تهران چگونه به پایتخت دوبله شبکه های ماهواره ای تبدیل شد؟ / ماجرای ورود و فعالیت «م. ر»

پايگاه خبري تحليلي «پارس»- نیما مسعودی- فعالیت عرصه دوبله غیر مجاز، ریشه در زمانی دارد که موسسات ویدئورسانه هنوز به صورت رسمی فعالیت گسترده ای نداشتند و بازار فروش فیلم های سینمای جهان در اوایل دهه 80 متولی خاصی نداشت. اما برخی شرکت های غیر مجاز که منشأ فعالیت آنان چندان پوشیده نیست تحت عنوان شرکت های نیمه مجاز، اقدام به زیرنویس گذاری آثار سینمایی می‌کردند. آن ها با اعمال پاکسازی حداقلی بر آثار سینمای جهان و با ورود فرمت VCD آنها را وارد بازار غیر رسمی مجاز می کردند و فروشگاه های عرضه محصولات فرهنگی نیز اقدام به توزیع این آثار می نمودند. بر اساس گزارش كيهان، در اوایل دهه 80 انیمیشن های خارجی به هیچ وجه امکان دوبله، تولید و عرضه در شبکه نمایش خانگی را نداشت. موسسات خصوصی در آن مقطع زمانی توسط وزارت ارشاد ساماندهی نشده بودند و شرکت‌های غیر مجاز که مسئولیت توزیع آثار سینمایی را برعهده داشتند به صورت گسترده ای امکان فعالیت داشتند. 

ناگهان در سال 81 در میان آثاری که به صورت زیرنویس فارسی عرضه می شد فیلم سینمایی «شب بخیر طولانی» با دوبله فارسی با رعایت موارد قانونی و حذفیات متعارف در شبکه نمایش خانگی عرضه شد. این فیلم به شرکت خاصی تعلق نداشت و محصول شبکه زیر زمینی قاچاق دوبله بود. نسخه دوبله شده این فیلم نخستین محصول دوبله غیر مجاز در مجاری رسمی توزیع فیلم در کشور بود. همزمان اخبار و شایعاتی به گوش می رسید که شخصی با عنوان «م.ر» دفتری را در اطراف میدان صادقیه و بلوار مرزداران تاسیس کرده است و مشغول به تست افراد، برای دوبله کردن آثار سینمایی و انیمیشن است. از این فرد اطلاعات چندانی در دست نبود و وی را بیشتر قاچاقچیان عرضه Vcd در شبکه مجاز می‌شناختند. افرادی که در میدان امام خمینی فروشگاه های عرضه تولیدات آثار زیرنویس شده را  داشتند و «ح.م» و «ج.ا» از افراد شناخته شده ای بودند که در تیراژ گسترده ای نخستین دوبله غیرقانونی در شبکه نمایش خانگی مشارکت داشتند. این افراد که هم اکنون فروشگاه های زنجیره ای عرضه محصولات فرهنگی را در اختیار دارند در آن زمان به صورت غیر رسمی نبض بازار  توزیع آثار سینمای جهان با زیرنویس فارسی (به صورت سانسور شده) را برعهده داشتند. 

گسترش مافیا با بی تفاوتی وزارت ارشاد
ماجرای ورود و فعالیت «م.ر» تحت عنوان «گلوری انتتیمنت» به حوزه دوبله فارسی طی فرآیندی زود هنگام گسترده تر شد و گروه مذکور، انیمیشن های مختلفی را با دوبله فارسی روانه بازار نیمه مجازی کردند که توسط «مافیای تولید غیر مجاز  VCDپشت شهرداری» (فروشگاه های دایر در میدان امام خمینی) اداره می شد. در آن مقطع گروه «م.ر» و کیستی، گروهی که با وی همکاری داشت بر اهالی رسانه و مطبوعات پوشیده بود. آثار دوبله شده توسط گروه گلوری به دلیل توجه به مخاطب کودک و نوجوان و اینکه در آن زمان به صورت رسمی انیمشین های دوبله توسط مجاری مجاز(موسسات مرتبط با شبکه نمایش خانگی) عرضه نمی‌شد در بازار نیمه رسمی مجاز با استقبال خوبی مواجه شد. شایان ذکر است که در سال 82 موسسات خصوصی عرضه آثار سینمایی در شبکه نمایش خانگی به رشد قابل توجهی دست یافتند و به تدریج بازار قانونی توسعه پیدا کرد. اما بازار قاچاق به کمک توزیع انیمیشن های غیر قانونی توسعه پیدا کرده بود و «گلوری انتتیمنت» با دوبله های  انیمیشنی که توسط بازار نیمه رسمی ارائه کرده بود عامل توسعه بازار قاچاق بود. 

