بازیگری که ۲ساعت در قبر شکیبایی خوابید

به گزارش پارس ، کیانوش گرامی انگار درست یکی از همان شخصیت های همیشگی و چهل ساله فیلم های مسعود کیمیایی است که جان گرفته و از پرده نقره ای آمده باشد بیرون با همان رفیق بازی، با همان مرام و معرفت و… البته فقط بدون تیزی فیلم های کیمیایی! کیانوش گرامی را می توان یکی از شمایل های بهادرها و نقش منفی های دوست داشتنی و با کمی نمک (! ) سینما و تلویزیون دانست با سابقه حضوری بیش از ۳۰ سال.

گرامی که کارش را از « تدارکات» فیلم های مسعود کیمیایی آغاز کرده، حالا برای خودش دفتر فیلمسازی دارد و آنچنان که خودش می گوید انگیزه اش از تاسیس این دفتر فیلمسازی ترسش از بی کس مردن و غریب مردن در سینمای بی رحم ایران است!

***

مکانی که در آن هستیم دفتر کار شماست؟

اختیار دارید اینجا دفتر شماست! اینجا موسسه کارگاه آزاد فیلمسازی هستی است.

نمی دانستم شما دفتر فیلسمازی هم دارید، شما مدیرعامل این موسسه هستید؟

بله.

چه مدتی است؟

حدود پنج سال.

کار موسسه، تربیت بازیگر یا چیزی شبیه این است؟

نه، ما فقط فیلم می سازیم. دو سه ماهی است که یک استودیو زده ایم برای خیلی از کارهایی که می شود در تلویزیون انجام داد. یک جور دکور که قابل جابه جایی است.

از کی به فکر ساختن چنین موسسه ای افتادید؟

از وقتی که چند نفر از قدیمی های سینما، خدابیامرزها، فوت کردند من احساس خطر کردم. مثل آقای گرجی یا آقای ورشوچی.

یعنی از لحاظ مالی احساس خطر کردید؟

نه زیاد. یک جنبه اش مسائل مالی است. یک اصطلاح قدیمی در کشتی هست که می گوید پهلوان زنده را عشق است. تا هستی و رو پا هستی دوستت دارند. احساس خطر کردم که نکند مثل بعضی از هنرمندان مان که اواخر عمرشان کمرنگ می شوند و بیشتر از لحاظ روحی لطمه می خورند، شوم. خیلی از هنرپیشه ها حتی قبل از انقلابی ها تا کم کار شدند، از لحاظ روحی بیمار شدند. نه این که از مرگ بترسم، از بد مردن و بی کس مردن می ترسم وگرنه بالاخره مردن حق است.

عامل دیگر این بود که آدم بالاخره خسته می شود، ما از پشت صحنه آمدیم جلوی دوربین. کار اصلی ما پشت دوربین بوده است. حالا اینجا پاتوقی شده برای من و چند تا از رفیق های قدیمی مثل آقای قومی، آقای طبسی و همین طور برادرهایم که یکی مدیر تولید است، یکی فیلمبردار است، همسر یکی از برادرهایم خانم شهره فهیمی برنامه ریز و دستیار است و بازیگر هم بوده. دورهم جمع شدیم تا با هم کار کنیم.

این دفتر را با سرمایه ای که حاصل کارتان در سینماست تاسیس کردید یا اصلا ربطی ندارد؟

این دفتر اجاره ای است، اما به هر صورت چرخاندن آن سخت است. همین که در این موقعیت بتوانیم کار کنیم خودش مهم است. الان دو سه ماه یکبار یک فیلم می سازیم، سالی ۱۵،۲۰ فیلم هم بازی می کنم، خدا را شکر.

این درست است که شما یک زمانی راننده آقای کیمیایی بودید؟

نه، مدیر تولیدش بودم.

از همان اول؟

نه، اول تدارکاتچی بودم.

