چه کسانی می‌توانند خادم حرم امام رضا (ع) شوند ؟

 وی افزود: در تشکیلات حرم مطهر برپایه سفارشی که دین مبین اسلام به نظم و انضباط در امور دارد سیستم خدمت در بارگاه امام رضا(ع) از پیشینه ای برخوردار است که این پیشینه تشکیلات و نظم و انضباطی را در مجموعه فراهم کرده است.

توکلی خاطرنشان کرد: ما در مجموعه حرم مطهر حضرت رضا(ع) تاسال 1368 4 نوع خدمت بیشتر نداشتیم و قالبا در واقع خادم، فراش، دربان و حافظ بودند. از سال 1368 تشکیلات تغییراتی به خود دید که علت این تغییرات این بود که با توسعه حرم مطهر در دوران پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی خود به خود نیازمند خدمات جدیدی بود این خدمات جدید از جمع خادمینی که در گذشته بودند برنمی آمد و اولین خدمتی که درسال 68 شکل گرفت کفشداری ها یا کفشبانی هایی بود که توسط پرسنل و کادر ستادی اداره می شد.

 وی ادامه داد: حجم مراجعات و خدماتی که با افتتاح رواق دارالولایه پیش آمد و افتتاح چند کفشداری جدید در مجموعه نیازمند این بود که خدمات به روز شود و کفشداری ها واگذار شد که با جذب نیروهای افتخاری به خادمان افتخاری درحوزه کفشداری اضافه شد.

توکلی با اشاره به گسترش حضور زائران درحرم گفت:‌ همزمان در همان سال نیازمند خدماتی در حوزه امر به معروف و نهی از منکر شدیم و گروه هایی تحت عنوان گروه های ارشاد در همان زمان شکل گرفت اما نه در قالب خدمه. کفشداری در قالب خدمه شکل گرفت و پنج خدمت اصلی خادمی، فراشی، دربانی، حافظی و کفشداری شد که طبیعتا چون این خدمت ها باز جوابگوی نیازمجموعه نبود با توسعه حرم خدمات جدیدی نیز شناسایی شد، شکل گرفت و جای خود را پیدا کرد.

مدیر امور خدمه آستان قدس رضوی آخرین خدمتی که در دهه کرامت امسال راه اندازی شده و خدماتش شروع شد،خدمت نوآوری است.خدمت نوآوری و فناوری که تا به الان در مجموعه وجود نداشت اگرچه در دل همه خدمت‌ها این ظرفیت‌ها بود اما خدمت مستقلی به عنوان خدمت نوآوری نداشتیم که مربوط به شرکتهای دانش بنیان است به طوری که فرهیختگانی از شرکتهای دانش بنیان جذب شدند که به عنوان خادمین افتخاری برای نیازمندی های حرم مطهر ایده و پیشنهادات فنی ونوآورانه ارائه می دهند.

توکلی تصریح کرد: امروز بالغ بر 40 نوع خدمت خادمیاری داریم که این 40 نوع خادمیاری در کنار آن 5 خدمت اصلی که به عنوان خدمه می شناسیم فعال است و تشکیلات و ترکیب خاص خود را دارد.

معاون اماکن متبرکه بارگاه منور رضوی در ادامه با اشاره به شرایط جدید خادمی و خادمیاری گفت:  وقتی که می گوییم خدمه منظورمان این است که هر کسی که در صحن و سرای امام رضا (ع) خدمت می کند و از دید زائران همان خادم است که شرایط این خدمه در آیین نامه جدید آستان قدس در سال 99 بازنگری و ابلاغ شد وعنوان خادمیاری یکی از زیرمجموعه های خدمت خدمه شد که تا به الان به عنوان یک گروه مستقل خادمیاری بودند اما زیرشاخه حوزه خدمه قرار گرفتند.

وی افزود: ما در حوزه خدمه خدمتهایی را داریم در آن 5 خدمت اصلی که حکم خود را از تولیت دریافت می کنند، بخشی از این افراد دارای پیشینه بسیاری هستند و بعضی ها نیز به عنوان خادم جدیدالورود یا خدمه جدیدالورود با رتبه تشرفی جذب می شوند.

