پارس؛
«دارا و سارا» رقیبی برای باربی؟/«باربی» در دنیای کودکان ما چه کار می‌کند؟
آناتومی و ساختار بدنی عروسک‌های باربی قابلیت حرکت اندام‌ها و حتی انگشتان را دارد ولی دارا و سارا بیشتر عروسک‌های زینتی‌اند تا وسایل بازی .
پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- سید علی سیدان- هواپیمایی که در دست کودک به پرواز در می‌آید؛ مرد جنگجویی که دشمنان را با کمک پسر بچه محو و نابود می‌کند؛ عروسکی که مخاطب لالایی‌های مادرانه دختر بچه قرار می‌گیرد؛ قطعاتی چوبی که در دستان کودک به خانه‌ای دلخواه برای او تبدیل می‌شود... . همه ما این تجربه‌ها را کم و بیش داشته و آن را در احوال فرزندانمان دیده‌ایم.
اسباب‌بازی برای کودک وسیله‌ای است که او را به عالم خیال می‌برد. اصلاً کودک با همین رویاپردازی‌هایش زنده است و زندگی می‌کند. او به دلیل رقت قلب و زلال بودن نفس، ارتباط بی واسطه‌تری با عالم خیال دارد. شیخ اشراق، معتقد است گذر و عبور از عالم محسوس به عالم معقول، بدون واسطه امکان‌پذیر نیست؛ پس باید عالمی میان این دو عالم باشد که هم از خواص محسوسات بهره‌ای برده باشد و هم از خواص معقولات. او این عالم میانی را «مثال» یا «خیال» می‌نامد. با این مقدمه باید ببینیم در اوضاع کنونی، اسباب‌بازی‌ها کودکانمان را در چه رویاهایی غرق می‌کنند؟
95 درصد اسباب‌بازی‌ها خارجی است
آمارها می‌گویند 95 درصد اسباب‌بازی‌های موجود در بازار ایران، خارجی و عمدتاً چینی‌اند. اگر از موضوع غیربهداشتی بودن بعضی از مواد اولیه به کار گرفته شده در این اسباب‌بازی‌ها بگذریم، اگر موضوع قاچاق اسباب‌بازی را که بنا بر بعضی گمانه‌ها نیمی از نیاز بازار را تأمین می‌کند، در نظر نگیریم و اگر بحث سهم ناچیز تولیدکنندگان داخلی اسباب‌بازی را از منظر اقتصادی مطرح نکنیم، همین آمار 95 درصدی به ما می‌گوید که عالم خیال کودکانمان در تصرف چیزهایی است که در آن سوی مرزهای جغرافیایی و فرهنگی ساخته و پرداخته می‌شوند. دکتر فربد فدایی؛ روان‌پزشک و مدیرگروه روانپزشکی دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی در این‌باره می‌گوید: «بازی‌های خارجی رویاهای کودکان ایرانی را به رویاهای بچه‌های آمریکایی تبدیل می‌کنند. بعضی از اسباب‌بازی‌ها هم حتی در حال حاضر از چین وارد می‌شوند اما به شکل همان عروسک‌هایی‌اند که مربوط به آمریکاست.»
اگر واژه «بازی» و «اسباب‌بازی» ما را گمراه کرده تا بازی را جدی نگیریم، در اینجا به برخی کارکردهای بسیار جدی بازی از نظر کارشناسان اشاره می‌کنیم؛
1- اسباب‌بازی وسیله‌ای است برای رشد خلاقیت
2- اسباب‌بازی ایده‌آل‌های کودک را دگرگون می‌کند.
3- زمینه‌ای را برای انتقال ارزش‌های فرهنگی فراهم می‌کند.
4- رویاهای کودک را برای زندگی آینده شکل می‌دهد.
5- به آموختن مهارت‌ها و فنون کاربردی در زندگی روزمره کمک می‌کند.
6- سبک خاصی از زندگی را مستقیم و غیر مستقیم به کودک منتقل می‌کند.
7- در رشد روانی فرزند و طی کردن مراحل رشد مؤثر است.
«باربی» در دنیای کودکان ما چه کار می‌کند؟
همه ما کم و بیش نام «باربی» را شنیده‌ایم. شرکت آمریکایی متل بعد از خرید امتیاز عروسک لیلی از آلمان که فقط در حد یک قطعه کلکسیونی تولید می‌شد، ابتدا نژاد این عروسک را به آنگلوساکسون تغییر داد و با نام جدید باربی به تولید انبوه رساند. در تکمیل پروژه باربی در سال‌های بعد عروسک «کن» به عنوان دوست‌پسر باربی تولید شد و همچنین پس از مدتی، باربی در ملیت‌های مختلفی مثل چینی، ژاپنی، هندی و آفریقایی هم ظاهر شد و بازارهای سراسر جهان را تسخیر کرد.
