول یک سال گذشته با برخی افراد و اعضای یکی از شرکت های بازاریابی شبکه ای معروف در شیراز در پوشش فردی عادی که قصد دارد با آگاهی وارد این شرکت شود دیدار داشته و در برخی جلسات گروهی آنها نیز شرکت کرده است.
در این جلسات به افراد وعده هایی نظیر بازنشستگی ظرف مدت پنج سال با کسب درآمد ماهانه حدود 200 میلیون تومان داده می شود،میانگین سن اغلب اعضا این شرکت حدود 20 سال است هرچند در برخی موارد افراد با سن حدود 45 سال نیز در جلسات این شرکت دیده می شد که البته بیشتر از میان زنان هستند.
جلسات و میتینگ های اعضای این شرکت بازاریابی شبکه ای در محل شرکت و مابقی در پارک های شهر شیراز من جمله بوستان نبش بولوار رحمت و سفیر شمالی و با حضور مشترک دختران و پسران جوان بود در حالی که به گفته رئیس پلیس فتای استان فارس برگزاری جلسات اینگونه شرکت ها خارج از محل شرکت تخلف و ممنوع است.
نکته دیگری که در طول این جلسات توجه را به خود جلب کرد این بود که در طول مدت یکسال گذشته اغلب جلو در ورودی این شرکت یک خودروی بی ام و سورمه ای رنگ و یک مرسدس بنز سفید پارک می شد که در اغلب جلسات برای کسانی که می خواستند به این شرکت وارد شوند این خودروها مثال زده می شد که متعلق به دو نفر از اعضایی هستند که در مدت سه سال فعالیت در این شغل به درآمد میلیاردی دست پیدا کرده اند و جالب اینکه تنها همین دو خودرو در اغلب مواقع جلو در این شرکت پارک بود.
در جلساتی که برای متقاعد کردن افراد جدید برای ورود به این شرکت ها تشکیل می شود استفاده از کلمه هایی مانند پول، اسکناس، خرید ماشین خارجی مدل بالا ،سفرهای خارجی، بازنشستگی زود هنگام ، درآمد میلیاردی و از این دست به وفور شنیده می شود.
در قانون تشکیل شرکت های بازاریابی شبکه ای در ایران پرداخت ورودی، تشکیل جلسات در مکان‌های غیر قانونی نظیر خانه‌های شخصی، پارک‌ها و بوستان ها، عضوگیری زیرمجموعه‌ای و شاخه‌ای و خیلی موارد دیگر که متاسفانه در فعالیت فعلی بسیاری از این شرکت ها رعایت نمی شود به صراحت ممنوع اعلام شده است.
فعالیت شرکت های هرمی در ایران در اوایل دهه هشتاد و توسط شرکت های هرمی خارجی گلدکوئیست و گلدماین که محصولات خارجی را بصورت مجازی به فروش می رساندند پا گرفت که با دستگیری سرشاخه های این شرکت ها فعالیت آنها در کشور متوف شد.
قانونی شدن شرکت های بازاریابی شبکه ای و دریافت مجوز از جمله عواملی است که مردم را بر سر دوراهی قرار داده ولی کارشناسان امر با مشاهده فعالیت بسیاری از این شرکت ها معتقد اند که ‌اینگونه شرکت‌ها با اسم بازاریابی شبکه‌ای مجوز دریافت می‌کنند، ولی در ابتدای مسیر حرکتشان به سمت هرمی ‌سوق پیدا می‌کند و بعد از وارد کردن لطمات زیاد روحی، روانی و مالی به جامعه مجوز آنها باطل می‌شود.
در حال حاضر چند نمونه از این شرکت‌ها در کشور در حال فعالیت هستند که شعبه هایی نیز در شهر شیراز و دیگر شهرستان‌های استان فارس دارند.

**گفته های عضو سابق شرکت های بازاریابی شبکه ای در شیراز
مرضیه، یکی از اعضای شرکت‌های بازاریابی شبکه ای در شیراز بوده که پس از محرز شدن هرمی بودن فعالیت این شرکت، جلو فعالیتش گرفته شد هرچند که مدیران این موسسه در حال حاضر نیز با تغییر نام شرکت در حال فعالیت در این شهر هستند اما مرضیه همکاری خود را با آنها ترک کرده است.
او در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: از سال 92 تا فروردین 95 در این شرکت عضو بودم.ابتدا به واسطه یکی از دوستانم با این شرکت آشنا شدم و به عضویت آن در آمدم.
این عضو سابق یکی از شرکت های بازاریابی شبکه ای در شیراز گفت: پیرو وعده دستیابی به پول کلان و اینکه هرچه تعداد زیرمجموعه‌هایم بیشتر شود، سود عایدی من نیز افزایش خواهد یافت، تلاشم را زیاد کردم و از حدود ساعت 7صبح تا 12شب در خدمت این شرکت بودم و در جلسات نیز شرکت می‌کردم به گونه ای که یک سال آخر جزو لیدرهای این شرکت محسوب می شدم.