شغل تدارکاتچی در سینما یا تدارکات برای خیلی ها هنوز مبهم است. دقیقا مسئول تدارکات چه می کند؟

تدارکات خیلی کارها را در بر می گیرد. یکی از کارهای مهمی است که در سینمای ما هنوز به جایگاه خودش نرسیده است. از آبدارچی و حمل و نقل و راننده گرفته تا خریدهای گروه، خورد و خوراک، پیدا کردن لوکیشنو… . آن سال ها که تدارکاتچی بودم مثل ارتش که می گویند نه ندارد، در تدارکات هم می گفتند سریع تر، ارزان تر و بهتر. واقعا در سینما نداریم و نمی شود اصلا وجود ندارد.

البته الان هم تدارکاتچی ها فرق کرده اند و هم مردم انگار زرنگ شده اند. ۲۵،۳۰ سال پیش اصلا برای گرفتن لوکیشن پول نمی دادیم. مردم خودشان محبت می کردند. الان رفته ام در یک جای فرهنگی فیلمبرداری کنم، آدم ها را می شمارند، وسایل را می شمارند می گویند کتری را به برق زدید، اینقدر هزینه می شود، اما قدیم این حرف ها نبود، مردم هنرمندان را دوست داشتند. البته الان هم دارند ولی دوست داشتن مردم الان با آن موقع خیلی فرق می کند.

فکر می کنید چرا این طور است؟

چون سینما خیلی ارزان شده. دم دستی شده. صد تا کانال ایرانی و خارجی هست که مردم می گویند این نشد آن را می بینم. آن موقع یکی دو کانال بود، ماهواره نبود، مردم هنرپیشه ها را به عنوان اسطوره قبول داشتند.

قدیم ها یک بار در یک لوکیشنی، خانم صاحبخانه پرسید چند نفر هستید؟ گفتم چرا؟ گفت برایتان غذا درست کنم، چه غذایی درست کنم بهتر است؟ الان به صاحبخانه می گوییم چند نفر هستید که برایتان غذا بگیریم، دو نفر هستند، اما می گویند هشت نفر. اینهاست که کیفیت را پایین می آورد چون هزینه بالا می رود.

از کسانی که در امور تدارکات همکار شما بودند، کسی هست که موفق شده باشد خودش را ارتقا دهد؟

بله، حسن نظم، رضا نوروزی، آقای نشاط و محسن شایانفر؛ اینها همکاران قدیمی مان هستند که در بخش های دیگری در سینما مشغول هستند.

یعنی تدارکاتچی بودن این ظرفیت را ایجاد می کند که روزی مسئولش بتواند به کارگردان شدن یا تهیه کننده شدن فکر کند؟

حتما دارد که من این کار را کرده ام. بالاخره با این آدم ها زندگی می کنی، بازیگران، گروه کارگردانی، چیز یاد می گیری. حالا چون معمولا تدارکاتچی ها از لحاظ سواد کمی پایین تر هستند، ممکن است مشکل داشته باشند، اما اگر باهوش باشند و بخواهند، می توانند موفق شوند.

از کی کار با آقای کیمیایی را شروع کردید؟

اولین فیلم « سرب» بود. حدود سال ۶۶ ۶۵. از فیلم « ضیافت» در خدمت شان بودم و حدود ۲۰ سال شاگردی شان را کردم.

سینمای کیمیایی چه دارد که بقیه ندارند؟

اولا که آقای کیمیایی همیشه خودشان هستند. با زمان تغییر نکردند، البته شاید این همیشه خوب نبوده باشد، اما سینمایشان هویت دارد. همین الان فیلم هایی می بینم یا سناریوهایی می خوانم که می گویند این دیالوگ ها، دیالوگ های کیمیایی است، این یعنی هویت دارد. ما که به هر حال عاشق سینمای کیمیایی هستیم، تعدادمان هم کم نیست.

در هر صورت آقای کیمیایی جزو اسطوره های سینمای ایران است و به نظرم صددرصد آقای کیمیایی در موج نو تاثیر بسیار زیادی داشته است. کارگردان هایی که فقط یکی شان را اسم می برم، مثل خدابیامرز رسول ملاقلی پور می گفت که من به عشق کیمیایی وارد سینما شدم. حالا ممکن است بعضی ها هم شیطنت هایی بکنند، اما آقای کیمیایی عشق من است، همین الان بالای سرم عکس « گوزن ها» است، در آن یکی اتاق عکس های بیشتری از آقای کیمیایی دارم، دوستش دارم اساسی.

