اموال حضرت خدیجه (س) چه اندازه بود

به گزارش پارس به نقل از فارس، دهمین روز ماه مبارک رمضان با روز رحلت جانسوز بزرگ بانوی ایمان و آزادگی حضرت خدیجه علیهاالسلام مصادف است. بانوی بزرگواری که در تأسیس بنای اسلام نقش بسیار مهمی داشت، ولی نام و یادش در گمنامی قرار گرفت و آن میزان نام و سخنی که پیرامونش وجود دارد، در خور تلاش ها و مجاهدت های این بانوی بزرگ اسلام نیست.

حضرت خدیجه در زمان جاهلیت به طاهره، مبارکه و سیده زنان معروف بود

حضرت خدیجه علیهاالسلام، پدرش خُوَیْلِدِ، و مادرش فاطمه، دختر زائِدَة بْنِ اصَّمْ است. خانواده ای که حضرت خدیجه علیهاالسلام در آن رشد کرد، از نظر شرافت خانوادگی و نسبت های خویشاوندی، در شمار بزرگترین قبیله های عرب جای داشت. این خاندان در همه حجاز نفوذ داشت.

خدیجه علیهاالسلام در بین اقوام خود یگانه و ممتاز و میان اقران کم نظیر بود. او به فضیلت اخلاقی و پذیرایی های شایان بسیار معروف بود و بدین جهت زنان مکه به وی حسد می ورزیدند.

ایشان آنقدر پاکدامن بود که در زمان جاهلیت او را طاهره و مبارکه و سیده زنان می خواندند و این نشانگر پاکدامنی او در هنگام بی همسری اش در آن محیط فاسد و آلوده بود. (الإصابة فی معرفة الصحابة، ج۷، ص۶۰۰)

درود و سلام خداند بر حضرت خدیجه

خدیجه کبری علیهاالسلام چنان مقام والایی داشت که خداوند عزّ و جل، بارها بر او درود و سلام فرستاد.

طبق روایاتی از حضرت امام محمد باقر (ع) پیامبر اکرم (ص) هنگام بازگشت از معراج، به جبرئیل فرمود: آیا حاجتی داری؟ جبرئیل عرض کرد: خواسته ام این است که از طرف خدا و من به خدیجه سلام برسانی. (بحارالانوار ج۶، ص۷)

در روایتی دیگر می خوانیم: روزی خدیجه به طلب رسول خدا (ص) بیرون آمد. جبرئیل به صورت مردی با وی روبه رو شد و از خدیجه احوال رسول خدا (ص) را پرسید.

خدیجه نمی توانست بگوید رسول خدا (ص) در کجا بسر می برد. او می ترسید این مرد از کسانی باشد که قصد کشتن رسول خدا (ص) را دارد. وقتی که خدمت آن حضرت رسید و قصه را باز گفت، حضرت محمد (ص) فرمود: آن جبرئیل بود و امر کرد که از طرف خدا تو را سلام برسانم. (ریاحین الشریعه ج۲، ص۲۰۶)

پیامبر تا زمانی که حضرت خدیجه زنده بود با هیچ زنی ازدواج نکرد

ذهبی در فضایل ایشان می نویسد: « وی بانویی فهیم، بزرگوار، دیندار، پاکدامن، بخشنده و اهل بهشت بود و از هر جهتی زنی کامل و شایسته بود و پیامبر اکرم (ص) همیشه به مدح و ثنای او می پرداخت و او را بر سایر همسرانش برتری می داد و او را بسیار گرامی می داشت به حدی که عایشه می گوید: به هیچ زنی به اندازه خدیجه حسد نمی ورزیدم چرا که رسول خدا خدیجه را بسیار بزرگ می داشت.

در کرامت ایشان همین بس که رسول خدا چه قبل از او و چه در زمان حیات او با هیچ زنی ازدواج ننمود و کنیزی هم نداشت و بعد از وفات ایشان آن حضرت کنیز گرفت، براستی حضرت خدیجه بهترین همنشین و مونس پیامبر اکرم (ص) بود و اموال خود را در اعتلای اسلام انفاق نمود. و به درجه ای رسید که خداوند به حضرتش امر نمود که خدیجه را به خانه ای در بهشت که محل امن و آرامش باشد، بشارت دهد» (سیر أعلام النبلاء، ج۲، ص۱۱۰)