مرضیه ادامه داد: وعده‌ دستیابی به سود کلان ابتدا شش ماهه بود و مسئول شرکت قول درآمد نجومی ‌را در پایان شش ماه اول می‌داد و بعد شش ماه به یک سال و همین طور تا انتهای سه سالی که در این شرکت عضو بودم، زمان دسترسی به درآمد کلان افزایش پیدا می‌کرد و من هیچ وقت به این سود نجومی ‌دست پیدا نکردم.
وی بیان کرد: با گذشت سه سال از حضورم در این شرکت، تنها سه میلیون تومان درآمد کسب کردم منهای آورده ابتدایی خودم که 500هزار تومان بود و پول‌هایی که از اطرافیان به عنوان قرض گرفته و برای اهداف شرکت هزینه کرده بودم.
او اضافه کرد: سرمایه‌ای که در طول سه سال فعالیتم برای این شرکت هزینه کرده بودم از درآمدی که کسب کردم بیشتر بود و این یعنی سه سال زندگی، جوانی، سرمایه و وقتم را برای هیچ از دست دادم.
مرضیه ادامه داد: بعد از گذشت سه سال و زمانی که متوجه شدم در ‌این مدت فریب صحبت‌های زیبای لیدرهای بالادستی و مسئولان شرکت را خورده‌ام تصمیم به جدایی از این شرکت گرفتم و متاسفانه حاصل این سه سال فعالیت در شرکت های بازاریابی شبکه ای جز مالباختگی و صرف زمان و عمر، افسردگی و مشکلات خانوادگی نیست.

** دیدگاه پلیس
رئیس پلیس فتای استان فارس در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: تشکیل مجموعه‌های بازاریابی دلیلی بر هرمی ‌بودن فعالیت این شرکت‌ها نیست وآیین نامه اجرایی تبصره ماده 87 قانون نظام صنفی وجه تمایز این دومقوله یعنی بازاریابی شبکه‌ای و دسیسه‌های هرمی ‌را کاملاً مشخص کرده است.
سرهنگ حبیب الله رجبلی نظارت بر عملکرد بازاریابان شبکه‌ای و فروشگاه‌های مجازی از حیث قانون نظام صنفی بر عهده کمیته‌ای مرکب از نمایندگان مرکز اصناف و بازرگانان ایران به عنوان رئیس، مرکز توسعه تجارت الکترونیکی، وزارتخانه‌های اطلاعات و ارتباطات و فناوری اطلاعات، نیروی انتظامی، ‌اتاق اصناف ایران و اتحادیه صنفی مربوطه دانست.
وی گفت:در حال حاضر شکایاتی پیرامون تخلفات شرکت های بازاریابی شبکه ای در استان فارس ارائه شده که در مرحله بررسی قرار دارد و پس از جمع‌بندی نهایی به مقام قضایی ارجاع خواهد شد.
رجبلی عمده تخلفات شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای در استان فارس را براساس آیین نامه اجرایی ماده 87 قانون نظام صنفی اینگونه عنوان کرد: عدم پرداخت کمیسیون به صورت ماهیانه، اجبار به خرید یا سرمایه گذاری یا دریافت هرگونه وجه به عنوان ورودی به آن شرکت، تشویق به خرید محصولات بیش از توان فروش یا مصرف شخص در یک دوره مشخص یعنی انبار شدن کالا، تعیین استراتژی، مشخص نبودن حجم مشخصی از خرید کالا، فروش مستقیم محصولات از طریق بازاریابی به بازاریاب، عدم بازپس‌گیری کالا، تشکیل جلسات خارج از شعب از جمله موارد ممنوعه است که بروز آن نیز تخلف محسوب می شود ولی متأسفانه طبق گزارش‌های متعدد شاهد بروز بسیاری از این تخلف ها در شرکت های بازاریابی شبکه‌ای هستیم.
وی بیان کرد:برگزاری همایش‌های بدون مجوز، عدم برگزاری آموزش رایگان یا مشروط به خرید مقدار مشخصی کالا که طبق قانون اصلاً نباید وجهی دریافت شود یا اجبار به خرید باشد، از دیگر تخلفات است.
جذب بازاریاب از بین افراد زیر 18سال، تبلیغ خلاف واقع درباره محصولات، تبلیغ اغواکننده به منظور کسب درآمد بیشتر، عدم انعقاد قرارداد کتبی بین شرکت و بازاریاب، فعالیت بازاریاب بدون داشتن کد واحد بازاریابی، عدم صدور کارت شناسایی عکس دار، پرداخت پاداش و جوایز از محصولات شرکت، پرداخت و دریافت مبلغ خرید و کمیسیون‌های خارج از سیستم بانکی، تغییر طرح سوددهی و نرم‌افزار مربوط بدون تأیید دبیرخانه کمیته و... ازجمله موارد تخلفی است که شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای انجام می‌ دهند.
رئیس پلیس فتای فارس ادامه داد: برابر ماده 25 قانون مذکور به صراحت مشخص شده که دارندگان پروانه کسب مجاز نیستند برای جلب مشتری برخلاف واقعیت تبلیغ کنند در غیر این صورت برابر ماده 68 قانون نظام صنفی با آنها رفتار خواهد شد.