پس کارگردان مورد علاقه شما آقای کیمیایی است؟

بهترین شان اوست. نوع کارگردانی حسن فتحی را دوست دارم. زیاد هستند کارگردان هایی که دوستشان دارم و با آنها کار کرده ام. کارگردان هایی هم هستند که دوست دارم با آنها کار کنم، اما هنوز موقعیتش پیش نیامده.

بگذارید خیلی صریح بپرسم از سینما نان درمی آید؟

آقا اگر بخواهی سوءاستفاده کنی، بله، نان دارد ولی اگر بخواهی عادی کار کنی نه. اگر هم بخواهم توضیح بدهم سوءاستفاده چیست یک کتاب می شود.

چند موردش را بگویید.

مثلا آقایی مرا به عنوان اسپانسر به شهرستان برد، بعد فهمیدم چه ماجراها پشت آن بوده، وام می خواسته، پول می خواسته بعد می گوید من کار فرهنگی می کنم. این سوءاستفاده است. از این موارد زیاد است. مثلا این که یک نفر همه را به کارخانه اش دعوت می کند بعد به فامیل هایش می گوید اینها رفیق های من هستند، از این کارها زیاد می شود که فکر می کنم قشنگ نیست که زیاد بازش کنم.

جایی گفتید در فیلم های کیمیایی راحت بازی نمی کنم، هر چقدر هم سعی می کنم، نمی شود. در فیلم های حسن فتحی هم به این صورت است؟

قضیه خیلی فرق می کند. در کار آقای فتحی فقط بازی می کردم، مسئولیت دیگری نداشتم، اما در فیلم آقای کیمیایی مدیر تولید بودم. استرس این را داشتم که اتفاقی نیفتد، لوکیشن بعدی آماده باشد، بالاخره کار تولید بود. نصف ذهنم این بود که از لحاظ تولیدی به کار لطمه وارد نشود، اما به هر حال می گویم ۵۰،۶۰ درصد آموخته هایم را از آقای کیمیایی یاد گرفتم و واقعا مدیون او هستم. فقط از این نظر راحت نبودم. بعد هم سریال بازیگر را راه می اندازد و استعدادهای نهفته او را پیدا می کند. « میوه ممنوعه» هم به دلیل این که زمان زیادی مشغول آن بودم، این حالت را داشت.

تا به حال شده یک نقش منفی به شما پیشنهاد دهند، اما آنقدر نقش منفی بوده که آن را نپذیرید؟

بله. یادم هست نقش کسی پیشنهاد شد که یک مشت دختر را می برد آن ور آب، که من آن را قبول نکردم.

کی بود؟ نام فیلم چه بود؟

سه سال پیش. اجازه بدهید حالا اسمش را نگویم.

در زندگی واقعی تان چقدر شبیه نقش هایی هستید که بازی می کنید؟

یکسری آدم ها می گویند شبیه نیستیم. لازم نیست وقتی من نقش منفی، یک آدمکش یا قاچاقچی را بازی می کنم، خودم آن آدم باشم، ممکن است یک همسایه داشته باشم که شبیه آن آدم باشد. لازم است شناختی از آن آدم داشته باشم. شاید هر آدمی بیشتر شناخت داشته باشد موفق تر شود.

شما چنین نمونه هایی در اطرافتان سراغ دارید؟

ناخواسته بچه محل هایی داشتم که این طور بودند. در فیلم ها هم دیده بودم و الگوبرداری کردم. به فیزیک هم ربط دارد. شاید من در نقش منفی آنقدر موفق نبودم که بعد که وارد کار طنز شدم موفق شدم. این را مدیون حسن فتحی هستم با سریال « میوه ممنوعه» . یک جورهایی هم مدیون مرحوم خسرو شکیبایی هستم که روحش شاد، جا دارد یک فاتحه برایش بخوانیم، در فیلمی به اسم « لژیون» با چاقو ایشان را می کشتم. یک بار که تمرین می کردیم، وقت چاقوزدن خندیدم، یکدفعه خدابیامرز گفت همین خنده موقع کشتن قشنگ است.

