از شادی الکس فرگوسن تا اندوه تماشاگر ایرانی

پارس به نقل از عصر ایران، سر الکس فرگوسن، سرمربی نامدار منچتسریونایتد، پس از ۲۷ سال، نیمکت مربیگری این تیم را ترک کرد. او در این مدت سیزده بار منچستریونایتد را قهرمان لیگ برتر انگلستان کرد. دو بار با شیاطین سرخ قهرمان لیگ قهرمانان اروپا شد و پانزده جام دیگر نیز با من یونایتد بدست آورد (جام حذفی، جام اتحادیه، جام در جام اروپا، جام قهرمانان اروپا و جام بین قاره ای) .

درباره کارنامه و عملکرد الکس فرگوسن در تیم فوتبال منچستریونایتد، سال ها می توان نوشت! او کسی بود که منچستر را تقریباً از تیمی درجه دوم در فوتبال انگلستان و اروپا، به تیمی استثنایی در فوتبال جزیره و قاره سبز بدل کرد.

اما موضوع این یادداشت، نه پرداختن به کمّ و کیف و چند و چون حضور و افتخارآفرینی های الکس فرگوسن در منچستریونایتد، بلکه مقایسه وضعیت الکس فرگوسن و مربیان فوتبال ایران از حیث ثبات و استمرار و نیز روانشناسی تماشاگر ایرانی است.

الکس فرگوسن در سال ۱۹۸۶ سرمربی منچستریونایتد شد ولی تا سال ۱۹۹۰ هیچ جامی را با این تیم کسب نکرد. نخستین جامی که او من یونایتد برد، جام حذفی سال ۱۹۹۰ بود که با پیروزی شیاطین سرخ بر کریستال پالاس حاصل شد.

زمانی که فرگوسن سرمربی منچستریونایتد شد، این تیم وضع خوبی در فوتبال جزیره نداشت. دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، دوران موفقیت ناتینگهام فارست و لیورپول و استون ویلا بود.

ناتینگهام فارست در سال های ۱۹۷۹ و ۱۹۸۰ قهرمان جام باشگاههای اروپا شده بود. لیورپول در سال ۱۹۸۱، استون ویلا در سال ۱۹۸۲ و در نهایت باز هم لیورپول در سال ۱۹۸۴.

آخرین قهرمانی منچستریونایتد در جام باشگاههای اروپا (لیگ قهرمانان فعلی) ، تا پیش از آمدن الکس فرگوسن، به سال ۱۹۶۸ بازمی گشت. مهمتر از این، آخرین قهرمانی منچستریونایتد در لیگ برتر انگلستان (دسته اول سابق) ، به سال ۱۹۶۷ بازمی گشت.

پس الکس فرگوسن وقتی سرمربی منچستریونایتد شد که شیاطین سرخ ۲۶ سال بود که قهرمان لیگ انگلستان نشده بودند. مدیران من یونایتد فرگوسن را آوردند که این تیم در درجه اول قهرمان لیگ برتر انگلستان شود و بعد قهرمان جام باشگاههای اروپا (لیگ قهرمانان) .

ولی فرگوسن هفت سال پس از آغاز به کارش در من یونایتد، موفق شد این تیم را قهرمان لیگ برتر انگلستان کند (۱۹۹۳) .

نخستین موفقیت فرگوسن با منچستریونایتد در جام حذفی به سال ۱۹۹۰ بدست آمد. یعنی تقریباً چهار سال پس از آغاز مربیگری فرگوسن در من یونایتد. ولی جام حذفی هدف اصلی مدیران منچسترنبود زیرا آنها درست یکسال پیش از حضور فرگوسن در این تیم، جام حذفی انگلستان را برده بودند (۱۹۸۵) . هدف اصلی لیگ برتر بود که با صبری هفت ساله بدست آمد. چهار سال صبر هم برای فتح دوباره جام حذفی، زمان کمی نبود!

حالا بیاییم تجربه حضور الکس فرگوسن در منچستریونایتد را با تجربه مربیان داخلی خودمان در تیم های گوناگون مقایسه کنیم.

