آیا روغن کوسه، صابون خرچنگ و روغن الاغ موثرند؟

پارس به نقل ازتندرستی ؛ در گذشته حکیمان و طبیبان ایرانی مانند ابن سینا از انواع و اقسام مواد طبیعی مانند روغن های گیاهی، حیوانی و عصاره گیاهان مختلف برای درمان بیماران خود یاری می گرفتند و بسیاری از آنها را با همین محصولات درمان می کردند.

امروز نیز طب سنتی یکی از کاربردی ترین روش های درمانی است و تا حد قابل توجهی موثر عمل کرده ولی متاسفانه بعضی از افراد سودجو با استفاده از از نام این طب محصولاتی را وارد بازار می کنند که پایه و اساس درستی نداشته و مورد تایید نیستند. جالب اینکه بعضی از این محصولات به صورتی تبلیغ می شوند که انگار می توانند به تنهایی انواع و اقسام بیماری ها و مشکلات را درمان کنند.

روغن کوسه، صابون خرچنگ، روغن الاغ و عصاره جلبک دریایی از این قبیل محصولات هستند. تشخیص اینکه کدام محصول، واقعی و کدام محصول، دروغین و تبلیغاتی است، آسان نیست اما توضیح های دکتر محمدحسین صالحی سورمقی، داروساز و متخصص داروهای گیاهی می تواند تا حد زیادی راهگشا باشد.

۱. روغن جگر کوسه

ادعای تولیدکنندگان: ماسک لایه بردار، رفع کبودی چشم، تسکین دردهای عضلانی، رفع اگزما، سرفه و سرماخوردگی، کرم دور چشم و رفع سوختگی های پوستی

پاسخ متخصص: یک سری از ماهی ها تنها در دریای شمال (کشورهای اسکاندیناوی و انگلیس) زیست می کنند و در کشور ما، دریای خزر و خلیج فارس یافت نمی شوند. این نوع ماهی ها انواع مختلفی دارند که معروف ترین شان ماهی کود، هایپوت و کوسه است.

از آنجا که کبد این ماهی ها خیلی چرب است و خواصی دارند که در ماهی های دیگر یافت نمی شوند، فوق العاده با ارزش هستند. روغن این ماهی ها را با استفاده از دستگاه های خاصی گرفته و پس از تصفیه به فروش می رسانند. این روغن تقریباً زرد رنگ است و بوی شدیدی دارد و از دو نظر اهمیت دارد:

منبع غنی ویتامین A و D است چون در این کشورها به دلیل کمبود نور آفتاب بیماری راشیتیسم در بین کودکان شیوع بیشتری دارد، اثر بخشی مصرف این روغن ها در اثر مطالعه های رسمی و تجربی اثبات شده و این کمبود را جبران کرده است. در گذشته این روغن را با کنستانتره مخلوط می کردند تا بوی بد آن کمتر احساس شود ولی امروز با رشد فناوری این روغن ها را در کپسول هایی قرار می دهند که مطلقاً بویی از آنها استشمام نمی شود.

این روغن حاوی مقادیر زیادی امگا است. امگا۳،۶ و ۹ ترکیباتی از اسیدهای چرب ضروری برای بدن هستند که مهمترین آنها امگا۳ است. در منابع طبیعی، امگا۳ وجود دارد ولی زیاد نیست و تنها در روغن کتان و روغن کوسه به وفور وجود دارد؛ متاسفانه ماهی هایی که در دریای شمال امگا۳ ندارند. قابل ذکر است که روغن جگر کوسه و انواع ماهی ها تنها مصرف خوراکی دارد و به عنوان مکمل دارویی تولید می شود و به دلیل بوی نامطبوعی که دارد در محصولات آرایشی و بهداشتی کاربرد ندارد و عموماً استفاده نمی شود.

اگرچه افراد محلی در بعضی از نقاط کشور که محل رشد کوسه ها است، مانند قشم، از این روغن برای نرمی پوست و رفع دردهای عضلانی استفاده می کنند ولی تاثیر این روغن از نظر علمی اثبات نشده است.

۲. صابون خرچنگ، روغن الاغ و روغن مار
ادعای تولیدکنندگان: صابون خرچنگ (درمان کک و مک، لک، جوش و روشن کننده) ؛ روغن الاغ (دردهای روماتیسمی، ضرب خوردگی، روشن کننده پوست و شکستگی) ؛ روغن مار (درمان ورم مفاصل، افسردگی، ریزش مو، بیماری های قلبی و شوره سر)

پاسخ متخصص: نمی توان گفت ترکیبات موجود در این محصولات کاربرد درمانی دارند. در واقع به دلیل کمبود، این محصولات مورد توجه قرار می گیرند و تولیدکنندگان خواصی برای آنها مطرح می کنند که هیچ پایه علمی نداشته و اثبات نشده است.

