خوش باش، حتی اگر با جیب خالی

لحظه شماری می کنند که تعطیلات نوروز برسد و در کنار هم اوقات خوشی را بگذرانند اما همین که سال تمام می شود و حتی گاهی یکی دو هفته مانده به تمام شدنش، آسمان زندگی مشترک شان ابری می شود.

گاهی شک می کنند شاید جادو شده اند و طلسمی در کار است که به محض رسیدن به تعطیلات، اوقات شان تلخ می شود، گاهی هم به خیال شان می رسد که شاید اصلا با هم تفاهم ندارند و از آنجا که در ایام تعطیل بیشتر در مجاورت یکدیگر هستند، این مشکل آشکارتر می شود.

دکتر علی شیخ الاسلامی، روانشناس و مدیرعامل  سازمان مردم نهاد خانواده سلامت بنیان، اما با هیچکدام از نتیجه گیری های این زوج، موافق نیست . او و همکارانش تا کنون در مرکزشان، مشکلات صدها زوج را بررسی کرده اند و به آنها برای رفع چالش های شان آموزش داده اند و حالا حاصل همه این پژوهش ها دکتر را معتقد کرده است که با یک برنامه ریزی مناسب برای پر کردن فراغت نوروزی، نه تنها چالش های خانوادگی به صفر می رسد بلکه پیوند عاطفی اعضای خانواده هم مستحکم تر می شود.

شیخ الاسلامی تاکید می کند که حتی با جیب خالی هم می شود یک فراغت گذرانی لذت بخش را در نوروز تجربه کرد. باور نمی کنید؟ این گزارش را بخوانید.
 
 
خبرنگار :  شما هم زوج هایی را دیده اید که بیشتر وقت شان در طول تعطیلات نوروز به مشاجره با هم می گذرد؟ به نظرتان علت چیست ؟

دکتر : بله من هم مشاهده کرده ام که برخی زوج ها به جای استفاده از تعطیلات نوروز به  عنوان فرصتی برای کنار هم بودن و افزایش پیوندهای عاطفی، با هم درگیر می شوند و روزهای شان در مجاورت هم به تلخی می گذرد. علت این است که ما برنامه ریزی ضعیفی برای استفاده از اوقات فراغت مان در خانواده داریم. جامعه ما ، جامعه ای در حال گذار است پس نه کاملا سنتی است و نه مدرن.
 در جامعه سنتی ، زن و مرد نقش هایی جداگانه و تفکیک شده داشتند. در آن جامعه، زن معمولا تابع شوهرش بود و مرد تصمیم گیری های اصلی را انجام می داد اما در جامعه ما زن و مرد نقش هایی شبیه به هم پیدا کرده اند و بسیاری از وظایف شان با یکدیگر همپوشانی دارند به همین علت تعارض ها بیشتر به چشم می آیند و اگر زن و مرد نظرهای مختلفی داشته باشند و نخواهند این اختلاف را با گذشت و به شکل منطقی حل کنند، درگیر چالش و  تنش می شوند.
به طور کلی علت چنین درگیری هایی نداشتن مشارکت برابر در زندگی است. هرکس به دنبال به کرسی نشاندن حرف خودش است و همفکری وجود ندارد.در تعطیلات این مشکل بیشتر می شود چون خانواده باید برای چگونگی گذراندن فراغت تصمیم گیری کنند پس اگر ما بلد باشیم برای تعطیلات مان  در نوروز ، خوب برنامه ریزی کنیم مانع درگیری و چالش می شویم و از فرصت دو هفته ای مان برای رسیدن به شادکامی و ساختن خاطره های خوش در کنار اعضای خانواده استفاده می کنیم.
 
خبرنگار : در صحبت های تان اشاره کردید که برای فراغت گذرانی خانوادگی، نیاز به برنامه ریزی قوی داریم. ویژگی های یک برنامه خانوادگی موفق چیست ؟

