تولد سالانه ٥٠ هزار نوزاد ناقص
به گزارش پارس به نقل از شرق یکی از شاخص‌های بهداشتی هر کشور، آمار مرگ‌ومیر کودکان از زمان تولد تا سن یک‌ماهگی، زیر یک سال و زیر پنج‌سالگی است. همه‌ساله بیش از ٥٠ هزار نوزاد با نقص تکاملی در کشور متولد می‌شوند که مسئله بقا یا برعکس مرگ‌ومیر آنان ارتباط مستقیمی با نیازمندی کودکان با نقایص تکاملی به جراحی و جراحی موفقیت‌آمیز آنان دارد. «بیست‌وسومین کنگره سالانه انجمن جراحان کودکان ایران» که با محوریت جراحی نوزادان و مراقبت‌های نوزادان بعد از جراحی، ٢٦ تا ٣٠ اردیبهشت‌ماه امسال در مرکز همایش‌های رازی تهران برگزار شد، فرصتی به‌وجود آورد تا با دکتر «احمد خالق‌نژادطبری»، فوق‌تخصص جراحی کودکان، استاد دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی و رئیس انجمن جراحان کودکان ایران گفت‌وگویی داشته باشیم که در ادامه می‌آید.
در ابتدا بفرمایید نوزادی چه دامنه سنی‌ای را شامل می‌شود؟
دامنه سنی نوزادان از زمان تولد تا یک‌ماهگی است. از آن پس، نوزاد وارد مرحله شیرخوارگی و سپس کودکی می‌شود.
منظور از بیماریهای نقص تکاملی نوزادان چیست؟
به بیماری‌هایی که نوزاد از بدو تولد به آن مبتلاست، بیماریهای نقص تکاملی اطلاق می‌شود. امروزه شاهدیم این بیماری‌ها به‌غلط بیماریهای مادرزادی نامیده می‌شوند، اما از آنجا که مادر نقشی در ابتلای نوزاد به این بیماری‌ها ندارد، بهتر است از عبارت «نقص تکاملی» استفاده شود. این بیماری‌ها ممکن است به دلایل مختلف در زمان شکل‌گیری و تکامل جنین، در یک ارگان یا احشایی از وی به‌وجود آمده باشد که در نتیجه آن، نوزاد با این نقص متولد می‌شود. بیماریهای نقص تکاملی ممکن است از یک بیماری ساده تا یک بیماری بسیارپیچیده را شامل شود که این پیچیدگی ممکن است به‌حدی باشد که منجر به فوت نوزاد پس از تولد شود.
سالانه چند کودک با بیماری نقص تکاملی در کشور متولد می‌شوند؟ آیا همه آنها نیازمند اعمال جراحی هستند؟
براساس آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور، سالانه نزدیک به یک‌میلیون‌و ٢٥٠ هزار زایمان زنده در کشور رخ می‌دهد. از سوی دیگر براساس مطالعات انجام‌شده در ایران، میزان بروز بیماریهای نقص تکاملی نوزادان در کشور ما دو تا سه درصد است که این آمار نزدیک به استانداردهای جهانی است. با این حساب، همه‌ساله ٥٥ هزار نوزاد با نقص تکاملی در کشور متولد می‌شوند که اکثر آنان در بدو تولد نیازمند اعمال جراحی هستند.
آیا ابتلا به بیماریهای نقص تکاملی علت‌های شناخته‌شده‌ای دارد؟
تاکنون در مورد دلایل ابتلا به این بیماری‌ها در کشورهای مختلف از جمله کشور ما تحقیقات متعددی به منظور شناخت علت‌های ابتلا به بیماریهای نقص تکاملی و با هدف کاهش ابتلا به این قبیل ناهنجاری‌ها صورت گرفته است. بر این اساس، ٢٠ درصد موارد را به اختلالات ژنتیکی و ١٠ درصد این علت‌ها را به عوامل محیطی از قبیل اشعه، حرارت، برخی عوامل شیمیایی، داروهایی که مادران در دوران بارداری استفاده می‌کنند یا برعکس کمبود برخی ویتامین‌ها نسبت می‌دهند. با وجود این، ٧٠ درصد علت بروز نقص تکاملی هنوز ناشناخته است که این نقایص از علت‌های مهم مرگ‌ومیر نوزادان به شمار می‌رود.
