تاریخچه ورزش‌های پهلوانی و زورخانه‌ای

به گزارش پارس به نقل از باشگاه خبرنگاران، ورزش زورخانه ای یا ورزش باستانی و یا ورزش پهلوانی نام مجموعه حرکات ورزشی با اسباب و بی اسباب و آداب و رسوم مربوط به آنهاست که در محدوده تاریخی و فرهنگی ایران از گذشته های دور رواج داشته است.

کشتی پهلوانی در محلی به نام زورخانه گرفته می شد.

مسابقه های کشتی تا سال ۱۳۱۸ به آیین کشتی پهلوانی برگزار می شد اما در زمان رضاشاه و با گسترش فرهنگ جدید ورزشی باشگاه ها شکل گرفتند و اصول جدید ورزشی حاکم شد.

در تاریخچه کشتی پهلوانی و ورزش های زورخانه ای آمده است که ورزش و انجام حرکات پهلوانی جزو فعالیت های اصلی روزمره ایرانیان در دوران باستان بوده است جامعه آن زمان ارزش خاصی برای ورزشکاران خود قائل می شوند چرا که آنان به خاطر داشتن قدرت بدنی و شجاعت روحی شکرگزار بوده و هرگاه که نیاز می شد برای دفاع از خانواده و سرزمین خود در برابر دشمنان حاضر به جان فشانی بودند.

پهلوانان همیشه جایگاه ویژه ای در بین مردم و حاکمان داشته اند.

آن گاه سرنوشت جنگ ها را هم رقم می زدند به این ترتیب که پهلوان ها دو طرف جنگ بدون درگیر شدن لشگرها و با یک رقابت راه یافتن داستان پهلوانان به ادبیات و شعر ایران زمین، پهلوانی سرنوشت جنگ را مشخص می کردند.

به وجود آمدن مرام نامه ها و فتوت ها و انتقال سینه به سینه و نسل به نسل ماجراهای پهلوانان در بین مردم ایران زمین، نشان دهنده نقش ویژه و تاثیر گذار پهلوانان بر تاریخ ایران است.

لازم به ذکر است در زبان فارسی ایران باستان بیش از ۳۰ لغت در ارتباط با مفاهیم قهرمان و پهلوان وجود دارد که خود این موضوع میزان علاقه وافر ایرانیان به قهرمانان و پهلوانان را مسلم و آشکارا می کند.
از سابقه و تاریخ پیدایش این رشته در ایران روایات مختلفی مطرح است اما کتاب تاریخ نشان می دهد که ۴۵۰۰ سال پیش در لرستان و بین النهرین آثاری وجود داشته که حکایتگر وجود و اهمیت داشتن ورزش و مهارت هایی است که امروز « کشتی» نامیده می شود.

نام کشتی از کمربندی به نام « کشتی» گرفته شده که زرتشتیان هنگام خواندن دعا و پهلوانان برای کشتی گیران این کمربند را سه بار دور کمر می بستند آنها برای رویارویی با حریفان خود آن را به کمر می بستند که یادآور سه اصل زرتشت، گفتار نیک، کردار نیک و پندار نیک بود.

غیر از آثار زرتشتیان، نوشته های مورخین یونانی و روسی و همچنین شاهنامه فردوسی، همه دال بر اصالت و قدمت فرهنگ کشتی و پهلوانی در ایران است.

باورود اسلام به ایران، آیین پهلوانی رنگ مذهبی تری به خود گرفت و مورد توجه بیشتر اندیشمندان و مردم واقع شد. برخی معتقدند آیین جوانمردی و فتوت نوعی تصوف عامیانه و کوچه بازاری است.

در دوران صفویه و زندیه، کشتی پهلوانی دورانی طلایی و پر رونق خود را سپری کرد و در هر شهری صدها پهلوان و نوخواسته به کشتی گرفتن و آموختن فنون و آیین پهلوانی مشغول بودند.

در دوران قاجار علاقه به کشتی چنان افزایش یافت که ناصرالدین شاه شخصی به نام صاحب الدوله را مامور گسترش و توسعه کشتی کرد و رقابت پهلوانان را در میادین مختلف شهر رواج داد.