پس همان حرف آقای شکیبایی بود که تأثیر گذاشت؟

این در ذهن من ماند که یک جاهایی می توانم از این خاصیت استفاده کنم. از آقای کیمیایی خیلی چیزها یاد گرفتم. من الان ۵۰۰،۶۰۰ جلد کتاب دارم که ۴۰۰ جلد را آقای کیمیایی برایم خریده.

چرا کیمیایی برای شما کتاب می خرید؟

ایشان سعی کرد مرا از جایی به جای دیگر برساند، حداقل چیزی که الان هستم. ببینید قبلا چه بوده ام! او شروع کرد به این که مرا بشناسد تا ببیند چه کتاب هایی باید بخوانم. چون من تا دو صفحه کتاب می خواندم یا خوابم می برد یا خسته می شدم.

همین باعث شد به هم نزدیک شویم. شروع کرد به عوض کردن من. به هر حال یکی از آدم هایی است که روی من خیلی تاثیر گذاشت. اگر کمی موفق هستم، نصفش را مدیون آقای کیمیایی هستم.

شنیدم شما در زمان تدفین آقای شکیبایی رفته بودید توی قبر؟

بله، باعث افتخارم است که دو ساعت در قبر خسرو شکیبایی بودم. رفته بودم جنازه را بگیرم و در قبر بگذارم، اما آنقدر ازدحام مردم زیاد بود که هی جنازه را چرخاندند و دور می کردند تا مردم کمی آرام بگیرند و این طور شد که دو ساعتی در قبر بودم.

عمیق ترین و بهترین نقش منفی که به عهده داشتید چه بود؟

بتازگی برای آقای مسعود آب پرور نقشی را بازی کردم که منفی و خیلی تلخ و متفاوت بود. در فیلم های آقای کیمیایی هم نقشی را که در « اعتراض» داشتم، دوست دارم.

« سلطان» چطور؟

فیلم را دوست دارم، اما از نقشی که آدمفروش رفیقش بوده زیاد خوشم نمی آید.

از « سنتوری» هم زیاد راضی نبودید؟

قرار نبود من آن نقش را بازی کنم. قرار بود نقش صاحبخانه را بازی کنم که بعد خیلی کمرنگ شد. به هر حال از آقای مهرجویی خیلی راضی هستم، از آقای شریفی نیا هم تشکر می کنم، اما من این نقش را دوست نداشتم.

دلخوری بزرگ تان از سینما؟

از رفقا. وقتی از کسی لطمه می خوری، مطمئن باش یکی از دوستان خودت است.

لطمه خوردید؟

اسم نمی برم. از بعضی از کارگردان های جوانی که سینما را با هم شروع کردیم، اما رفاقتی که من در حق آنها کردم، هیچ وقت آنها نکردند. در شروع کارشان خیلی کارها برایشان کردم، اسپانسر آوردم، مجانی کار کردم، اما وقتی به یک جایی رسیدند، دریغا، دریغ…

کمی برایمان از این بگویید که چطور می شود بازیگر شد یا چطور می شود اسپانسر پیدا کرد؟

بعضی وقت ها می گویند تهیه کننده ها بعضی ها را سرکیسه می کنند، اما نمی گویند یک آدمی که کاره ای نبوده را بازیگر کرده، یکدفعه کسی که درسی نخوانده، تحصیلات آکادمیک نداشته، یکشبه ره صد ساله می رود، اما اگر تهیه کننده از همان آقا مبلغی بگیرد و به فیلمش کمک کند، نه این که بگذارد جیبش در راه فرهنگ مملکت هزینه کند، واویلا.

در همین دو سه سال فیلم هایی ساخته ام که می گویند اگر دلار یا آپارتمان به جایش می خریدم الان چند برابر شده بود، اما از آدمی که دستش توی جیبش می رود کمک می گیرم، سود کار هم دوطرفه است، همیشه می گویند گوشت را از ران ببر نه از دنده.

این که می گویند تهیه کننده ها به روابط و رفاقت و پول و این حرف ها بازیگر را انتخاب می کنند، درست است؟ یعنی پشت پرده ای هست که…

حتما پشت پرده دارد، اما من نمی توانم راجع به بقیه آدم ها صحبت کنم. راجع به خودم می گویم، پشت پرده این است که مثلا صد نفر می خواهند در یک فیلم بازی کنند، من ده نفر احتیاج دارم، همه هم رفیق هایمان هستند، روراست بگویم من هم خیلی رفیق بازم.