دکتر : در یک برنامه ریزی موفق خانوادگی، باید شرایط مالی اقتصادی و اجتماعی خانواده در نظر گرفته شود و علاوه بر این اعضا، باید این مراحل را بگذرانند:
اول ، باید اهداف مختلف شان را روی کاغذ بیاورند مثلا خانم خانه می نویسد که دلش می خواهد در تعطیلات به سفر شمال بروند و آرامش فکری داشته باشند. همسرش می نویسد که دید و بازدیدهای عید برایش اهمیت دارند اما دلش یک مسافرت به جنوب هم می خواهد.
دوم ، زوج تصمیم می گیرند که برای رسیدن به اهداف شان چه راه حل هایی وجود دارد. خانم خانه معتقد است که بهترین راه این است که از همین حالا ملزومات سفر شمال  را فراهم کنند.همسرش فکر می کند هم باید برای دید و بازدید حاضر شوند و هم برای سفر جنوب.
در این مرحله زوج باید هزینه و فایده رسیدن به اهداف شان را در هر مرحله بسنجند. به عنوان مثال خانم حساب و کتاب می کند که چقدر هزینه برای سفر شمال لازم است و شوهرش هم هزینه های دید و بازدید و سفر جنوب را محاسبه می کند.
سوم ، آنها نتایج فکری شان را با هم در میان می گذارند. بر سر ایده های مشترک توافق می کنند. نقطه مشترک ایده های  این خانم و آقا، سفر رفتن است اما بخش هایی از خواسته های آنها با هم متفاوت است مثل مساله دید و بازدید و مقصد سفرشان.
 وقتی آقا درباره علل رعایت رسم دید و بازدید در فامیل از دیدگاه خودش توضیح می دهد خانم این دیدگاه را به شکل منطقی می پذیرد و قرار می گذارند که بعد از دید و بازدید ها به سفر بروند اما آنها هنوز درباره مقصد سفر توافق نکرده اند.
 اگر آنها بخواهند رسم دید و بازدید را به جا بیاورند پس باید هزینه ای را صرف خرید ملزومات مهمانی های نوروزی کنند. در این قسمت خانم شرح می دهد که چون مسلما در دید و بازدیدها بخشی از پس اندازشان را خرج می کنند پس بهتر است به سفری ارزان بروند. هزینه سفر به شمال کمتر از سفر به جنوب است پس بهتر است شمال را به عنوان مقصد نهایی انتخاب کنند. توضیح خانم برای همسرش قانع کننده است و آنها تصمیم می گیرند که مسافرت جنوب را به پاییز سال بعد موکول کنند و امسال به شمال بروند.
در این برنامه ریزی کسی خودخواهی و تک روی نمی کند چون این رفتارها به گارد گرفتن طرف مقابل یا دفاع یا حمله اش منجر می شود پس همه به نظر هم احترام می گذارند و بالغانه تصمیم می گیرند و برای رسیدن به اهداف شان با یکدیگر همفکری و همکاری می کنند.
 
خبرنگار : وقتی به خانواده ها پیشنهاد می کنیم برای فراغت شان برنامه ریزی کنند آنها می گویند لازمه فراغت گذرانی، داشتن پول فراوان است و آنها نمی توانند در نوروز چنین هزینه ای را صرف تفریح کنند.

دکتر : این ایده درست نیست. به نظرم تعریف ما از فراغت اشکال دارد. وقتی می گوییم قرار است در اوقات فراغت تفریح کنیم منظورمان دقیقا چیست ؟ با چه هدفی تفریح می کنیم ؟ چگونه از وقت مان برای تفریح استفاده می کنیم ؟
متاسفانه ، خیلی وقت ها ما پاسخ به این پرسش ها را فراموش می کنیم. بیشتر مردم خیال می کنند برای آن که تمام و کمال تفریح کنند باید هزینه زیادی بپردازند مثلا برای سفر باید حتما با بهترین هواپیما به مقصد برسند، در هتلی 5 ستاره اقامت کنند، بهترین غذاها رو بخورند و خلاصه حسابی بریز و بپاش کنند. آنها خیال می کنند نمی توانند از یک مسافرت کوتاه، نقل و انتقال با وسیله نقلیه ای ارزان مثل اتوبوس، اقامت در چادر مسافرتی و خوردن غذاهای عادی هم  لذت ببرند. همین پیش شرط های کلیشه ایست که کار را خراب می کند و فشار روانی زیادی را به خانواده تحمیل می کند و تنش زا می شود.
اما بر خلاف عقیده آنها، فراغت را می شود ارزان و زیبا هم گذراند. آنچه می گویم شعار نیست.  جالب است بدانید که من و همسرم هم از روش هایی مشابه برای فراغت گذرانی آسان و ارزان استفاده کرده ایم و از اوقات با هم بودن مان لذت برده ایم. چندین سال پیش ما برای نوروز به سفری سه روزه رفتیم . روز اول و روز آخر سفر ، همه وقت مان در جاده گذشت و آنطور که انتظار داشتیم از سفر لذت نبردیم . این شد که سال بعد برنامه دیگری ریختیم. هدف ما کنار هم بودن و لذت بردن از طبیعت و زیبایی های بهار بود پس تصمیم گرفتیم در نوروز به تهرانگردی های یک روزه برویم و از جاذبه های گردشگری داخل شهر دیدن کردیم.
 