شاید در محلی این محصولات توسط ساکنان امتحان و تجربه شده و دهان به دهان گشته باشد ولی در ۸۰ درصد موارد نمی توان به آنها اعتماد کرد. علاوه بر اینکه بیشتر این محصولات تقلبی است و نمونه واقعی آن، چچیزی که تبلیغ می شود نیست؛ برای مثال روغنی که خریداری می شود در واقع روغن مار و یا عصاره خرچنگ نیست و تنها راه کسب اطمینان انجام آزمایش های آزمایشگاهی است. با این حساب، تنها محصولی معتبر است که مورد تایید وزارت بهداشت است و شرایط لازم را دارد. در حال حاضر هیچ شرکت معتبری این گونه محصولات را تولید نمی کند و بیشتر آنها در مراکز محلی و کارخانه های نامعتبر به فروش می رسند.

در بعضی از شهرهای ایران محصولاتی عرضه می شوند که ممکن است پروانه وزارت بهداشت را نداشته باشند و بعضی از آنها تنها حاوی شماره نامه ای هستند که هیچ ارزش قانونی ندارد. بنابراین نباید تنها به دلیل اینکه محصولی در بسته بندی زیبا قرار دارد و شماره ای روی آن درج شده به آن اعتماد کرد. تنها راه شناسایی محصول اصل و کاربردی، خرید آن از کارخانه های معتبر و اطمینان از وجود پروانه ساخت روی آن است. بیشتر این نوع محصولات تقلبی از کشورهای حوزه خلیج فارس و افغانستان و هندوستان وارد کشور می شوند و دسته ای دیگر در داخل کشور تولید و به صورت قاچاق توزیع می شوند. ساخت قوطی و برچسب تقلبی هم کار ساده ای است که متقلبان انجام می دهند.

محصولات غیر واقعی
شاید بعضی ها گمان کنند محصولات بهداشتی که ادعای طبیعی بودن ترکیبات شان را دارند هیچ گونه عارضه ای ندارند و حداقل اگر فایده ندارند ضرری هم ندارند؛ در حالی که دکتر سید جمال سعیدواقفی، داروساز نظر دیگری دارد: « بیشتر محصولات این چنینی از کشورهای عربی وارد کشور می شوند و هیچ تاییدیه رسمی ندارند. از گذشته همه روغن های مختلفی، مانند روغن ببر مدعی رفع دردهای عضلانی بودند. در حالیکه این روغن تنها دارای ترکیبات شیمیایی بود و تنها به اسم روغن ببر فروخته می شد که مسلماً مورد تایید وزارت بهداشت نبود. در حال حاضر هم انواع دیگر این روغن ها به نام روغن کوسه، الاغ و… مورد تایید نیستند و فاقد برچسب وزارت بهداشت هستند.

مصرف این روغن ها شاید ضرر چندانی به فرد نرساند ولی بعضی از محصولات مانند صابون خرچنگ و یا کرم هایی که روی پوست صورت استفاده می شوند، می توانند به شدت خطرآفرین باشند.

معمولاً این محصولات حاوی مواد شیمیایی هستند که روی جعبه شان قید نمی شود و فرد گمان می کند محصولی کاملاً طبیعی خریداری کرده؛ در حالیکه چنین نیست؛ برای مثال صابون خرچنگی که مدعی روشن کنندگی پوست است، حاوی مقادیری هیدروکینون است که به صورت غیرمجاز و زیاد از حد وارد ترکیب شده و در دفعه های اول مصرف فرد گمان می کند پوستش روشن تر شده ولی عوارض به تدریج نشان داده می شوند و به پوست آسیب می رسانند؛ بنابراین اگر محصولی فاقد برچسب وزارت بهداشت است توصیه می شود از خرید آن خودداری کنید.

+ روغن های خوب
بسیاری از روغن ها در تغذیه استفاده می شوند ولی یک سری از آنها علاوه بر نقش تغذیه ای خاصیت دارویی نیز دارند. از این نوع روغن ها می توان به روغن کاکائو، روغن نارگیل، روغن لانولین (پشم گوسفند و حیوانات) و روغن زیتون و بادام اشاره کرد. توصیه می شود به جای مصرف محصولات عجیب و غریب از فواید این روغن های مفید و اثبات شده بهره ببرید.

محصولات قابل اعتماد

روغن کاکائو
پس از شکافتن میوه کاکائو و بیرون آوردن تخم ها، آنها را حرارت می دهند و پودر می کنند. پودر به دست آمده حاوی ۳۰ درصد روغن است، این روغن را گرفته و پودر را برای مصارف خوراکی به فروش می رسانند. روغن کاکائو بر خلاف سایر روغن های گیاهی جامد است و به دلیل رنگ زردش به کره کاکادو هم معروف است. روغن کاکائو در دمای ۳۷ درجه همانند دمای بدن انسان آب می شود؛ بنابراین به عنوان ماده عامل در تمام شیاف های دنیا به کار می رود و چون خوراکی و ضد حساسیت است در ترکیبات کرم ها و پمادهای آرایشی به عنوان نرم کننده به کار می رود.