«ا.ن» یکی از فعالان حوزه نمایش خانگی بر آن است: محصولات «گلوری انتتیمنت» به رشد بازار قاچاق دامن می زد و قبل از تاسیس موسسات خصوصی در حوزه پخش فیلم، به واسطه آثار «گلوری انتتیمنت» بازار قاچاق با اتکا به توزیع انیمیشن هایی که خرید رایت های آنان غیر ممکن بود توسعه پیدا کرد. زمانی که بنده به عنوان نماینده اتحادیه به همراه پلیس امنیت قصد مواجهه با شبکه‌های غیر مجاز را داشتیم با مشکل بزرگی روبرو بودیم. این شبکه ها  دیگر فیلم هایی با زیرنویس و سانسور را تولید نمی کردند و انیمیشن‌های دوبله  عامل پایداری بازار قاچاق بودند و اغلب تولیدات «گلوری انتتیمنت» را تولید و پخش می کردند. 

نکته قابل تامل این است که «گلوری انتتیمنت»  هیچ مجوز قانونی برای فعالیت هایش در حوزه «دوبله فارسی» نداشت و وزارت ارشاد وقت در دولت موسوم به اصلاحات به هیچ عنوان از فعالیت‌های گروهی که به صورت غیرقانونی و بدون نظارت این آثار را منتشر می کردند ممانعت به عمل نمی آورد. حتی طی دو سال فعالیت این انجمن به صورت غیر قانونی،  برخی مطبوعات علی الخصوص نشریاتی نظیر ماهنامه فیلم و همشهری جوان در مقطع زمانی  1382 تا 1384  تبلیغات گسترده ای برای آن گروه که فعالیت‌هایش بدون مجوز قانونی صورت می پذیرفت به راه انداختند. در آن دوره، رایت انیمیشن های خارجی  توزیع شده در شبکه غیر مجاز، متعلق به کمپانی میجر و رایت این محصولات غیر قابل خریداری بود و به دلیل عدم  وجود متولی خاصی هیچ اقدامی برای جلوگیری از انتشار این آثار  صورت نگرفت. اما رسانه ملی در سال 1383 در اقدامی غیر متعارف شروع به پخش آثاری کرد که توسط این انجمن به صورت زیر زمینی و غیر مجاز دوبله شده بود و با پخش آثار دوبله شده توسط «گلوری انتتیمنت» باعث شد تا این گروه بتواند با کسب وجاهت از رسانه ملی فعالیت های خود را گسترش دهد. ادعاهای مذکور در این گزارش را اغلب مدیران موسسات رسانه‌های خصوصی تایید می کنند و البته نکته ای نیست که پوشیده از اهالی رسانه و فعالین شبکه نمایش خانگی باشد. این روند دوبله و توزیع غیرقانونی انیمشین های خارجی تا ابتدای تابستان 1384 ادامه پیدا کرد. اما کمی قبل در زمستان 1383 انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم به دلیل افزایش فروش تولیدات شبکه