انتظار ظهور پیامبر اسلام

حضرت علی (ع) می فرماید رسول خدا (ص) در مورد خدیجه فرمودند: « أفضل نساء الجنة أربع: خدیجة بنت خویلد، و فاطمة بنت محمد، و مریم بنت عمران، و آسیة بنت مزاحم امرأة فرعون»

رسول اکرم فرمود: بهترین زنان بهشتی چهار نفرند: خدیجه دختر خویلد و فاطمه دختر محمد و مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم همسر فرعون. (صحیح البخاری، پیشین، ج ۳، ص ۱۳۸۸)

ایشان آگاه به اخبار آسمانی بود. جالب این است که او از کسانی بود که انتظار ظهور پیامبر جدید را می کشید و همیشه از ورقة بن نوفل و دیگر علماء جویای نشانه های نبوت می شد. (بحارالانوار، ج۱۶، ص۵۲)

در تاریخ می خوانیم حضرت محمد (ص) هر وقت از تکذیب قریش و اذیت های ایشان محزون و آزرده می شدند، هیچ چیز آن حضرت را مسرور نمی کرد مگر یاد خدیجه؛ و هر گاه خدیجه را می دید مسرور می شد. (ریاحین الشریعة، ج۲، ص۲۵)

اموال حضرت خدیجه چه اندازه بود که راه اسلام خرج شد

دیگر خصوصیت خدیجه این است که دارای شم اقتصادی و روح بازرگانی بود و آوازه شهرتش در این زمینه به شام هم رسیده بود. آن گونه که از تاریخ بر می آید ثروت حضرت خدیجه علیهاالسلام حاصل دست رنج خود وی بود و از ارث و میراث خبری نبود، به همین جهت پدر و عمویش هیچ گونه دخالت و تصرفی در امور و اموال ایشان نداشتند، به گونه ای که از ایشان به ملکه عظیمه تعبیر می کردند.

در مورد اموال حضرت، علامه مجلسی چند روایت نقل می کند که طبق این احادیث در شهر مکه کسی از ایشان ثروتمندتر نبود و در هر سو و ناحیه، غلامان احشام و اغنام فراوانی داشتند و بیش از ۸۰ هزار شتر در مناطق مختلف برای تجارت داشتند، و در مناطق مختلفی چون مصر و حبشه تجارتخانه داشتند و عده ای برای ایشان مشغول تجارت بودند.

در مورد منزل ایشان گفته شده که از لحاظ وسعت به اندازه ای بود که تمام مردم مکه را در بر می گرفت و در بالای این منزل گنبدی از ابریشم آبی رنگ قرار داده بودند و در آن نقش های خورشید و ماه و ستارگان منقش بود و آن گنبد ابریشمی زیبا را با طناب هایی از ابریشم و میخ هایی از فولاد، محکم کرده بودند.

بنابراین، این فقرات نشانگر تجارت جهانی آن حضرت بوده که در شهرها و کشورهای مختلف چون مصر و حبشه تجارتخانه داشتند. همچنین دلالت بر قدرت بالای مدیریتی حضرت و ناشی از دانش وسیع آن بزرگوار بود، که با سنی جوان، از نبوغ فوق العاده ای برخوردار بود. (بحار جلد ۱۶ ص۲۱ و ۲۲)

این بانو بعد از ازدواج با پیامبر (ص) تمام اموال خود را در راه پیشرفت اهداف اسلام هدیه کردند. وی به عمویش ورقه گفت: کلید تمام اموالم را نزد حبیبم ببر و از جانب من به او بگو: تمامی این اموال هدیه است به او و تمامی آن ملک اوست که در آن هرگونه تصرفی بخواهد، انجام دهد. به راستی آیا در تمام دوران پس از بعثت پیامبر (ص) چنین فداکاری مشاهده شده است؟ کدام یک از همسران ایشان، چنین رتبه ای از فداکاری رسیده اند؟ (بحار الانوار جلد۱۶ص۷۱)

آیا حضرت خدیجه قبل از ازدواج با پیامبر ازدواج کرده بود؟

معروف است که حضرت خدیجه علیهاالسلام قبل از ازدواج با پیامبر با دو نفر به نام های عتیق بن عائذ مخزومی و ابی هالة بن المنذر الاسدی ازدواج کرده است. (بحار الانوار، ج۱۶، ص ۱۰)

اما جمعی از مورخان و بزرگان نظر مخالف دارند. برای مثال ابوالقاسم کوفی، احمد بلاذری، سید مرتضی در کتاب شافی و شیخ طوسی در تلخیص شافی آشکارا می گویند که خدیجه علیهاالسلام هنگام ازدواج با پیامبر، (عذرا) یعنی باکره بوده است.

