اتفاقی که استقلال را از «مستند» می‌گیرد/ پای دلار درمیان است

 این روزها تاثیر نوسان نرخ ارز بر زندگی اقشار مختلف دیده می شود و در این میان سینما و سینماگران نیز مستثنی نیستند. در این میان به نظر می رسد مستندسازان و تولید فیلم مستند بیشتر از بخش داستانی و بدنه سینما صدمه دیده است و از آنجا که سینمای مستند یکی از جدی ترین و تاثیرگذارترین بخش های هنری یک کشور است لطمه دیدن تولید مستند می تواند تبعات غیرسینمایی داشته باشد.

با افزایش هزینه ها تولید فیلم مستند برخی از افراد به سمت ساخت آثار سفارشی روی می آورند و به مرور حتی از ساخت موضوعاتی که یک روز دغدغه ذهنی‌شان بوده باز می مانند.

در این باره با سه نفر از مستندسازان از جمله هادی زارعی، مهدی زمانپورکیاسری و علی زمانی عصمتی به گفتگو نشستیم که شرح بیشتر این گفتگوها را در زیر می خوانید:

هادی زارعی یکی از کارگردان های مستند بلند «خاتمه» درباره افزایش هزینه های تولید مستند گفت: این روزها هر مستندسازی برای تولید دغدغه مالی دارد و ما نیز از این قاعده مستثنی نبودیم با این وجود «خاتمه» را با کمترین هزینه در طول سه سال ساختیم.

وی افزود: یکی از مراحل پر هزینه هر مستندی مرحله پس از تولید است که در فیلم ما هم انجام کارهایی مانند صداگذاری، تدوین، موسیقی و ... هزینه زیادی داشت. انجام این مراحل زمانی که یک مستندساز بخواهد از افراد خبره استفاده کند، هزینه بیشتری به جا می گذارد البته ما خوشبختانه توانستیم از منا محب که یک سرمایه گذار ایرانی در امارات است کمک هایی دریافت کنیم چراکه او نیز دغدغه فیلم ما را داشت به همین ترتیب به واسطه کمک های وی توانستیم از افراد توانمند در مرحله پس از تولید استفاده کنیم.

این کارگردان با بیان اینکه در مرحله تولید از سویی درگیر مسایل خانوادگی بودند و از سوی دیگر  مسایل مالی آنها را اذیت می کرد، عنوان کرد: ما یک سال هیچ درآمدی نداشتیم تا آنجایی که پیاده به لوکیشن می رفتیم تا هزینه ای نداشته باشیم چون پول کرایه دوربین و ... را می دادیم و دیگر پولی برایمان باقی نمی‌ماند البته این باعث نشد که از ساخت مستند عقب نشینی کنیم.

زارعی عنوان کرد: من کسی نیستم که بگویم مدیران به فکر مسایل مالی مستندسازان باشند، اما سینمای مستند مقوله جداگانه ای دارد چراکه تنها یک مرکز به نام مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به طور متمرکز در این زمینه به کمک مالی افراد می پردازد.

سرمایه گذاران بر محتوای مستندها تاثیر می‌گذارند

وی در پاسخ به اینکه چقدر ورود سرمایه گذاران جهت فیلم های مستند را تعیین می کند، بیان کرد: فکر می کنم این مراکز با اعطای کمک های مالی، دیدگاه های خود را به مستند تزریق می کنند و این موضوع باعث می شود برخی از مستندسازان برای به تصویر کشیدن دغدغه‌های خود حتی یک جاهایی دست به التماس بزنند تا فیلمشان ضربه نخورد و بتوانند کار خود را پیش ببرند.

کارگردان «خاتمه» بیان کرد: هرچند مراکزی مثل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی سراغ فیلمسازان مستقل هم می روند اما خیلی از این مراکز وقتی فیلمساز بخواهد دغدغه شخصی خود را بسازد دیگر حاضر به همکاری نمی شوند و فیلمساز باید هزینه تولید را از جیب خودش بگذارد برای مثال فیلم من به بهزیستی ربط داشت اما ما یک سال دوندگی کردیم تا بتوانیم حمایت های این مرکز را جلب کنیم زیرا حاضر نبودند ریالی کمک کنند.

