گمانه‌زنی‌ها درباره رد خرابکاری بیولوژیکی در ماجرای قارچ‌های آلوده

انتشار خبر مسمومیت عده زیادی با قارچ‌های سمی و ابراز تعجب متخصصان امر از چنین مسئله‌ای ضرورت ورود دستگاه‌های متولی برای اطمینان از دخیل نبودن عوامل خارجی در استفاده از سلاح‌های بیولوژیک را دوچندان کرده است.

امنیت بیولوژیک و زیستی ماجرای چندان جدیدی در دنیا محسوب نمی‌شود. از مدت‌ها پیش انسان متوجه آسیب پذیری خود نسبت به تهدیدات بیولوژیکی شده است. شاید جدی‌ترین وجه آن را می‌توان استفاده از سلاح‌های میکروبی در جنگ‌ها دانست؛ سلاح هایی که آگاهانه و ناآگاهانه باعث مرگ میلیون‌ها انسان شده است که از مصادیق آن می‌توان به انتشار ویروس طاعون در بین سرخ‌پوست‌های امریکا برای نسل کشی مردم اشاره کرد، البته در سال‌های اخیر نیز ایران به دلیل کاربرد گسترده میکروب سیاه زخم از سوی رژیم بعثی عراق به عنوان یکی از قربانیان این نوع سلاح‌های محسوب می‌شود.

با این حال گسترش توانمندی‌های علمی و افزایش توانایی‌های انسان در اصلاح نقشه ژنتیکی منجر به ایجاد توانایی‌های جدید در این حوزه شد. از طریق این فناوری جدید انسان می‌توانست برخی از موجودات را از نو برنامه‌ریزی و توانمندی‌های جدیدی را به آنها اضافه کند، به عنوان مثال اتحاد جماهیر شوروی با استفاده از اصلاح نقشه ژنتیکی میکروب‌های آبله توانست نسل جدیدی از این میکروب‌ها را تولید کند که در مقابل واکسن‌های موجود مقاوم باشد.

امنیت بیولوژیک و زیستی ماجرای چندان جدیدی در دنیا محسوب نمی‌شود. از مدت‌ها پیش انسان متوجه آسیب پذیری خود نسبت به تهدیدات بیولوژیکی شده است. شاید جدی‌ترین وجه آن را می‌توان استفاده از سلاح‌های میکروبی در جنگ‌ها دانست

با این حال کاربرد این سلاح جدید همواره بدین شکل تهاجمی نبود بلکه توانمندی‌های جدید تکنولوژیک این توانمندی را در آزمایشگاه‌ها ایجاد کرد با استفاده از اصلاح ژنتیکی بتوان برخی تغییراتی در دراز مدت ایجاد کرد، به عنوان مثال غذاهای اصلاح ژنتیکی شده نمونه‌ای از این پیشرفت‌ها هستند؛ محصولاتی که امروزه در سطح گسترده‌ای در دنیا به کار می‌رود، البته برخی‌ها نیز معتقدند استفاده از این محصولات می‌تواند منجر به ایجاد آسیب‌های جدی به سلامت انسان‌ها شود اما استفاده از این قابلیت همیشه برای اموری همچون تأمین غذاها به کار نمی‌رود.

مدت‌هاست برخی از دانشمندان و صاحبنظران در دنیا در خصوص استفاده از مهندسی ژنتیک در ایجاد تغییرات مخرب در سیستم غذایی انسان‌ها از سوی برخی طرف‌ها هشدار می‌دهند، به عنوان مثال مستندات جدی وجود دارد که برخی از قدرت‌های بین‌المللی بحث انهدام ذخیره غذایی یک کشور را از طریق ایجاد جهش ژنتیکی در آفات مد نظر قرار دارند؛ آفاتی که ناگهان می‌تواند تمام محصول گندم یک کشور را به طور کامل نابود کند.

از همین رو است که در سال‌های اخیر بحث امنیت زیستی و بیولوژیک به عنوان یک دغدغه جدی وارد واژگان امنیتی در دنیا شده است.

در ایران نیز شورای امنیت زیستی به عنوان نهاد بالادستی در این حوزه زیر نظر معاون اول رئیس‌جمهور تشکیل شده است، با این حال به نظر می‌رسد این موضوع آنچنان که باید و شاید از سوی دستگاه‌های مرتبط جدی نگرفته شده است. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران در میانه یک جنگ تمام عیار با قدرت‌های مطرح جهانی قرار دارد که اغلب نیز فعالیت‌های گسترده‌ای در این حوزه داشته‌اند.

یکی از این اتفاقاتی که این روزها به شدت در رسانه‌ها مطرح شده مسمومیت ناگهانی صدها نفر با استفاده از قارچ سمی است که منجر به فوت 10 نفر نیز شده است، البته چنین مسمومیت هایی نیز مسبوق به سابقه است، اما این بار به نظر می‌رسد این ماجرا جدی‌تر از سال‌های گذشته است و شاید باید دستگاه‌های متولی جدی‌تر با این مسئله برخورد کنند. مشکوک بودن این ماجرا به گونه‌ای است که حتی بسیاری از متخصصان نیز به این ماجرا اشاره کرده‌اند.

پیمان آسترکی متخصص سم شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی لرستان در این باره می‌گوید: روش تشخیص نمونه‌های سمی قارچ هم کار آسانی نیست و آن‌طور که آسترکی می‌گوید، تنها راه دقیق آن انجام آزمایش است: «ما در بین بیماران موردی داشتیم که از افراد خبره و باتجربه بوده و هرسال هم قارچ‌های کوهی را برداشت می‌کرد، اما همین فرد امسال به شدت مسموم شد و متأسفانه در صف پیوند کبد جانش را از دست داد. به همین دلیل از روی ظاهر یا مزه قارچ نمی‌توان گفت که قارچ سمی است و تنها راه‌حل برای تشخیص مسموم‌نبودن قارچ‌ها، نمونه‌گیری در آزمایشگاه است.»

وی به برخی موارد مشکوک در گرفتن شرح حال بیماران مسموم‌شده با قارچ‌های سمی در استان لرستان هم اشاره می‌کند و در این‌باره می‌گوید: «همانطور که گفتم، برخی بیماران مدعی بودند که همان قارچ‌های قبلی را مصرف کرده‌اند. به‌طور کلی در مناطق غربی کشور در این فصل از‌ سال، مصرف قارچ‌های وحشی امر رایجی است و هرسال هم مردم این قارچ‌ها را مصرف می‌کنند.

هرچندامسال به دلیل بارندگی‌های بهاری قارچ بسیار زیادی رشد کرده است، اما این حد از مسمومیت برای من هم جای تعجب دارد، به همین دلیل لازم است متخصصان ژنتیک هم به این موضوع ورود کنند و قارچ‌های خودرو در این مناطق را مورد آزمایش قرار دهند.»

آیا می‌توان تصور کرد که ناگهان حجم قارچ‌های سمی در یک منطقه به گونه‌ای افزایش یابد که منجر به فوت چندین نفر شده باشد. می‌توان حتی فرض کرد مورد مشکوکی که این استاد سم شناسی به آن اشاره کرده را نوعی تک بیولوژیک تلقی کرد که از سوی منابع خاصی صورت گرفته باشد.

در پایان باید گفت تمام این موضوعات به بررسی دستگاه‌های متولی و ذیربط بستگی دارد که این امر نیازمند توجه دوچندان نهادهای متولی امر است.