برخی از معاصران نیز مانند علامه سید جعفر مرتضی چنین ادعا کرده و برای اثبات ادعای خود کتاب هایی نوشته اند.

این افراد به گفتار صاحب کتاب الاستغاثه استشهاد کرده اند که‏ می گوید: همه کسانى که اخبار نقل کرده و روایات از آنها به جاى مانده از شیعه و اهل سنت اجماع دارند که مردى از اشراف قریش و رؤساى آنها نمانده بود که به‏ خواستگارى خدیجه نرود و در صدد آن بر نیاید. و خدیجه همه آنها را بازگردانده و یا پاسخ رد به آنها داد و چون رسول خدا (ص) او را به همسرى خویش درآورد زنان قریش بر او خشم کرده و از او کناره گیرى کردند و به او گفتند: بزرگان و اشراف قریش از تو خواستگارى کردند و به همسرى هیچ یک از آنها در نیامدى و به همسرى محمد، یتیم ابوطالب که مرد فقیرى است و مالى ندارد درآمدى؟ و با اینحال چگونه اهل ‏ فهم مى توانند بپذیرند که خدیجه به همسرى مردى اعرابى از بنى تمیم درآمده و بزرگان قریش را نپذیرفته باشد؟ … و این مطلبى است که مردم صاحب نظر آنرا نمى پذیرند. (الاستغاثه جلد۱ ص ۷۰)

سن حضرت خدیجه هنگام ازدواج با پیامبر

در مورد سن حضرت خدیجه در زمان ازدواج با پیامبر اکرم (ص) نیز بین مورخین اختلاف است، اما قول مشهور و چیزی که در بین مسلمانان رواج یافته این است که حضرت خدیجه هنگام ازدواج با پیامبر گرامی اسلام ۴۰ ساله بودند. این در حالی هست که در منابع معتبر تاریخی سن حضرت مورد اختلاف هست این اقوال به این ترتیب هستند: ۲۵،۳۰،۳۵،۴۰،۴۴،۴۵ و ۴۶ سال.

بیهقی می گوید: « … بلغت خدیجة خمسا و ستین سنة، و یقال: خمسین سنة، وهو أصح» یعنی بعضی می گویند: سن حضرت خدیجه در هنگام وفات ۶۵ ساله بود و برخی دیگر گفته اند در آن وقت ایشان ۵۰ ساله بوده است که قول صحیح هم همین ۵۰ سال است.

وی در جای دیگر می نویسد: « أن النبی تزوج بها وهو ابن خمس و عشرین سنة قبل أن یبعثه الله نبیا بخمس عشرة سنة» یعنی ازدواج رسول خدا با حضرت خدیجه ۱۵ سال قبل از بعثت بوده است. (دلائل النبوة، ج۲، ص ۷۱ و۷۲)

بنابراین طبق قول بیهقی وقتی ایشان در زمان وفات یعنی سال دهم بعثت، ۵۰ ساله باشند و ۱۵ سال قبل از بعثت هم ازدواج نموده باشند با این حساب سن حضرت خدیجه در زمان ازدواج با پیامبر اکرم ۲۵ سال بوده است.

این افراد می گویند ابن عبدالبر و ابن اثیر نیز قول ۶۵ سالگی حضرت خدیجه را در زمان وفات، قبول ندارند و از آن به « قیل» تعبیر می کنند.

حاکم نیشابوری یکی از مورخین و استوانه های علمی اهل تسنن نیز می گوید: « … عن هشام بن عروة قال توفیت خدیجة بنت خویلد رضی الله عنها وهی ابنة خمس و ستین سنة. . . هذا قول شاذ فإن الذی عندی أنها لم تبلغ ستین سنة» یعنی هشام از پدرش عروة بن زبیر نقل می کند که حضرت خدیجه در زمان وفات ۶۵ ساله بود ولی قول به ۶۵ سالگی ایشان، قولی شاذ است و به نظر من سن حضرت خدیجه در زمان وفات به ۶۰ سال نرسیده بود (چه برسد به ۶۵ سال) » (المستدرک علی الصحیحین، پیشین، ج۳، ص ۲۰۱)

البته بعضی از محققین و مورخین سن ایشان را در زمان ازدواج ۲۸ سال می دانند.