شایع‌ترین بیماریهای نقص تکاملی در کشور چیست؟
شایع‌ترین این بیماری‌ها، نقص در سیستم مغز و نخاع است که ٤٠ درصد بیماریهای نقص تکاملی هنگام تولد را شامل می‌شود. پس از آن، بیماریهای سیستم ادراری- تناسلی با ٢٠ درصد، نقایص گوارشی با ١٥ درصد و سایر بیماریهای نقص تکاملی از قبیل بیماریهای قلب و عروق و ریه در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
چه پزشکانی باید کار درمان بیماریهای این نوزادان را انجام دهند؟
آنچه اهمیت رشته نوزادان را (که از شاخه‌های مهم طب به شمار می‌رود)، مشخص می‌کند، دامنه سنی این نوزادان از نظر سلامت و تأمین رشد و تغذیه آنان است. در دنیا و از جمله در ایران، رشته نوزادان و کودکان شامل دو رشته فوق‌تخصص داخلی نوزادان و فوق‌تخصص جراحی نوزادان است که کلیه مداخلات جراحی نوزادان توسط گروه دوم انجام می‌شود.
آیا پزشکان ایرانی از نظر دانش و امکانات قادر به انجام همه اعمال جراحی بیماریهای نقص تکاملی هستند یا در مواردی نیاز به فرستادن این کودکان به خارج از کشور است؟
هرچند در گذشته برای اعمال جراحی نوزادان دارای بیماری نقص تکاملی، این نوزادان و کودکان به خارج کشور فرستاده می‌شدند، اما در ٢٠ سال اخیر و با پیشرفت‌های علمی و تکنیکی صورت‌گرفته در داخل کشور، کلیه اعمال جراحی‌های مربوط به نقص تکاملی نوزادان در ایران هم‌تراز با کشورهای پیشرفته دنیا انجام می‌شود.
آیا امکان جراحی‌های پیش از تولد برای جنین‌های دچار بیماریهای نقص تکاملی در کشور وجود دارد؟
بله. در حقیقت از آنجا که جنین دچار بیماری نقص تکاملی بیمار تلقی می‌شود، درصورتی‌که نقایص تکاملی به حیات جنین لطمه‌ای وارد کند، می‌توان نسبت به جراحی جنین اقدام کرد. به همین منظور ضروری است، مادران باردار در همان سه‌ماهه نخست بارداری خود (١٢هفتگی) با روش‌های تشخیصی، که خوشبختانه امکان انجام آن در کشور وجود دارد، از نظر بررسی وضعیت سلامت جنین ارزیابی شوند. در مواردی که جنین دارای نقایص پیچیده تکاملی است، هم از نظر علمی و هم با مجوزهای شرعی، امکان ختم حاملگی وجود دارد. به عبارتی؛ در مواقعی که پزشک تشخیص دهد در صورت تولد، نوزاد دارای نقص تکاملی، نه‌تنها قادر به داشتن زندگی طبیعی نخواهد بود که تا آخر عمر برای خانواده و سیستم بهداشت-درمان کشور هزینه‌بر است، در ماه‌های نخست بارداری اجازه سقط داده می‌شود.
آیا همه زنان باردار باید از نظر بررسی وضعیت سلامت جنین آزمایش شوند؟
خیر. تنها زنانی که در معرض ریسک بالا هستند، باید مورد این آزمایش‌ها قرار گیرند، مانند زنانی که در سنین پایین (زیر ٢٠ سال) و عده‌ای که در سنین بالای ٣٥ سال باردار می‌شوند. همچنین افرادی که در خانواده‌هایشان حداقل یک بیماری نقص تکاملی وجود داشته است و زنانی که در زایما‌ن‌های طبیعی‌شان فرزندانی با نقص تکاملی به دنیا آورده‌اند. این افراد حتما باید با متخصصان زنان و زایمان مشاوره کنند تا مشخص شود نقص تکاملی نوزاد در چه وضعیتی قرار دارد. آیا نیازمند ختم حاملگی است یا اینکه می‌توان با جراحی در مرحله جنینی یا پس از تولد این نقیصه را برطرف کرد.