این مستندساز در پایان با اشاره به وضعیت معیشتی مستندسازان توضیح داد: من و برادرم سال هاست با شبکه های تلویزیونی کار می کنیم با این وجود درآمد بسیار کمی داریم از همین رو تنها یک بخش از هزینه های زندگی ما از طریق مستندسازی تامین می شود. همین موضوع باعث شده برای به تصویر کشیدن دغدغه های خودمان منتظر برپایی یک فستیوال باشیم تا در صورت برنده شدن از طریق جوایز نقدی آنها مستند بعدی را بسازیم.

محاسبه دقیقه ای هزینه ساخت یک مستند

مهدی زمانپور کیاسری کارگردان فیلم کوتاه «آسک» نیز درباره تاثیر وضعیت اقتصادی بر تولید مستند و بالا رفتن هزینه تولید مستندها  گفت: من همه مستندهایم را خودم ساخته و بعد آنها را به مراکز مختلف فروخته ام. بسیاری از دوستانم می گویند چرا آثارت را در نهادهای مختلف به تصویب نمی رسانی تا از کمک های مالی آنها استفاده کنی، اما حقیقت این است که با تصویب آثار در این نهادها روندی پیش گرفته می شود که من دوست ندارم؛ برای مثال هزینه ساخت یک مستند را به صورت دقیقه ای محاسبه می کنند و دیگر برایشان اهمیتی ندارد که چه کسی فیلم می سازد و قرار است چه مقدار هزینه کند.

وی افزود: به طور کلی کار مستندسازی به این گونه است که هیچ فیلمسازی نمی تواند از این طریق درآمد حاصل کند زیرا زمانی که برای ساخت یک مستند سپری می شود بسیار زیاد است برای مثال حداقل یک سال برای ساخت یک فیلم ساده زمان صرف می شود در حالی که بودجه این زمان را کسی نمی دهد. جالب است که بگویم وقتی در یک جشنواره خارجی حضور داشتم دیدم که اکثر مستندها توسط کمپانی های بزرگ ساخته شده اند در حالی که این فرهنگ هنوز در کشور ما جا نیفتاده است و هیچ مستندسازی از نظر مالی خیالش جمع نیست.

کارگردان «مشتی اسماعیل» درباره مشکلاتی که در روند تولید مستند برای معیشت مستندسازان پیش می آید، بیان کرد: اگر همسرم در این سال ها همراهم نبود، نمی توانستم مستندهایم را بسازم نکته دیگر هم این است که حضور در جشنواره های مختلف و جوایز آنها هم به مستندسازان بسیار کمک می کند.

کیاسری با اشاره به افزایش چندبرابری هزینه های تولید توضیح داد: ما تا یکی دو سال پیش برای ضبط مستند در یک روز، ۲ تا ۲ و نیم میلیون تومان هزینه می کردیم اما حالا چیزی حدود ۶ میلیون تومان هزینه می شود یعنی هزینه کرایه وسایل و دستمزدها ۲ برابر شده است. حتی هزینه پذیرایی از گروه هم سه برابر شده و این موارد نگران کننده است اما من عشق به مستند دارم و باید حتما کار کنم.

وی با اشاره به اینکه افزایش قیمت ها روی کار مستندسازان تاثیرگذاشته است، اظهار کرد: گاهی می بینم تصاویر و تدوین برخی از آثار خوب نیست و وقتی علت را جویا می شویم متوجه می شویم مستندسازی پیش از این با بودجه پنجاه میلیونی می توانسته یک اثر تولید کند اما حالا این موضوع با پنجاه میلیون تومان شدنی نیست پس همین موضوع باعث می شود از کیفیت کار کاسته شود که خیلی حیف است.