یک روش برای فراغت گذرانی ارزان قیمت هم، حضور در جمع است. زمانی که کوچک بودیم منزل مان نزدیک منزل پدربزرگ و مادربزرگم بود. خیلی از شب ها به خانه آنها می رفتیم و ما، نوه ها با هم بازی می کردیم و بزرگترها با یکدیگر گپ می زدند.
راه دیگر فراغت گذرانی این است که خانواده وعده های غذایی شان را در پارک بخورند. حضور در طبیعت، به اعضا آرامش می دهد و احساسات منفی شان را می کاهد ضمن این که با این روش تحرک دارند، پیاده روی کرده اند و اوقات شان را در کنار هم گذرانده اند.
چندی پیش پیامکی دریافت کردم که به نظرم بسیار زیبا بود و جان کلام من هم هست. ارزشمندترین چیزها در زندگی ما مجانی اند مثل در آغوش گرفتن عزیزان مان، عشق و محبت شان که نثارمان می کنند، شادی و خنده ، خواب، دوستان خوب، ورزش و تحرک ، گوش کردن به موسیقی و .... این ها ، همان ارزش هایی هستند که هزینه ای صرف شان نمی کنیم اما از آنها لذت می بریم و با این حال خیلی وقت ها از یاد می بریم شان.  
 
خبرنگار: به نظرتان چرا ما همیشه فکر می کنیم برای یک فراغت گذرانی حسابی باید پول کلان خرج کنیم ؟

دکتر : چون جزئی از جامعه ای هستیم که به سمت مصرف گرایی در حرکت است. مردم تحت تاثیر تبلیغات به این نتیجه رسیده اند که اگر خرج نکنند نمی توانند شاد باشند. در حالی که این تصور غلط است اما سرمایه دارها برای فروش بیشتر ، خرج کردن را به عنوان پیش شرط خوشبختی به مردم معرفی می کنند. حال آن که در حقیقت ، ممکن است کسانی سر سفره ای با ماست و نان حس کنند خوشبخت هستند و دیگرانی سر سفره ای با بوقلمون احساس بدبختی کنند.
 
خبرنگار : شما گفتید در جمع بودن بخصوص اگر آن جمع فامیل باشند باعث ایجاد صمیمیت و گذراندن فراغت به شیوه ای لذت بخش می شود اما قبول دارید که بخشی از دعواهای خانوادگی در نوروز هم در جریان همین رفت و آمد ها، چشم و همچشمی های فامیلی است؟ 

دکتر : این را قبول دارم . خیلی از ما مسیر مان را گم کرده ایم. تقریبا یک دهه پیش، مردم وقتی به خانه هم می رفتند بی هیچ خجالتی یکدیگر را در خوشی های کوچک شان شریک می کردند، آنها اگرچه فقیر بودند، با ساده ترین امکانات از مهمان های شان پذیرایی می کردند .
حالا اما روابط به معامله های پایاپای تبدیل شده است. برخی مردم می خواهند از دیگران اشرافی و خاص پذیرایی کنند و انتظار دارند آنها هم  به همین شیوه پاسخ مهمان نوازی شان بدهند و اگر غیر از این باشد گمان می کنند به آنها توهین شده است.
در واقع به نظر می آید شماری از مردم صفای کنار هم بودن را  فدای  رقابت بر سر تجمل گرایی حتی در پذیرایی از مهمان ها کرده اند و شک نکنید که به مرور زمان آنقدر فشار روانی این رفتار بر آنها زیاد می شود که لذت دید و بازدید در نظرشان محو می شود و این کار به یک رفع تکلیف اجباری در زندگی شان تبدیل می شود.
 
خبرنگار : برخی زوج ها بهانه می گیرند که علت دلخوری های نوروزی شان از یکدیگر، خستگی ناشی از خانه تکانی و مهمان داری است به نظرتان این دلیل قانع کننده است ؟

دکتر : وقتی زوجی با هم در خانه تکانی و پذیرایی از مهمان ها و برنامه ریزی برای گذران اوقات فراغت شریک باشند هرچقدر هم که کارهای شان زیاد و مسئولیت های شان سنگین باشد ، احساس خستگی و فرسودگی نمی کنند و تنشی بین شان پیش نمی آید بلکه  از انجام فعالیت های مشترک ، لذت می برند و راضی اند. در واقع آنچه برای هر یک از زوجین خستگی ایجاد می کند احساس نبود همراهی و مشارکت طرف دیگر در کارها و برنامه ریزی های خانوادگی است.