هر سال با برگزاری رقابت ها، پهلوانان ایران از دل این مسابقات معرفی می شد و بازوبند پهلوانی را به صورت امانت برای یک سال در اختیار می گرفت که در صورت تکرار این قهرمانی در سه سال پیاپی صاحب بازوبند پهلوانی شود.

کشتی پهلوانی هر چند ریشه در تاریخ و فرهنگ ایران زمین دارد و با روح ایرانیان گره خورده اما در سال های اخیر چندان مورد توجه مسئولان ورزشی قرار نگرفته است و به نظر می رسد از رونق و نشاط گذشته برخوردار نیست.

ورزشی های زورخانه ای یکی دیگر از ورزش های پهلوانی محسوب می شود که نام دیگر آن ورزش های باستانی ایرانیان است جایی که در آن به ورزش های باستانی می پردازند زورخانه نام دارد در زورخانه علاوه بر ورزش های زورخانه ای کشتی نیز گرفته می شد.

آیین های پهلوانی و زورخانه ای در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۸۹ در فهرست میراث معنوی یونسکو از سوی ایران به ثبت جهانی رسید.

ورزش های زورخانه ای از قدیمی ترین ورزش بدن سازی جهان معرفی شده است.

ورزش و انجام حرکات پهلوانی جزو فعالیت های اصلی روزمره ایرانیان در دوران باستان بوده است.
جامعه آن زمان ارزش خاصی برای ورزشکارانی قایل می شد که برای قدرت بدنی و شجاعت روحی که در اختیار داشتند، شکرگزار بوده اند.

برپایه تاریخ، زورخانه در حدود هفتصد سال پیش (قرن ۷ خورشیدی) به وسیله محمود معروف به پوریای ولی که ظاهرا از مردم خوارزم بوده و گویا در سال ۷۷۲ هجری قمری، درگذشته به صورت امروزی باز سازمان دهی شده است.

با این حال برپایه رفتار و منش تاریخی و اسطوره های ایران زورخانه می تواند دست کم در ایران، تاریخی بسیار کهن تری داشته باشد چرا که مردم ایران که از ابتدای تاریخ نود به پهلوانی و کشتی گیری و آمادگی جسمانی نیاز مبرم داشته اند تا به دستور زرتشت پیغمبر باستانی اش خود را برای یازی اهورا مزدا در چالش با اهریمن نیرومند سازند به همین دلیل است که همواره ضعف و زبونی را نکوهش کرده اند.

جایگاه زورخانه پیش از اسلام در زنده کردن جنبش ملی ایران و ستمنیز با بیگانگان و نیز رستاخیر زبان پارسی و فرهنگ و آیین افتادگی و درسی که از عهد باستان در ایران رواج داشته است، اهمیت ویژه دارد و زرتشت زورخانه ای آداب و سنتی خاصی دارد.

آداب و سنتی که با پیروی از پهلوانان و دلاوران افسانه ای دوره باستانی از پیشوای نخستین شیعیان و جوانمردان، خلق و خوی مردانگی و مروت و جوانمردی را در ورزش کاران بر می انگیزد یا نیرو می بخشد این فضایل در قالب شعر و داستان هایی به صورت آهنگین به همراه ضرب زورخانه ای توسط مرشد برای بر انگیختن ورزشکاران در هنگام ورزش خوانده می شود ورزشکاران همراه با نواختن مرشد حرکات گروهی و یا فردی را به نمایش در می آورد.

ورزش باستانی در بین ورزشکاران به احترام و ادب معروف است به محوری که تمام حرکات با رخصت گرفتن انجام می شود و شعار ورزش باستانی پرورش روح و جسم است به محوری که شیعیان زورخانه را مسجد دوم خود می دانند.

ولی در فصل جدید ورزشکاران این آداب و رسوم کم کم از بین رفته است و مذهب کمتر در این ورزش دیده می شود.