باربی نماد و سمبل فرهنگ آمریکایی با ویژگی تجمل‌گرایی و مدگرایی و مصرف‌گرایی است که تلاش می‌کند همراه خیل عظیم لوازم جانبی، نوع زندگی آمریکایی را به کودکان جهان تحمیل کند. باربی همچنین در عرصه‌های سیاسی حضور چشمگیر داشته است. به عنوان مثال بعد از واقعه 11 سپتامبر، باربی با پوشیدن لباس نظامیان ضدتروریست، به تهییج افکار عمومی پرداخت. بعد از جنگ عراق، باربی در چنگال تروریست‌های مستقر در عراق دستگیر می‌شود و در تصویر پشت سر او پرچمی با نمادهای اسلامی قرار دارد و به این ترتیب اشغال عراق توسط ارتش آمریکا را توجیه می‌کند. دکتر فدایی می‌گوید: «رویاهای کودکانه بچه‌های ایران با اسباب‌بازی‌های غربی مورد هجوم قرار گرفتند. برای نمونه عروسک‌های غربی که چشم آبی و موی طلایی داشتند، جایگزین عروسک‌های پارچه‌ای دختران ایرانی شدند. بنابر این دیگر جایی برای بازنمایی دختران و زنان اسطوره‌ها و افسانه‌های ملی و عامیانه که در چهره عروسک‌های پارچه‌ای صورت می‌گرفت، باقی نماند. چون عروسک‌های پارچه‌ای شکل معینی نداشتند، می‌شد اینها را به هر صورتی تصور کرد؛ اما زمانی که شما به یک دختر کوچک عروسکی دادید که با موهای طلایی و چشمان آبی بود، آن وقت این تبدیل می‌شود به نمادی از آن چیزی که او باید باشد.»
«دارا و سارا» رقیبی برای باربی؟
سال‌ها پیش در اواسط دهه 70 جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با کن و باربی عروسک‌های دارا و سارا را با نژاد آریایی طراحی و وارد بازار کرد که به سفارش ایران در کشور چین ساخته می‌شود. کمترین خاصیت تولید این عروسک‌ها این بود که حساسیت همگانی را در برابر تاثیرات مخرب باربی بر انگیخت؛ اما در عمل به عنوان یک عروسک کاربردی در میان کودکان همه‌گیر نشد. شاید در مقایسه «باربی» و «دارا و سارا» بتوان علل توفیق نیافتن عروسک ایرانی را این گونه توضیح داد؛
1- آناتومی و ساختار بدنی عروسک‌های باربی قابلیت حرکت اندام‌ها و حتی انگشتان را دارد ولی دارا و سارا بیشتر عروسک‌های زینتی‌اند تا وسایل بازی .
2- باربی و کن به روز بوده و به آینده نگاه و از لوازمی چون کامپیوتر و موبایل استفاده می‌کنند ولی دارا و سارا به گذشته تعلق دارند و سعی می‌کنند میراث گذشته را حفظ کنند و تکلیف کودک را با مدرنیسم روشن نمی‌کنند.
3- دارا و سارا دارای چهره‌های ثابت هستند و فقط از روی لباسشان می‌توان به قومیت آنها پی برد در حالی که باربی با حفظ اصالت آمریکایی خود، در رنگ‌ها و ملیت‌های مختلف ظاهر شده است.
4- گرانی دارا و سارا در مقابل عروسک‌های پرتحرکی که مسافران ایرانی خریداری می‌کنند قابل توجه است و تولید این عروسک‌ها توجیه اقتصادی ندارد.
5- بسته‌بندی و شبکه توزیع دارا و سارا مثل سایر محصولات ایرانی دچار ضعف است.
6- ملاحظه دقت و ظرافت در طراحی باربی از رصد دائمی تغییرات فرهنگی و سیاسی دنیا توسط سازندگان عروسک باربی نشان دارد.
7- توجه به ظرافت‌های هنری و استفاده از ظرفیت‌های رسانه‌ای از دیگر امتیازات باربی نسبت به دارا و ساراست.
اگر این روزها از اقتصاد مقاومتی صحبت می‌کنیم، تحقق آن جز با توسعه و ترویج فرهنگ مقاومتی امکان‌پذیر نیست. فرهنگی که از طریق صنایع فرهنگی مانند اسباب‌بازی منتقل می‌شود. برای تقویت صنایع فرهنگی بومی چاره‌ای جز حمایت از ایده‌ها و تولیدکنندگان داخلی نداریم. ایده‌هایی که با در نظر گرفتن ضعف‌ها و معایب گذشته برای تولید اسباب بازی ایرانی طراحی شده‌اند.
کودک، با عروسک همانندی می‌کند
اینها فقط مواردی عمومی درباره همه اسباب‌بازی‌هایند. در حالی که هر یک از اسباب‌بازی‌ها با توجه به ماهیت و کاربردش می‌تواند تاثیرات متفاوتی را در روح و روان کودک بر جای گذارد. به طور مثال، یکی از نویسندگان 5 تأثیر جداگانه را برای عروسک به عنوان یکی از اسباب‌بازی‌های پرکاربرد برشمرده است؛
1- احساس تعلق به عروسک.
2- ایجاد حس سرپرستی و مسوولیت و مراقبت در کودک.
3- همانند کردن عروسک با خویشتن.
4- رشد عواطف و گرایش‌های عاطفی کودک.
5- افزایش اعتماد به نفس و قدرت تصمیم گیری و...
حال با این تاثیرات عمیق و شگرف باید ببینیم که دختران کوچک سرزمین ما احساسات خود را با چه عروسک‌هایی به اشتراک می‌گذارند و با کدام عروسک‌ها همانندی می‌کنند؟
ارسال نظر