رجبلی اظهار کرد: قانون شرح وظایف دستگاه های مختلف را در خصوص نظارت بر شرکت های بازاریابی شبکه ای مشخص کرده و باید هر کدام از ارگان‌هایی که مطرح شده‌اند بنا به شرح وظایفشان ورود داشته باشند هرچند که نیروی انتظامی نیز موارد تخلف و شکایت های صورت گرفته در این خصوص را پیگیری می کند و تحویل مقامات قضایی خواهد داد.
وی گفت: به عنوان رئیس پلیس فتای استان فارس اعلام می‌کنم که مرجع صدور مجوز برای اینگونه شرکت‌ها سازمان صنعت معدن و تجارت است و این مساله هیچ ارتباطی با پلیس فتا ندارد و پلیس فتا در کنار چند ارگان دیگر، فقط به عنوان ناظر، فعالیت اینگونه شرکت‌ها را رصد می‌کند.
رجبلی اضافه کرد: جوان ها مراقب باشند تحت تأثیر حرف‌های دیگران دست به اقدامی ‌نزنند که بعدا برایشان عواقب وخیمی ‌درپی داشته باشد، ما شاهد بروز بسیاری موضوعات ناگوار در فعالیت برخی شرکت های بازاریابی شبکه ای هستیم که بعضا افراد گاهی مورد سوء استفاده نیز قرار می‌گیرند.

**فعالیتی نوپا که مردم و مسولین از آن شناخت کافی ندارند
رئیس اداره امور اصناف و تشکل های صنفی سازمان صنعت ، معدن و تجارت استان فارس گفت: در گذشته شرکت های هرمی در ایران فعالیت غیر قانونی انجام می دادند که در اواخر دهه هشتاد با مصوبه شورای عالی امنیت ملی مقرر شد که فعالیت ها در این زمینه در قالب بازاریابی شبکه ای ساماندهی شود.
ابراهیم حسینی افزود:براساس این مصوبه کمیته ای برای ساماندهی و نظارت بر فعالیت شرکت های بازاریابی شبکه ای در کشور متشکل از دستگاه های امنیتی ، انتظامی ، صنعت و معدن و تجارت و... راه اندازی شد.
وی به قانون نظام صنفی اشاره وبازاریابی شبکه ای را نوعی فعالیت صنفی تلقی و اظهار کرد:درخواست های صدور مجوز برای شرکت های بازاریابی شبکه ای در کمیته مذکور بررسی می شود و اگر شرایط لازم وجود داشته باشد مجوز فعالیت به این شرکت ها داده می شود.
حسینی با اشاره به اینکه دبیرخانه این کمیته در سازمان صنعت ، معدن و تجارت قرار دارد،گفت: جلسات بصورت ماهانه ای در استان فارس با حضور مسولان شرکت های بازاریابی شبکه ای برگزار می شود که در آخرین جلسه در محل سازمان صنعت و تجارت فارس دغدغه ها و مشکلات با مدیران یک شرکت بازاریابی شبکه ای در میان گذاشته شد.
رئیس اداره امور اصناف و تشکل های صنفی سازمان صنعت، معدن و تجارت فارس اظهار کرد: در جلسه هفته گذشته با توجه به ایرادات موجود در این زمینه تصمیماتی اتخاذ شد که بر اساس آن شعب این شرکت باید ساماندهی شوند و مدیران این شرکت نیز بصورت مداوم باید در محل شعب حضور داشته باشند و همچنین قوانین و دستورالعمل ها باید در محل دید عموم در شعبه ها نصب شود.
وی بر پیش بینی کلاس هایی در محل این شرکت ها برای آموزش ها و برگزاری جلسات تاکید کرد و گفت: تشکیل کلاس آموزشی خارج از فضای شرکت های بازاریابی شبکه ای غیرقانونی است و برای هرگونه همایشی نیز باید این شرکت ها از پلیس اماکن مجوز دریافت کنند.
حسینی تشکیل کلاس های آموزشی و توجیهی شرکت های بازاریابی شبکه ای را در پارک ها و یا خانه های شخصی غیرقانونی و ممنوع عنوان کرد و افزود: بازاریابی شبکه ای در ایران فعالیتی نوپا است که مردم و حتی برخی از مسولین شناخت کافی از آن ندارد.
وی بر قرار گرفتن فعالیت این شرکت ها در مسیر صحیح و ساماندهی آنها در آینده تاکید کرد.

**انتظارات مردم
با وجود این مشاهدات انتظار مردم از دستگاه های متولی این است که با نظارت و کنترل مضاعف فعالیت شرکت های بازاریابی شبکه ای ساماندهی و با متخلفان نیز برخورد قانونی صورت گیرد تا از بروز خطاهایی که بصورت روزانه از طرف این شرکت ها تکرار می شود و آسیب های اجتماعی زیادی نیز در پی دارد جلوگیری شود.
گزارش از: محمدامین افشارپور
9873 / 1876