نمایش خانگی و عدم افزایش گویندگان و مدیران دوبلاژ در حوزه بیرونی سازمان صدا و سیما دست به اعتصاب زد و فعالیت های گویندگان و دوبلورها در خارج از سازمان صدا و سیما متوقف شد و فعالیت انجمن اصلی گویندگان صورت انحصاری در سازمان صدا و سیما پیدا کرد. درطول دوره یکساله  اعتصاب، موسسات شبکه نمایش خانگی برای ادامه حیات نیاز به گوینده داشتند و «گلوری انتتیمنت»  با بهای کمتری اقدام به دوبله آثار سینمایی می کرد و همچنان در همکاری با موسسات خصوصی بازار داغ غیر مجاز را با دوبله انیمیشن های روز دنیا حفظ می نمود. بخشی از گویندگان اصلی انجمن اعم از چنگیز جلیلوند،تورج مهرزادیان ،افسانه پوستی ، نصرالله مدقالچی تن به جریان اعتصاب ندادند و در یکی از موسسات فعالیت های خود را در خارج از سازمان صدا و سیما ادامه دادند . البته برای گفتن نقش های فرعی نیاز مبرم و جدی به گویندگانی بود که در یک اثر سینمایی گویندگی در نقش های فرعی را بر عهده بگیرند و تنها نیروی ممکن قابل استفاده فعالان انجمن «م.ر» بودند. همزمان با دوران اعتصاب انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم و تحولات سیاسی در سال 1384 در زمانی که مدیران دولتی تغییر نکرده بودند «م.ر» لیدر گروه «گلوری انتتیمنت» اقدام به ثبت خود با عنوان انجمن«م.ر» در اوایل تابستان  ۱۳۸۴ کرد. مدیریت وزارت ارشاد دولت اصلاحات نه تنها در طول فعالیت های غیر قانونی این انجمن طی سالهای 81 تا 84 واکنشی نشان نداد بلکه از فعالیت های غیر قانونی این گروه ممانعتی به عمل نیاورد. «م.ر» موفق شد با اخذ مجوز از وزارت کار و امور اجتماعی و با شعار  اشتغال‌زایی، ارتقای سطح کیفی دوبلاژ کشور فعالیت رسمی خود را آغاز کند و با شبکه‌های مختلف صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، موسسات ویدئو رسانه دارای مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کارگردانان و تولیدکنندگان انیمیشن‌های ایرانی و خارجی، سازمان ملل متحد، رادیو جوان، رادیو صدای آشنا و ... همکاری کند و نکته قابل توجه این است که در سال 1384 موفق به دریافت لوح سپاس از شبکه تهران در  شانزدهمین جشنواره رادیویی تلویزیونی مراکز استان‌ها شد و تقدیرنامه از سازمان ملل متحد بابت برنامه جهانی غذا دریافت کرد. 