بالاخره مجبورم دوتایشان را راضی کنم، دو تا را برای فیلم بعدی بگذارم. البته این پشت پرده سینما محسوب نمی شود، سوال طوری است که نمی توانم درست جواب بدهم. این مسائل در هر کار دیگری هم وجود دارد. وقتی یک کارخانه داری هم اول داداش و پسرخاله و برادرزنت را می گذاری.

در سینما هم همین است؟

بله.

عجیب ترین پیشنهادی که در بازیگری به شما شده چه بوده؟

همین الان. دوستی زنگ زده، یک روز بازی دارد، کارگردانش مشهور نیست، پولی که می دهند هم آنقدر است که کاش می گفتند اصلا نمی دهیم، مجانی بیا!

در رابطه با مردم چطور؟

یک چیزهایی پیش می آید. مثلا یک نفر زنگ زده می گوید امشب عروسی پسر خاله ام است، حتما باید بیایی! می گویم داداش فیلمبرداری دارم، می گوید نه حتما باید بیایی، کار را بپیچان! یا مثلا یک نفر می خواهد رستوران افتتاح کند، می گوید بیا. حالا گاهی هم کلک می زنند، آدم را سیاه می کنند.

مثلا چطوری؟

زیاد است دیگر. آخر اگر بخواهم حرفی بزنم مجبور می شوم رفیق هایم را بفروشم. مثلا می گویند عروسی است، می روی می بینی نیست. یا مثلا عکسی می گیرند که باعث دلخوری یا سوءتفاهم می شود وقتی هم که نخواهی عکس بگیری می گویند کلاس گذاشته. باید خیلی مواظب رفتارمان باشیم، اما بدی اش این است که اگر کمی از مردم دور شوی، تمام می شوی.

وقتی به شما نقشی پیشنهاد می شود، چه راهی را طی می کنید تا نسبت به آن شناخت پیدا کنید؟ اصلا بداهه پردازی می کنید یا به نقش پایبندید؟

اول این که سناریو را چند بار می خوانم، بخصوص نقش خودم را. سعی می کنم خودم را جای آن آدم بگذارم. با خواندن سناریو به نقش می رسم. مثل اکثر بچه های هنرپیشه که بچه های جنوب شهر هستند، در جایی بزرگ شدم که همه جور صنف و آدمی در آن بودند.

بچه کجا هستید؟

خیابان پیروزی به دنیا آمدم، نبرد بزرگ شدم، الان هم چهارصد دستگاه زندگی می کنم.

هنوز هم همان پایین مانده اید؟

هنوز هم هستم. پایین نیست. چرا پایین است؟ ! خیلی هم خوب است. رفیق های ورزشکار خوبی دارم، از مربیان فوتبال و کشتی و رئیس فدراسیون های مختلف دوستان خوبی دارم. اینها همه داشته های من هستند، وقتی قرار است نقشی را بازی کنم، از این داشته ها استفاده می کنم. در نقش منفی هم سناریو مرا به سمتی می کشاند که آن بدذاتی را از نوشته دربیاورم.

آدم بدهای واقعی چطوری هستند؟

آدم بدها هم شرایط آنها را به این سمت کشانده است.

منظورم این است که در شخصیت آنها چه ویژگی یا خاصیتی نهفته است که شما آن را آشکار می کنید؟

این بحث طولانی است، من جامعه شناس آکادمیک نیستم، ولی تجربه دارم. مثلا رفیقی دارم که دعوا می کند. این از بچگی مشکل داشته، درس درست و حسابی نخوانده، پول درست و حسابی ندارد، فیزیک خوبی دارد، ورزش هم کرده و مناسب شده، حالا سعی می کند از این فیزیک منفی استفاده کند و خودش را این طور به رخ دیگران بکشد و مطرح کند. آدم منفی هیچ وقت منفی نبوده، شرایط است که او را به این شکل درآورده. همه کمبودهایش در او اثر گذاشته. دیگر فرقی ندارد در زندان باشد یا جای دیگر. وقتی به کسی و جایی وابستگی و دلبستگی ندارد، شرایط انحراف پیش می آید.