همین چند روز پیش، یحیی گل محمدی از مربیگری پرسپولیس محترمانه کنار گذاشته شد. چرا؟ چون پس از شش ماه حضور نسبتاً موفقیت آمیز در پرسپولیس، با وجود خارج کردن این تیم از بحران، قهرمانی جام حذفی را در بازی فینال به موفق ترین تیم فوتبال ایران در چند سال اخیر، سپاهان، واگذار کرد.

اگر قرار بود مدیران پرسپولیس هم رفتاری عقلایی مثل مدیران منچستریونایتد در دهه ۱۹۸۰ در پیش بگیرند، دست کم باید چند سالی به گل محمدی فرصت می دادند تا تیم بحران زده پرسپولیس را به یک عنوان قهرمانی در فوتبال ایران برساند.

ولی چرا مدیران پرسپولیس چنین کاری نکردند؟ به این سوال دست کم می توان دو پاسخ داد. نخست اینکه، مدیران پرسپولیس مدیران یک باشگاه دولتی اند نه یک باشگاه خصوصی. آنها به موفقیت عاجل فکر می کنند تا بقایشان تضمین شود. بنابراین باید هر چه سریع تر یک" جام" کسب کنند تا دهان مردم بسته شود. دهان مردم که بسته شود، خیال مقامات دولتی هم راحت می شود که مدیریت کلان ما در باشگاه دولتی پرسپولیس، موفق بوده است!

پاسخ دوم اما، شاید مهمتر باشد. فوتبال ایران در شرایط فعلی، تقریباً لبریز از نفرت و عاری از صبر است. تماشاگران فوتبال ایران، به گاه ناکامی تیم های محبوبشان، صبر چندانی ندارند و چون در اثر شکست، آکنده از نفرت می شوند، به دنبال قربانی می گردند.

در ماجرای اخیر باشگاه پرسپولیس، یحیی گل محمدی قربانی شد تا بی صبری و نفرت تماشاگران پرسپولیس از وضع نامطلوب پدیدآمده، ارضا شود و فروکش کند. پس از این نیز، وقتی تیم ملی فوتبال در چند برهه ناکام ماند، مربیان تیم سریعاً قربانی شدند. امیر قلعه نویی در جام ملتهای آسیا قربانی شد تا خشم مردم از قهرمان نشدن ایران در آسیا فروکش کند. علی دایی پس از باخت به عربستان کنار گذاشته شد و افشین قطبی هم پس از باخت به کره جنوبی در جام ملتهای آسیا در سال ۲۰۱۱.

حال باید پرسید چرا مردم و مقامات ورزشی ایران، طاقت باخت را ندارند و مربی تیم ناکام را بلافاصله عوض می کنند؟ دلیل این امر کاملاً روشن است. در ایران، فوتبال دستمایه عقده گشایی و تفاخر شده است.

تماشاگران با انبوهی از عقده های اجتماعی و اقتصادی و سیاسی به ورزشگاه می آیند و چون اساساً دچا احساس محرومیت و ناخرسندی اند، می خواهند که در ورزشگاه خرسند و برخوردار باشند. خرسند از پیروزی و برخوردار از شادی پیروزی. تیمشان که ببازد، رویای شادی و خرسندی نقش بر آب و غمی بر غم های پیشین تلبنار می شود! و چون چنین شود، کار به فحاشی هم اگر نکشد، دست کم سرمربی تیم باید قربانی شود.

اگر تماشاگران منچستریونایتد امروز شاد و کامیاب اند و اسطوره غرورانگیزی چون الکس فرگوسن را در تاریخ باشگاهشان دارند، اجر صبری را می برند که چندان هم کوتاه نبود. آنها در بیست و هفت سال گذشته، بیشترین قهرمانی لیگ را در لیگ برتر انگلستان تجربه کرده اند (سیزده بار) ، ولی برای رسیدن به نخستین قهرمانی هفت سال صبر کردند. هفت سال صبر برای تماشاگر ایرانی، احتمالاً در زمره محالات است!

