آنچه که باید درباره HIV بدانیم

بیماری‌های عفونی، بیماری‌هایی هستند که به علت ورود یک عامل بیماری‌زا به بدن ایجاد می‌شوند. عامل بیماری‌زا وارد بدن شده و موجب آزردگی قسمتی از بدن می‌شود. سیستم ایمنی نیز علیه این دشمن شروع به فعالیت می‌کند. این جنگی که بین عامل بیماری‌زا و سربازهای دفاعی بدن اتفاق می‌افتد، علائمی را ایجاد می‌کند که به کمک آن علائم می‌توانیم بیماری را تشخیص دهیم.

عامل ایجاد عفونت HIV چیست؟

عوامل متعددی می‌توانند موجب ایجاد بیماری‌های عفونی شوند. نوعی از میکروب‌ها که ساختمان کاملی ندارند و هرگز به تنهایی قادر به ادامه حیات نیستند و برای ادامه زندگی لازم است حتما درون یک سلول زنده باشند، تحت عنوان"ویروس" شناخته می‌شوند. عامل ایجاد بیماری HIV نیز یک نوع ویروس به نام ویروس نقص ایمنی انسان است. سلول زنده‌ای که ویروس HIV در آن زنده می‌ماند، گلبول سفید است. گلبول‌های سفید در خون و ترشحات بدن وجود دارند و خارج از بدن در مدت کوتاهی از بین می‌روند. بنابراین ویروس HIV نیز در خارج از بدن در مدت کوتاهی از بین می‌رود. حرارت، الکل و مواد ضدعفونی کننده (مانند وایتکس ) به‌ راحتی می‌توانند باعث از بین رفتن ویروس شوند.

راه انتقال بیماری HIV

شناخت راه ورود عوامل بیماری‌زا به بدن از اهمیت بسزایی برخودار است، چرا که با شناخت آن و جلوگیری از ورود میکروب به بدن می‌توان زنجیره انتقال بیماری را قطع کرد و از ابتلای افراد به بیماری جلوگیری کرد. میکروب‌ها از طرق مختلف می‌توانند به بدن انسان وارد شوند و اصولا هر عامل بیماری‌زایی بسته به این‌که به کدام قسمت بدن تمایل دارد، از راهی وارد می‌شود که امکان دسترسی به آن قسمت برایش فراهم باشد. مثلا میکروب آنفلوانزا از راه تنفسی وارد بدن شده و میکروب‌های مولد بیماری‌های اسهالی از طریق گوارشی و با خوردن و آشامیدن وارد بدن می‌شوند.

مقصد ویروس HIV در بدن، گلبول‌های سفید خون هستند؛ پس مسلماً ویروس از راهی به بدن وارد می‌شود که بتواند به گلبول‌های سفید دسترسی داشته باشد. چون ویروس فقط داخل گلبول سفید زنده می‌ماند، پس تنها از راهی منتقل می‌شود که گلبول سفید منتقل شود. گلبول سفید هم فقط در خون و ترشحات بدن وجود دارد؛ پس ویروس هم فقط از راهی می‌تواند وارد شود که خون و ترشحات محتوای ویروس به خون یا مخاط بدن فرد دیگری وارد شود. به این ترتیب ویروس HIV از ۳ راه تزریق خون و فرآورده‌های خونی، تماس جنسی و از طریق مادرآلوده به کودک منتقل می‌شود.

HIV از کدام راه‌ها منتقل نمی‌شود؟

آن‌جا که ویروس HIV تنها در گلبول‌های سفید قادر به ادامه حیات است؛ لذا تنها از طریقی منتقل می‌شود که گلبول سفید منتقل شود که گلبول سفید هم فقط در خون و ترشحات جنسی است؛ پس همانطور که میکروب بیماری‌های اسهالی از طریق تنفس منتقل نمی‌شود؛ ویروس HIV نیز از طریق تماس‌های عادی ذیل منتقل نمی‌شود. بنابراین ویروس HIV از ۶ طریق زیر وارد بدن نمی‌شود:

_ کار کردن با یکدیگر و زندگی دسته جمعی، هم‌صحبت شدن و معاشرت‌های اجتماعی یا تماس روزمره با افراد آلوده مانند هم‌سفر بودن، هم‌کلاس بودن، نشستن در کنار یکدیگر

_ از روابط عادی اجتماعی مثل سوار شدن در اتوبوس و تاکسی و استفاده از تلفن‌های عمومی

_ غذا خوردن، آشامیدن و یا استفاده از قاشق و چنگال، لیوان و وسایل و ظروف غذاخوری

_ اشک و بزاق و از راه هوا (عطسه و سرفه)

_ استفاده از سرویس‌های بهداشتی مشترک مثل حمام، توالت و استخرهای مشترک

_ توسط حیوانات، حشرات و یا نیش آنها

در بیماری‌های عفونی وقتی میکروبی وارد بدن می‌شود، چون باعث آزردگی قسمتی از بدن می‌شود، سیستم ایمنی برای دفاع از بدن به مبارزه با میکروب اقدام می‌کند. این آزردگی و یا واکنش سیستم ایمنی باعث می‌شود علائمی ایجاد شود. مثلا میکروب سرماخوردگی باعث آزردگی‌های مخاط دستگاه تنفسی و ریه‌ها می‌شود؛ پس سرماخوردگی خود را به شکل سوزش گلو و بینی و سرفه نشان می‌دهد.