سوءاستفاده از دوبلورهای جوان

پس از ثبت گروه غیر قانونی گلوری انتتیمنت، انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم که در آن زمان ریاستش را محمود قنبری بر عهده داشت به این اتفاق واکنش نشان داد و سندیکای مذکور مکاتبات بسیاری با وزارت ارشاد انجام داد و در اغلب این نامه ها با واژگانی قهرآمیز به وزارت ارشاد وقت در سال 84 نوشت که ورود و توسعه این گروه به دوبله لطمات فراوانی خواهد زد و از مدیرانی که در وزارت ارشاد تازه تغییر کرده بودند خواسته شد که مانع فعالیت های این انجمن شوند.(ارجاع به مصاحبه اخیر این دوبلور با روزنامه وطن امروز در تاریخ 20/3/93) اما در زمان این نامه نگاری، اقدام سندیکای اصلی گویندگان در رسانه ها علنی شد و چون  شائبه انحلال از سوی وزارت ارشاد وجود داشت «م.ر» با محمود قنبری رئیس سندیکا وارد مذاکره شد و پیشنهاد داد اگر سندیکا جذب انجمن شود، انجمن خودش را منحل خواهد کرد. اما مذاکرات قنبری و «م.ر» به سرانجام نرسید و اعضای چند نفره سندیکای گویندگان، زمانی که احساس کردند نمی توانند به انجمن اصلی ملحق شوند با دستور «م.ر» تصمیم گرفتند انجمن جدید التاسیس را گسترش دهند و در اقدامی غیر متعارف در کنار انجمن اصلی با اخذ مجوزهای قانونی اقدام به تاسیس آموزشگاه دوبله در کنار فعالیت های نه چندان قانونی خود کردند و خیل عظیمی از نیروهای مشتاق حرفه دوبله که شرایط ورود به سندیکای اصلی را نداشتند به آموزشگاه دوبله  انجمن جلب کردند. اما برای حربه جذب مخاطب از طریق دوبله های غیر متعارف، گویندگان جوان را به بیراهه کشاندند. استفاده مکرر از لهجه قومیت های مختلف بارها حساسیت برانگیز شد و وزارت وقت به سندیکای مزبور تذکر داد که به هیچ صورتی نباید از لهجه قومیت های مختلف استفاده کند و برگردان ترانه های لس آنجلسی با تغییر اشعار  نباید در دوبله ها پخش شود. اما «م.ر» رابطه خوبی با مطبوعات داشت و با وجود این حساسیت ها توانایی فضاسازی رسانه ای را داشت. به صورتی که نهادهای نظارتی مرتبط هر چقدر تلاش می کردند نمی توانستند شیوه غیر متعارف و مبتذل آن را کنترل کنند. 

ورود به شبکه های ماهواره ای
وزارت ارشاد در آن مقطع فعالیت های انجمن گروه گویندگان را تعطیل نکرد اما به صورت کتبی به این سندیکا اعلام کرد، اجازه نخواهد داد کما فی سابق آثارش به صورت قاچاق منتشر شود و باید آثاری که توسط این سندیکا دوبله می شود صرفا از طریق موسسات قانونی به بازار راه یابد. به این ترتیب، در وزارت ارشاد دولت نهم، فعالیت های این انجمن به صورت نامحسوسی محدود شد.به گزارش «پارس»، انجمن «م.ر» نیز به همین دلیل اقدام به تاسیس آموزشگاهی کرد که سال‌ها بدون مجوز به آموزش دوبله می پرداخت و از مراجعین مبالغ گزافی دریافت می کرد تا به هنرجویان آموزش دوبله دهد. 

«ه.ی» یکی از افرادی که به آموزشگاه «م.ر»رفته و دوره های مذکور را در مجموعه کلاس های این آموزشگاه گذرانده استگفت:  حدود دو ماه در نیمه نخست سال 87 در این آموزشگاه بودیم اما دیدیم که بحث آموزش در آنجا فرمالیته بود. آن ها درواقع دنبال صدای خوبی می گشتند. آموزشی که در این آموزشگاه دیدیم ارزش پولی که از ما گرفتند را نداشت و پس از آموزش هر روز از صبح تا شب می رفتیم در استودیو می نشستیم تا نوبت ما شود و نقشی کوچک را در فیلم برای دوبله به ما واگذار کنند. تقریبا همزمان با سال 87 بود که برخی گوینده هایی که استعداد ذاتی این کار را داشتند را به استودیو های دیگری می‌بردند و می گفتند این گروه برای دوبله سریال می روند. اما جالب اینجاست سریال هایی که بچه های گوینده در آن دوبله می کردند در خارج از ساختمان اصلی انجمن گویندگان بود و افرادی که در آن ساختمان ها فعالیت می کردند به ساختمان اصلی ساختمان گویندگان نمی آمدند. 