باید پرسید چرا تماشاگران من یونایتد (و کلاً تماشاگران اروپایی) می توانند هفت سال صبر کنند ولی تماشاگران پرسپولیس و استقلال (و کلاً تماشاگران ایرانی) نمی توانند؟

چون تماشاگر اروپایی پیش از هر چیز برای لذت بردن از فوتبال به ورزشگاه می رود ولی تماشاگر ایرانی سال هاست که لذت بردن از فوتبال برایش اولویت ندارد. او سرگرمی چندانی ندارد. عصبی و سرخورده است. از زمین و زمان نفرت دارد. منتظر کوچکترین اشتباه داور است تا با همراهی ۷۰-۶۰ هزار نفر دیگر، رکیک ترین فحش ها را نثار داور کند. اگر تیم خودی ببازد، معولاً به بازیکن و مربی تیم خودی توهین می کند. اگر تیمش ببرد، به بازیکن و مربی حریف توهین می کند! فحاشی قرص اعصاب تماشاگر ایرانی است!

اگر هدف اصلی از حضور در ورزشگاه، لذت بردن از فوتبال باشد، تماشاگر سالم، از تماشای فوتبال لذت می برد و به خانه بازمی گردد. حال چه باک که تیم خودی ببازد و اصلاً چند سالی هم ناکام باشد. ولی وقتی هدف اصلی از حضور در ورزشگاه، تخلیه احساسات منفی است ولو به صورت ناخودآگاه، معلوم است که فحش های رکیک ناموسی، می شود نقل و نبات ورزشگاه و مربی ناکام هم باید دشنام بشنود و یا دست کم اخراج شود.

پرسپولیس آخرین بار در سال ۱۳۹۰ قهرمان جام حذفی شده بود. سال ۱۳۸۹ هم این جام به پرسپولیس رسیده بود. پس پرسپولیس در چهار سال گذشته، دو بار جام حذفی فوتبال ایران را برده است. امسال هم در ضربات پنالتی جام حذفی را از دست داد. پس پرسپولیس در چهار سال گذشته، سه بار به فینال جام حذفی آمده است. در این صورت باید پرسید این همه ناخرسندی از بدست نیامدن سومین قهرمانی جام حذفی در سه سال گذشته، ناشی از چیست؟

شاید این ناخرسندی به ناکامی پرسپولیس در فتح لیگ برتر بازمی گردد. ولی قطعاً پرسپولیس که آخرین بار پنج سال پیش قهرمان لیگ برتر شده است، ناکام تر از منچستریونایتدی که هفت سال در دوران فرگوسن صبر کرد تا بالاخره پس از بیست و شش سال قهرمان لیگ برتر شود، ناکام تر نیست. پس چرا مدیران و تماشاگران پرسپولیس این همه بی صبرند؟ دلایلش همان است که در بالا گفته شد!

تماشاگران پرسپولیس اگر لذتبردن از فوتبال برایشان اولویت داشت، می توانستند این نکته را لحاظ کنند که گل محمدی کیفیت بازی های این تیم را نسبت به یکی دو سال گذشته، ارتقاء داده است و پرسپولیس در فینال جام حذفی، فوتبال زیبایی به نمایش گذاشت.

تماشاگران پرسپولیس می توانستند از آن فینال هیجان بخش لذت ببرند و در انتهای کار هم، تیمشان را بابت بازی خوب تشویق کنند. اگر پس از باخت به سپاهان، نفرت و خشونت و ناخرسندی بدوی، گریبانگیر ورزشگاه آزادی نمی شد، صدهزار نفر مهدی مهدوی کیا را هنگامی که چهارگوشه زمین را می بوسید، بابت یک عمر بازی خوب و لذت بخش، تشویق می کردند نه اینکه مثل فلک زده ها گریه کنند که چرا سومین جام حذفی را در چهار سال گذشته بدست نیاوردیم!

اتفاقاً تجربه نشان می دهد که در فوتبال ایران هم، مربیان باثبات کارنامه خوبی داشته اند. علی پروین در پرسپولیس، منصور پورحیدری در استقلال و بهمن صالح نیا در ملوان، سه نمونه موفق مربیان باثبات ایرانی بوده اند.

تماشاگر ایرانی باید بداند که فوتبال پیش از هر چیز یک" بازی" است و هدف اصلی از بازی و تماشای بازی، لذت بردن است نه نفرت ورزیدن. مادامی که تماشاگر ایرانی نگاهش به فوتبال اصلاح نشود، احتمالاً بر سفره فوتبال ایران همین آش و همین کاسه پهن خواهد بود!