پس از ورود ویروس HIV به بدن چه اتفاقی می‌افتد؟

اما در HIV داستان به شکل دیگری است؛ زیرا برخلاف اغلب عوامل بیماری‌زا ویروس HIV هیچ آسیبی به بدن نمی‌زند. فقط وارد گلبول سفید شده و از امکانات آن برای تغذیه و رشد خود استفاده می‌کند و هیچ قسمتی از بدن، حتی گلبول سفید را تخریب نمی‌کند؛ پس علامتی ندارد. از طرف دیگر چون جایی خراب نمی‌شود، سیستم ایمنی هم واکنشی نشان نمی‌دهد و به این ترتیب عفونت اچ‌آی‌وی بدون علامت است. به عبارت دیگر این ویروس وارد سلولی می‌شود که خود وظیفه از بین بردنش به‌عنوان یک موجود بیگانه را برعهده داشته است.

ویروسHIV هم نه جایی را خراب می‌کند و نه سیستم ایمنی بر علیه آن عکس‌العملی نشان می‌دهد. پس بیماری هیچ علامتی ندارد. اگر چه بعد از مدتی ماده‌ای در خون ترشح می‌شود؛ مانند این‌که گلبول سفید با پلاکاردی اعلام می‌کند که میهمانی ناخوانده دارد؛ که آن‌ هم هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند و فقط نفع آن این است که در تشخیص آزمایشگاهی به ما کمک می‌کند.

تفاونت عفونت HIV و بیماری ایدز

ویروسHIV در گلبول سفید جایگزین می‌شود و با استفاده از امکانات گلبول سفید رشد و تکثیر می‌کند؛ به این ترتیب تا زمانی که گلبول سفید توان کافی داشته باشد ضمن آن‌که به وظایف خود در دفاع از بدن عمل می‌کند، امکانات لازم برای زنده ماندن و تکثیر ویروس HIV را در اختیار ویروس قرار می‌دهد. در این شرایط هیچ علامتی وجود ندارد.

اگر به هر دلیلی تعداد ویروس زیاد شود، توان گلبول سفید بیشتر صرف تغذیه ویروس شده و برای عملکرد خود توانش کاهش می‌یابد و به تدریج نمی‌تواند به صورت شایسته از بدن در مقابل سایر میکروب‌ها دفاع کند. با افزایش ویروس‌ها، گلبول‌های سفید مجبور می‌شوند همه توان خود را صرف تغذیه ویروس کرده و دیگر برای انجام وظایف خود رمقی ندارند. وظیفه گلبول‌های سفید، مقابله با میکروب‌ها است و زمانی که گلبول سفید رمق ندارد، اگر میکروب دیگری به بدن وارد شود، بدن قادر به هیچ عکس‌العملی نیست و آن میکروب می‌تواند انسان را از پا درآورد.

در این مرحله، بیماری‌های عفونی و سرطان‌های غیرعادی در بدن فرد فرصت رشد و بیماری‌زایی پیدا می‌کنند. در اصل وقتی کارایی گلبول‌های سفید کاهش پیدا می‌کند، تمام میکروب‌هایی که در حالت عادی، بیماری‌های ساده‌ای ایجاد می‌کردند و خیلی زود برطرف می‌شدند، می‌توانند عفونت‌های شدیدی ایجاد کنند. به این مرحله در اصطلاح "ایدز" می‌گویند. پس ایدز زمانی است که به دلیل عفونت HIV گلبول‌های سفید توان مقابله با بقیه میکروب‌ها را ندارند و بدن در مقابل سایر عوامل بیماری‌زا بی‌دفاع می‌شود، علامتی هم که دیده می‌شود علامت سایر میکروب‌ها است. اما اگر فرد تحت مراقبت و درمان قرار گیرد ممکن است این اتفاق هرگز رخ ندهد.

بیشتر بخوانید:

آخرین وضعیت HIV در ایران / نیمی از مبتلایان در سنین ۲۵ تا ۳۹ سال

روابط جنسی بیشترین علت بروز HIV در ۱۴۰۱/ چرایی افزایش سهم زنان مبتلا

ایدز در واقع آخرین مرحله عفونت HIV است که در صورتی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن به خاطر تغذیه ویروس HIV نتواند در مقابل سایر میکروب‌ها از بدن دفاع کند. از زمانی که ویروس HIV وارد بدن می‌شود تا زمانی که فرد وارد مرحله علامت‌دار ایدز شود، مدت زمان طولانی لازم است و در صورتی که فرد تحت مراقبت و درمان قرار گیرد، این زمان می‌تواند تا آخر عمر فرد ادامه یابد. این مدت به دو عامل مهم بستگی دارد:

۱- قدرت سیستم ایمنی: هر چه توان و قدرت سیستم ایمنی بیشتر باشد، این مدت طولانی‌تر می‌شود و هر عاملی مانند عفونت‌های دیگر، سوء‌تغذیه و استرس که سیستم ایمنی را ضعیف کند می‌تواند این دوره را کوتاه کند.