وی در ادامه توضیح داد: شایعات زیادی شنیده می شد که سریالی که دوبله می شود متعلق به یکی از شبکه های ماهواره‌ای است، اما اخبار موثقی  دریافت نمی کردیم. گویندگانی که در دوبله این سریال شرکت داشتند کمتر به انجمن گویندگان می‌آمدند و اگر هم حضور داشتند درباره دوبله سریال سخنی بر زبان نمی‌آوردند. این ماجرا گذشت تا اینکه صدای یکی از خانم های فعال در انجمن که از قدیمی های سندیکای گویندگان جوان به شمار می رفت  در سریال «مایسا» به جای کاراکتر اصلی در این نقش شنیده شد. این سریال از شبکه  «پی ام سی» پخش می‌شد. من هم نمی خواستم خودم را علاف کنم و دیگر به انجمن مراجعه نمی کردم، چون درآمدی برایمان نداشت و از ما می خواستند برای اینکه نقش اصلی را دوبله کنیم، حتما باید به آقای «م.ر» پول بدهیم.

در آن زمان، صداهایی که به عنوان دوبله سریال های شبکه پی ام سی شنیده می شد، پیش از این در انیمیشن های انجمن گویندگان به گوش خورده بود. شاخص ترین صدا که کاملا قابل شناسایی بود صدای «آ.آ» در نقش مایسا در سریالی به همین نام بود که کاملا قابل شناسایی بود. وی از گویندگان انجمن گویندگان به شمار می رفت و صدای  سایر گویندگان قابل تشخیص در این سریال ها عبارتند از  امین قاضی، ساناز غلامی، مینا مومنی، علی نکویی، نگین گیوه چی، عرفان هنربخش و... . تطبیق این صداها موجب شد که شایعاتی در سال 81 بشدت افزایش پیدا کند که انجمن «م.ر» مشغول همکاری با شبکه های فارسی زبان است.به گزارش «پارس»، اما انجمن «م.ر» در بخش آموزش صداهای تازه ای را آموزش داده بود که بعدا این صداها در سریال های شبکه فارسی وان مخصوصا سریال های کره ای استفاده شد. در همان زمان، یکی از کارشناسان دوبله وزارت ارشاد و از فعالین فیلمخانه که در آن زمان مسئولیت نظارت بر آثار دوبله شده در شبکه نمایش خانگی را داشت مامور پی‌گیری ماجرا می شود.(استناد به گفت وگوی حامد عزیزی با یکی از روزنامه های صبح) کارشناس مذکور پس از  ارزیابی بسیاری از آثار دوبله شده ماهواره ای  طی گزارشی به مسئولین وزارت ارشاد اعلام کرد که بسیاری از این گویندگان در سندیکای گویندگان فعالیت می‌کنند و صداهای آنان کاملا قابل شناسایی است. پس از مدتی «م.ر» به وزارت ارشاد فراخوانده می شود و از او تعهد می‌گیرند که این کار را ادامه ندهد و او نیز تعهد می دهد. اما پس از مدتی فعالیت های غیر قانونی این انجمن از سر گرفته می شود و تا ماجرای دستگیری 21 آذر 91 ادامه پیدا می کند و «م.ر» توسط دستگاه های امنیتی دستگیر می شود. به فاصله یک‌سال بعد از آزادی از زندان از ایران به مقصد نامعلومی (طبق اطلاعات موثقی به گرجستان) عزیمت می کند و  فعالیت های دوبله خود را از سر می گیرد و با شبکه های  AAA Family  و next1  همکاری می کند. بسیاری از صداهای آشنایی که در سریال های ماهواره ای با «م.ر» همکاری داشتند بوضوح در سریال های این شبکه ها شنیده می شود . انجمن منتسب به این شخص نیز همچنان به فعالیت ها خود ادامه می دهد و بخش آموزش خود را همچنان فعال نگاه داشته است. اما نکته جالب تر این است که گروه منشعب شده از «م.ر» تحت عنوان سورن همچنان همکاری خود را با شبکه های ماهواره ای ادامه می دهد و افراد این گروه با لیدری و رهبری «ا.ق» و «س. غ» همچنان همکاری خود را با این شبکه ها ادامه می دهند. این همکاری، پس از بازداشت «م.ر» ادامه پیدا کرده و متاسفانه متولی خاصی در مورد گروه منشعب شده سورن پیگیری و تحقیق نمی کند.