روغن نارگیل
نارگیل در کشورهای جنوب آسیا و هندوستان کاشت می شود. این میوه ۳۵ درصد روغن و بو و طعم ملایم دارد. علاوه بر مصرف خوراکی در صنایع آرایشی و بهداشتی هم به کار می رود. همچنین در کشورهای هند و تایلند برای تقویت مو و رشد آن مصرف می شود، هر چند که این خاصیت از نظر علمی اثبات نشده است. این محصول نرم کننده خوبی است و در بسیاری از کرم های آرایشی استفاده می شود.

روغن لانولین
پشم گوسفند و بعضی از حیوانات درصدی روغن دارد که روغن خوبی است و به نام لانولین معروف است. لانولین جزو روغن های جامد و کرم رنگ است. این روغن در داروسازی و تولید محصولات آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد و برای تهیه پمادها و انواع کرم های جامد مصرف می شود و نرم کننده خوبی است. تنها عیب این روغن حساسیت از بودنش برای بعضی از افراد است. بنابراین توصیه می شود افراد پیش از مصرف فراورده های حاوی لانولین آن را آزمایش کنند تا در صورت بروز حساسیت از مصرف آن خودداری شود.

روغن زیتون
روغن زیتون یکی از پرمصرف ترین روغن ها و باارزش ترین آنهاست که در صنایع آرایشی و بهداشتی نیز کاربرد دارد. در سرما به تدریج شروع به جامد شدن می کند که این نشان از خرابی آن نیست که در دو نوع بی بو و بودار وجود دارد و از نظر خواص هیچ یک بر دیگری برتری ندارد. معمولاً در محصولات آرایشی و بهداشتی از نوع بی بوی آن استفاده می کنند. این روغن، به دلیل وجود اسیدهای چرب ضروری برای بدن مفید است.

از حدود سه دهه مشخص شد که این روغن کمک زیادی به مشکلات قلب و عروق می کند و کلسترول را پایین می آورد. این روغن مناسب سرخ کردن نیست زیرا در این حالت مواد مضری در آن تشکیل می شود که سلامتی فرد را به خطر می اندازد. روغن زیتون نرم کننده خوبی است و در بیشتر کرم ها استفاده می شود و برای کاهش دردهای موضعی موثر عمل می کند. اغلب از سوختگی های شدید در کنار دریا جلوگیری می کند زیرا تاثیرهای ضد اشعه دارد.

روغن بادام تلخ و شیرین
نوع شیرین این روغن خوراکی است ولی نوع تلخ آن به دلیل وجود ترکیبات سیانور خوراکی نیست. این روغن، نرم کننده ای خوب و ضد یبوست است. روغن تلخ را بیشتر در مصارف دارویی به کار می برند و در محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده می کنند. عده ای معتقد هستند که این روغن باعث پرپشت شدن موی مژه ها و ابروها می شود که البته هنوز از نظر علمی اثبات نشده است.

عصاره جلبک دریایی
شاید شما هم با تبلیغات مختلف درباره جلبک دریایی مواجه شده باشید؛ کرم مغذی جلبک، صابون عصاره جلبک، قرص و کپسول های تقویتی جلبک دریایی. تمام این محصولات مدعی وجود این عصاره معجزه گر در ترکیبات خود هستند ولی به راستی این ادعا تا چه حد صحیح است. این جلبک ها بسیار مغذی و مفید هستند و خصوصیات متفاوتی نسبت به گیاهان روی زمین دارند و این هم به دلیل شرایط خاص رشد و نمو آنهاست.

این جلبک ها در انواع مختلفی یافت می شوند؛ جلبک قهوه ای، قرمز و سبز که هر یک در شرایط خاص و عمق خاصی از دریا رشد می کند و بیشترین انتشار مربوط به جلبک های سبز است و استخراج آنها کاری سخت و به عبارتی غیر ممکن است. به دلیل خواص بی شمار آنها و مصارف زیادشان مدت هاست بعضی از کشورها مانند ژاپن آنها را به صورت مصنوعی کشت می کنند. در دریاهای اطراف این کشورها آزمایشگاهی کنار ساحل تشکیل داده و نشای این جلبک ها را کشت می دهند.

پس از رشد، این جلبک ها را جمع آوری می کنند و با دستگاه های خاص بلافاصله خشک و بسته بندی کرده به کشورهای مختلف صادر می کنند. این جلبک ها در انواع غذاهای این کشورها استفاده می شود و منبع با ارزش ژلاتین است که هم در صنعت خوراکی کاربرد دارد و هم در مصارف دارویی. بعضی از جلبک ها حاوی ید هستند و املاح دریایی با ارزشی دارند و به دلیل کمبود ید در دنیا بسیار با ارزش هستند. با توجه به وجود ویتامین ها و املاح مفید در ترکیبات این جلبک ها می توان به بعضی از ادعاهای تولیدکنندگان محصولات این جلبک ها اطمینان پیدا کرد؛ البته تنها محصولاتی که حاوی برچسب تاییدیه وزارت بهداشت هستند و توسط کارخانه های معتبر تولید می شوند.