گاهی می بینم تصاویر و تدوین برخی از آثار خوب نیست و وقتی علت را جویا می شویم متوجه می شویم مستندسازی پیش از این با بودجه پنجاه میلیونی می توانسته یک اثر تولید کند اما حالا این موضوع با پنجاه میلیون تومان شدنی نیستکیاسری تاکید کرد: البته من به دوستان مستندسازم می گویم یا مستند نسازند یا اگر می سازند یک اثر خوب باکیفیت ارایه دهند زیرا اگر ذره ای در کار ضعف وجود داشته باشد ماندگار نمی شود.

کارگردان مستند «عاشورا در کیاسر» در پایان با بیان اینکه بعضی از مستندسازان از طریق ساخت مستند کسب درآمد می کنند و این موضوع به خانواده هایشان فشار وارد می کند، توضیح داد: از مسئولان مربوطه انتظار می رود حمایت بیشتری از مقوله مستند داشته باشند و شرایط مستندسازان را بدانند و مشکلات آنها را کم کنند. البته به زعم من افرادی مثل محمدمهدی طباطبایی نژاد مدیرعامل فعلی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی به امور خوب رسیدگی می کنند اما چنین افرادی کم هستند.

علی زمانی عصمتی کارگردان مستند «مادرم ملکه» نیز درباره افزایش هزینه های تولید آثار مستند  توضیح داد: با توجه به اینکه این روزها هزینه همه چیز افزایش یافته، هزینه ساخت مستند هم بالا رفته است به طوری که در حال حاضر کرایه دوربین، دستمزد عوامل و هزینه پس از تولید بسیار بیشتر از گذشته شده است و قاعدتاً مبالغ حمایت هایی که تا دو سه سال پیش صورت می گرفت دیگر پاسخگوی ساخت مستند نیست.

وی افزود: من «مادرم ملکه» را با استانداردهای سینمای داستانی ساختم که همین موضوع باعث شد تعداد روزهای فیلمبرداری بیشتر از یک فیلم سینمایی باشد یعنی حدود ۷۰ جلسه مشغول ضبط بودیم.

زمانی عصمتی با بیان اینکه چند برابر حمایت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی صرف ساخت «مادرم ملکه» شد، عنوان کرد: در همه جای دنیا نهادهای دولتی وظیفه دارند از آثار مستند حمایت کنند بنابراین بهتر است این روند در کشور ما هم وجود داشته باشد. در هیچ جایی فیلم مستند را به حال خود رها نمی کنند و در همه جای دنیا تلویزیون یک حامی بزرگ مستند است اما این اتفاق در ایران رخ نمی دهد و تلویزیون ما ۹۹ درصد آثار را به علل مختلف قابل پخش نمی داند.

کارگردان فیلم کوتاه «کوهریگ» با اشاره به اینکه به نظر می رسد مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی باید در حمایت های خود تجدید نظر کند، اظهار کرد: مستندسازی یک شغل است ولی برخی مسئولان به آن به عنوان شغل نگاه نمی کنند. بسیاری از سینماگران این طریق امرار معاش می کنند و روند فعلی باعث شده آنها زندگی سختی داشته باشند. من مستندسازانی را می شناسم که زندگی خود را به سختی پیش می برند این در حالی است که دولت ها در دیگر کشورها برای قشر فرهنگی خود هزینه می کنند اما در ایران من خیلی از بچه های مستندساز را می شناسم که ماهانه حتی یک میلیون تومان هم درآمد ندارند.

وی در پایان درباره تاثیر افزایش قیمت ها بر کار مستندسازان گفت: همانطور که این موضوع روی کیفیت تاثیر می گذارد روی کمیت هم اثر می گذارد همچنین این روند باعث می شود مستندسازان دیگر به دغدغه های شخصی خود نپردازند و بیشتر به ساخت آثار سفارشی تمایل داشته باشند. این روند در میان مدت آثار را به هم شبیه و استقلال فیلمسازان را مخدوش می کند در حالی که مستند و استقلال در هم تنیده اند. اگر زودتر به فکر نیفتیم ممکن است سینمای مستند مدام لاغرتر و بی کیفیت تر شود.