۲- تعداد ویروس وارد شده: هر چه تعداد ویروس بیشتر باشد و هر چه تعداد ویروس بیشتری در هر بار مواجهه وارد بدن شود و اگر مواجهه مستمر باشد، مسلما زودتر می‌تواند قوای سیستم ایمنی را کاهش دهد.

دانستن این نکته ضروری است که هر عاملی که قدرت سیستم ایمنی را افزایش دهد یا تعداد ویروس را کم کند، می‌تواند زمان ورود به فاز علامت‌دار بیماری را عقب بیندازد و حتی ممکن است این مرحله تا آخر عمر نیز اتفاق نیفتد و هر عاملی که قوای سیستم ایمنی را تضعیف کرده و یا تعداد ویروس را اضافه کند، رسیدن به مرحله علامت‌دار بیماری را تسریع خواهد کرد. مراقبت و درمان فردی مبتلا به HIV با تقویت سیستم ایمنی و کاهش تعداد ویروس در خون فرد، باعث می‌شود مدت زمان بروز ایدز آن‌قدر طولانی شود که حتی تا آخر عمر فرد هم اتفاق نیفتد.

راه‌های تشخیص ابتلا به HIV

در دوران ابتلا به HIV فرد هیچ علامتی ندارد که بر اساس آن بتوان به HIV مشکوک شد و همین موضوع تشخیص HIV را با مشکل مواجه می‌کند. عده زیادی هستند که مبتلا هستند، اما خود نیز از وضعیت ابتلا خود مطلع نیستند. مدتی بعد از ورود ویروس به بدن، گلبول‌های سفید به نشانه حضور ویروس ماده‌ای را در خون ترشح می‌کنند (آنتی‌بادی) که آن ماده هم هیچ علامتی ندارد؛ ولی با آزمایش قابل تشخیص است. از زمان ورود ویروس به بدن تا زمانی که گلبول‌های سفید این ماده را ترشح می‌کنند، مدتی بین دو هفته و گاه حتی سه ماه طول می‌کشد؛ که در این زمان علی‌رغم اینکه ویروس درون بدن فرد هست، حتی اگر فرد آزمایش هم بدهد جواب منفی خواهد بود.

به این مدت زمان، دوران پنجره می‌گویند. توجه به این نکته بسیار حائز اهمیت است که با وجود دوران پنچره (مدت زمانی که ویروس وارد بدن شده، اما سطح آنتی‌بادی به حد قابل تشخیص در خون نرسیده است) و اینکه علی‌رغم آلودگی هنوز تست‌های آزمایشگاهی مثبت نشده است، هیچ‌گاه وجود یک آزمایش منفی دلیل قطعی برای عدم ابتلای فرد نیست و به تواترهای زمانی مشخص بایستی مجدداً مورد مشاوره و آزمایش قرار گیرد. اما بعد از این دوران که آنتی‌بادی ترشح شود تا آخر عمر فرد در خونش باقی خواهد ماند. بر این اساس تشخیص HIV فقط بر مبنای آزمایش خون است. اگر فرد تحت درمان قرار نگیرد و علائم ایدز آشکار شود نیز همچنان آزمایش خون وی مثبت است.

HIV درمان پذیر است؟

بنابر اعلام دفتر مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، تاکنون داروی موثری که بتواند ویروس را کامل از بین ببرد وجود ندارد. اما داروهای مناسبی وجود دارند که می‌توانند تعداد ویروس در خون را به شدت کم کرده و مانع پدید آمدن علائم مرحله ایدز شوند. در کنار این داروها فرد باید تحت مراقبت قرار گیرد تا عواملی که باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی‌اش می‌شود نیز از بین برود. مراقبت مستمر افراد مبتلا به HIV و درمان به موقع عفونت‌ها و بیماری‌های دیگر می‌تواند در به تعویق انداختن مرحله بیماری بسیار موثر باشد؛ به گونه‌ای که در صورت مراقبت و درمان به موقع؛ ممکن است علائم بیماری ایدز تا پایان عمر بروز نکند. علاوه بر آن دارو می‌تواند تعداد میکروب در خون و ترشحات را به قدری کاهش دهد که قابلیت سرایت به دیگران، نزدیک به صفر شود. لذا درمان در HIV علاوه بر بهبود وضعیت سلامت بیمار، به عنوان یکی از روش‌های اصلی پیشگیری محسوب می‌شود.