یکی دیگر از اصلی ترین آداب زورخانه این است که ورزشکاران باید مواردی از قبیل فروتنی و از خود گذشتگی مروت و مردانگی، سفره داری، کمک به فقرا و تنگدستان را رعایت کنند.

یکی از رسم های شیرین و معروف زورخانه گل ریزان است که در جشن ها و اعیاد و میلادهای چهارده معصوم در برخی موارد برای قدردانی از زحمات پیشکسوتان گرفته می شود و در آخر مراسم دو جوان دو طرف سنگی را گرفته و دور می زنند و مردم پول در آن لنگ می اندازند.

در زورخانه حرکات گوناگونی انجام می شود که شنو رفتن و نرمش، میل گرفتن، پا زدن، سنگ گرفتن، چرخ زدن، میل بازی و شیرین کاری بین پا از جمله و ورزشهای زورخانه ای به حساب می آید.

ورزش زورخانه ای هم مانند برخی از ورزش ها مثل کاراته و کونگ فو ورزشکاران براساس رتبه ای که دریافت می کنند حرکات را به نوبه خود انجام می دهند این رتبه بندی از رتبه یک که ورزشکار یک سال سابقه دارد شروع شده تا به رتبه نهم که سابقه ورزشکار به ۴۵ سال ورزش کردن می رسد ختم می شود.

رتبه نهم در ورزش های زورخانه ای دارای اهمیت فراوانی است و در اصطلاح به این ورزشکاران که سابقه زیادی دارند و با ورود و خروج این ورزشکاران مرشد زنگی را می نوزاد به آنها ورزشکاران زنگی گفته می شود که تعدادشان در کشور بسیار محدود می باشد البته گفتنی است که سیر بودن و داشتن مقام در مسابقات به کسب کردن رتبه قبل از زمان موعود تاثیر دارد ورزشکار بعد از کسب کردن رتبه جدید امتیازات رتبه قبل نیز برای وی محسوب می شود جایگاه امروزی ورزش های زورخانه ای نسبت به قبل تغییر زیادی کرده است اگرچه شاید امروز ورزش باستانی دارای رونق کمتری بوده، اما هنوز هم برای کسانی که در گودهای زورخانه پیر شده اند خاطره انگیز است.

امروزه در تهران ۵۰ زورخانه برقرار است که از مهم ترین این زورخانه ها می توان به ورزشگاه شهید فهمیده که میزبانی مسابقه های کشوری فدراسیون پهلوانی و زورخانه ای ایران است و به ثبت ملی رسیده است اشاره کرد این باشگاه در شمال پارک شهر در خیابان شهید نیامن بخش تهران قرار دارد.

ورزش زورخانه ای امروزی با ورزش چند سال اخیر تفاوت بسیاری از نظر ظاهری و نوع ورزش کرده است امروزه استفاده از لنگ در ورزش باستانی از طرف فدراسیون این ورزش ممنوع شده است، اما در شهرهایی مانند کرمانشاه و اراک هنوز هم مانند گذشته از لنگ استفاده می شود.

امروزه مسابقه های ورزش باستانی به صورت تیمی در یکی از شهرهای ایرانی صورت می گیرد که در آن هر تیم شامل ۱۰ نفر می باشد یک نفر مرشد، ۸ ورزشکار و یک میان دار، که ورزش را با پیچیدگی بسیار زیادی نسبت به ورزش ساده زورخانه انجام می دهند.

در پایان گفتنی است، پرونده ثبت جهانی آیین های پهلوانی و زورخانه ای به کوشش فدراسیون ورزش پهلوانی و زورخانه ای دقت با همکاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران آماده گردید و به ثبت جهانی رسید.

همچنین بنیاد فردوسی پست از بستن تفاهم نامه همکاری های فرهنگی و اجرایی با فدراسیون پهلوانی و زورخانه ای ایران توانسته است، فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای را در ایران و جهان به گونه فرهنگی، هنری معرفی نماید به همین منظور بنیاد فردوسی به عنوان برترین سازمان مردم نهاد ایران در زمینه ترویج فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای معرفی شده است.