آیا تشخیص این ناهنجاری‌ها توسط متخصص زنان و زایمان صورت می‌گیرد؟
در حال‌حاضر، رشته‌ای به نام فلوشیپ یا تشخیص و درمان پیش از تولد در کشور وجود دارد که متخصصان زنان و زایمان دوره‌های آن را می‌بینند. این متخصصان با گرفتن نمونه خون یا مایع دور جنین یا جفتی که کودک را تغذیه می‌کند یا سلول‌های جنین در دوران بارداری، می‌توانند به تشخیص‌های پیش از تولد دست یابند.
درحال‌حاضر چند جراح کودکان در کشور به فعالیت مشغول‌اند؟ آیا این تعداد برای پاسخ‌گویی به کودکان دچار نقص تکاملی کفایت می‌کند؟
هم‌اینک ٨٠ جراح کودک در کشور داریم که از این تعداد فقط ٦٠ جراح فعال هستند و حدود ١٣ استان کشور فاقد مراکز جراحی کودکان هستند که نوزادان و کودکان نیازمند اعمال جراحی در این استان‌ها به استان‌های هم‌جوار فرستاده می‌شوند. به عبارتی؛ هرچند در حوزه جراحی کودک در کشور پزشکان متبحری داریم، اما تعداد آنها کافی نیست و برای رفع این نقیصه، تعداد جراحان کودک در کشور باید به سه برابر میزان فعلی افزایش یابد که لازمه این امر تربیت جراحان کودکان در کشور است. از سوی دیگر برگزاری کنگره‌های سالانه جراحی کودکان در ارتقای آموزش این رشته و توانمندکردن جراحان کودکان کشور نقش مؤثری ایفا کند.
جراحان علاقه‌مند به رشته جراحی کودکان باید چه دوره‌های تکمیلی‌ای را بگذرانند تا صلاحیتشان برای انجام این قبیل اعمال جراحی احراز شود؟
مداخله جراحی در رشته کودکان و نوزادان، نیازمند آموزش اضافی حداقل سه سال پس از تخصص جراحی عمومی است.
درحال‌حاضر چند مرکز آموزشی جراحی کودکان در کشور وجود دارد؟
هم‌اینک هشت مرکز آموزشی جراحی کودکان در کشور وجود دارد که چهار مرکز در تهران و چهار مرکز در شهرهای مشهد، شیراز، تبریز و اصفهان به فعالیت مشغول‌اند.
آیا در طرح تحول نظام سلامت به توسعه رشته جراحی کودکان توجه خاصی شده است؟
خوشبختانه بله. در واقع هم‌زمان با اجرای طرح تحول نظام سلامت و تغییرات در ارزش‌های نسبی جراحی کودکان، مصوبه‌ای در دبیرخانه شورای تخصصی و آموزش پزشکی گذاشته شد که براساس آن جراحی کودکان و برخی از رشته‌های دیگر که مورداقبال زیاد پزشکان برای ادامه تحصیل نبودند، جزء رشته‌هایی قرار گرفتند که شروع تحصیل در آن به‌طور مستقیم بلافاصله بعد از قبولی و دریافت بورد جراحی عمومی امکان‌پذیر شد. زیرا در گذشته جراحان کودکان پس از گذراندن دوره عمومی جراحی باید برای گذراندن طرح به مدت دو تا سه سال به خارج از تهران فرستاده می‌شدند، سپس می‌توانستند رشته جراحی کودکان را انتخاب کنند. اما اخیرا وزارت بهداشت مصوبه‌ای را گذاشته است که این پزشکان بلافاصله پس از فارغ‌التحصیلی می‌توانند، امتحان جراحی کودکان بدهند و از یک ماه بعد هم کار را شروع کنند. امید می‌رود این مصوبه وزارت بهداشت که در شهریور امسال قابل‌اجرا خواهد بود، تحولی جدید در این رشته در کشور ایجاد کند و سبب استقبال بیشتر از رشته جراحی کودکان شود تا جایی که در ١٣ استان محروم از خدمات جراحان کودکان، شاهد حضور جراحان جوان و ارائه خدمات آنان باشیم.
ارسال نظر