مثلاً نویسنده شذرات الذهب می گوید: « و رجح کثیرون أنها ابنة ثمان و عشرین» (بسیاری از مورخین قول ۲۸ سال را برای حضرت خدیجه در زمان ازدواج با پیامبر اکرم ترجیح داده اند. ) (شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، ج۱، ص۱۴)

ابن عساکر (تاریخ مدینة دمشق، ج۳، ص ۱۹۳) ذهبی (سیرأعلام النبلاء، ج۲، ص ۱۱۱) و إربلی (کشف الغمة، ج۲، ص۱۳۵) به نقل از ابن عباس می گویند: خدیجه در زمان ازدواج با آن حضرت ۲۸ ساله بود. (کشف الغمة، ج۲، ص۱۳۵)

اربلی در جای دیگر به نقل از ابن حماد می گوید: حضرت خدیجه در زمان ازدواج با آن حضرت ۲۸ ساله بود. (کشف الغمة، ج۲، ص۱۳۳)

سه وصیت حضرت خدیجه هنگام رحلت

هنگامی که بیماری ام المومنین خدیجه سلام الله علیها شدت یافت از پیامبر (ص) درخواست کردند که وصیت های ایشان را بشنوند، آنگاه عرضه داشتتند: ای رسول خدا، وصیت های مرا بشنوید.

وصیت می کنم ای رسول خدا مرا به خاطر کوتاهیم در ادای حقوقتان عفو کنید. پیامبر فرمودند: دور باد این سخن از تو و هرگز چنین نیست، من از شما هیچ کوتاهی ندیده ام شما آخرین توان و تلاشت را در ادای حقوق رسالت انجام داده اید، و بیشترین سختی ها را در زندگی با من متحمل شده اید و تمامی اموالتان را در راه خدا صرف نموده اید.

آنگاه حضرت خدیجه علیهاالسلام فرمود وصیت می کنم شما را به دخترم فاطمه زهرا علیهاالسلام ایشان پس از من یتیم و غریب و تنها می شود پس کسی از زنان قریش او را اذیت نکند و او را سیلی نزند و بر او فریاد نکشد و با او به سختی و درشتی رفتار نکند.

اما وصیت سوم پس به دخترم فاطمه می گویم و ایشان به شما منتقل می کند؛ زیرا از شما ای رسول خدا خجالت می کشم.

پیامبر (ص) از حجره خارج شدند و حضرت خدیجه علیها السلام به حضرت فاطمه علیهاالسلام گفتند: ای حبیبه من و ای نور چشمانم، به پدرت بگو، مادرم می گوید من از قبر در هراسم و از شما می خواهم آن ردایی که هنگام نزول وحی می پوشید کفن من قرار دهید پس صدیقه طاهره آمدند و برای پدر وصیت مادر را نقل کردند.

پیامبر (ص) برخواستند و ردائی که هنگام نزول وحی بر شانه مبارک می افکندند را به صدیقه طاهره علیهاالسلام دادند، و ایشان آن را برای مادر گرامیشان آوردند و حضرت خدیجه سلام الله علیها به شدت خوشحال شدند.

تدفین حضرت خدیجه با کفنی از بهشت

هنگامی که روح بلند و ملکوتی حضرت ام المومنین به بهشت صعود کرد، پیامبر (ص) او را غسل دادند و حنوط کردند و هنگامی که خواستند حضرت را در همان رداء مخصوص کفن کنند جبرییل نازل شد و عرض کرد: ای رسول خدا، خداوند متعال سلام و درود بر تو می فرستد و به تو می گوید ای حبیب ما، خدیجه ای که تمام دارایی اش را در راه ما بذل کرد و بخشید کفن او را ما عنایت می کنیم. جبرییل کفنی تقدیم کرد و عرض کرد: ای رسول خدا، این کفن از بهشت است و خداوند آن را به حضرت خدیجه هدیه نموده است و پیامبر ابتدا حضرت را با رداء مبارکشان کفن کردند و سپس کفنی را که جبرییل آورده بودند، روی آن قرار دادند، از این رو حضرت با دو کفن دفن شدند. (شجره طوبى، ج ۲، ص ۲۲)