بی رحمانه ترین کاری که در زندگی تان کرده اید چه بوده؟

زمانی حال کفترم خیلی خراب بود، مجبور شدم خلاصش کنم، سرش را کندم. اولی اش همین است، دوم این که به مادرم خیلی کم سر زدم تا این که پارسال فوت کرد و تازه فهمیدم چه نعمتی را از دست دادم. این بی رحمانه ترین کارهایی بوده که می توانستم انجام دهم.

از سینمای ایران خسته نشده اید؟

یکی دو سالی است که احساس می کنم دارم خسته می شوم. شرایط خیلی بد شده.

یعنی ممکن است خداحافظی کنید؟

سر همین فیلمی که دارم می سازم به اسم « پیش شرط ازدواج» ، با خودم گفتم دیگر کار نکنم. من مثل فوتبالیست ها خداحافظی نمی کنم، اما واقعا خیلی خسته شدم. دیگر مثل سابق حتی رفیق های قدیمی هم یکدیگر را دوست ندارند. شرایط مالی هم بد شده. یک مشت آدم به دلیل این که پولدار شوند به سینما آمدند. چند تا از پخش کنندگان در حق بعضی از بچه ها واقعا ظلم می کنند.

بعضی از فیلم ها هست که مخصوص فروش در سوپرمارکت ها تولید شده.

بله، معروف است فیلم های شونه تخم مرغی.

شما در دفتر فیلمسازی تان از این فیلم ها هم می سازید؟

بله می سازم. اینها حسن هایی هم دارد.

چه حسنی؟

ایجاد کار و تمرین برای کارگردان هایی می کند که شاید اگر این نبود به این راحتی فیلمساز نمی شدند. اما با این امکان به عرصه کارگردانی و فیلمسازی و بازیگری وارد می شوند. ضررهایی هم دارد، مثلا این که یک مشت آدم ناخواسته وارد سینما می شوند.

در فیلم های سینمایی مسائل صنفی وجود دارد، به همین راحتی نمی شود فیلم ساخت. اینها وارد سینما می شوند و وقتی نان سینما را می خورند می شوند بچه های سینما. تعداد این آدم ها که هنوز خیلی مانده به سینما برسند زیاد می شود. ۳۰ سال پیش می توانستیم آدم هایی را که در این کار هستند بشماریم، اما الان آدم هایی هستند که فکرش را نمی کردند وارد سینما شوند، اما در طول یک روز شروع به کار می کنند، این خوب نیست. باید پشت این تصمیم سواد و دانشی باشد.

ما الان چند سال است در سینما کار می کنیم، یکدفعه یک جا می گوییم معذرت می خواهم ما بلد این کار نیستیم. بزرگ ترین معضل سینمای ما فیلمنامه است که در این زمینه در سطح خیلی پایینی هستیم. حداقل فیلمنامه نویس هایی نداریم که تقلیدهای خوبی هم از فیلم های خوب دنیا انجام دهند.

نقش مثبت هم تا به حال داشته اید؟

خیلی بازی کرده ام.

حکایت این آوازخوانی شما در فیلم ها چیست؟

خب! آواز هم می خوانم. سال های اول انقلاب خواسته یا ناخواسته با چند نفر از هنرمندان مثل آقای فریدون فروغی در ارتباط بودم. در هیاتی در نارمک بعضی از آنها برایمان سایددرام (طبلی که در محرم می زنند) می زدند.

فریدون فروغی هم جزو آنها بود؟

بله، دو سه سالی برایمان سایددرام می زد. آن موقع شروع به خواندن کردم، اما اولین باری که رسما خواندم در فیلم « کافه ستاره» سامان مقدم بود، آهنگ بگو غم هات چیه، سازنده اش هم آقای توسلی بود. آن هم برایم به نوع دیگری سکوی پرتاب محسوب می شد.

یک ناگفته جالب برایمان بگویید که تا به حال جایی نگفته اید.

شاید تلخ باشد، اما اساسی خسته ام. نه خسته جسمی، از لحاظ روحی. چون در کار ما دو دو تا چهار تا نمی شود.

منبع: جام جم