توکلی ادامه داد: خادمیاران از سال 95 امکان ورود به حوزه خدمه را پیدا کردند و تا گذشته خادمیار مستقلا جذب می شد و خدمه هم مستقلا و درخواست متقاضی باید سیرش را طی می کرد و آن فرد خادم می شد اما امروز این گونه نیست و هرکسی که می خواهد به رتبه خدمه تشرفی نائل شود ابتدا باید دوره خادمیاری را سپری کرده باشد، درفضای خادمیاری خدمت کند، دوره 10 ساله را طی کند و بعد در کمیسیون جذب خدمه دعوت می شود و پس از بررسی شرایط فرد به یکی از خدمت‌هایی که در قالب آن 5 خدمت خدمه هستند معرفی می شود و خدمت خود را در قالب خدمه تشرفی با حکم تولیت آغاز می کند.

وی افزود: در دوره فعلی علاوه براینکه خادمیاری حرم داریم، دسته ای خادمیاری داریم که به عنوان خادمیاران استانی می شناسیم و ماموریتهای جدیدی در استانها به آنها واگذار شده که از دوره تولیت سابق شروع شد و در وضعیت فعلی نیز ادامه دارد.

معاون اماکن متبرکه بارگاه منور رضوی با بیان اینکه در همه استانها و شهرستانهای کشور کانون های خادمیاری داریم که ماموریتهایی را که آستان قدس در آن شهرستانها و استانها دنبال می کند چه در جهت محرومیت زدایی چه در جهت خدماتی که بناست به زائران ومسافرانی که در مسیر مشهد هستند و بناست برای حرم مشرف شوند،یا ارادتمندان به حضرت که پاداش آن خدمت که درشهرستان خود به نام امام رضا انجام می دهند هر ماه یک مرتبه توفیق خدمت در حرم امام رضا را پیدا می کنند و به عنوان خادم حرم در کنار سایر خادمین می توانند خدمت خود را انجام دهند.

وی افزود: ما در حوزه خدمت در حرم امام رضا رتبه های خدمتی هم داریم و به هرمیزانی که دوره و سنوات خدمتی فرد افزایش پیدا می کند مفتخر می شود به رتبه مثل نشان و مدالی که به افرادی که در سازمانها کاری را انجام می دهند که کار خاص باشد یا درجه ای از خدمت را طی می کنند به این رتبه نائل می شوند.

توکلی با اشاره به اینکه در حرم امام رضا و در وضعیت فعلی 5 رتبه خدمتی داریم که رتبه خدمه رسمی موروثی است و اینها اجدادشان قالبا این بوده که املاکی، اراضی یا مستقلاتی به حرم امام رضا وقف کردند و در قبال این وقفی که داشتند مفتخر به دریافت حکم خدمت رسمی موروثی شدند و چون در موقوفات داریم که باید به نیت واقف عمل شود، این خواسته را داشتند که نسل  شان به خدمت ادامه دهند و در خدمت حضور داشته باشند که از این طریق به خدمت مفتخر می شوند البته این فرد هم باید دوره گزینش را بگذراند و شرایط عمومی خدمت به حرم را داشته باشد که به افتخار خدمت رسمی موروثی که از اجدادش به آن ارث رسیده با تایید تولیت مفتخر شود.

وی افزود: یک عده خادمان رسمی هستند که خدمت به نسلشان منتقل نمی شود اما خادمان پیشکسوتی هستند که حداقل بیش از دو دهه خدمت در حرم دارند یعنی یک دهه را در دوره خدمت تشرفی طی کردند و یک دهه را در دوره خدمت افتخاری طی کردند. اینها هم با حکم تولیت مفتخر شدند به این رتبه از خدمت و شرایط خاص خودشان را دارند که البته در سالهای اخیر حکم رسمی نداریم و در دوره فعلی کلا حکم رسمی لغو شده و در نهایت خادمی که ابتدا متقاضی است،بدون پیشینه قبلی از سوابق خدمتی خود و اجدادش به خدمت مفتخر می شود،تا رتبه افتخاری ارتقا پیدا می کند.

توکلی با بیان اینکه عده ای از خادمان نیز خادمان افتخاری هستند که حداقل 10 سال خدمت در حرم در رتبه تشرفی داشتند و بعد از این مفتخر می شوند به این رتبه که به عنوان پیشکسوت خدمت آن ها را می شناسیم گفت: تعریفی که ما از خدمت در حرم امام رضا علیه السلام داریم این است که خدمت انجام وظیفه است در کمال اخلاص و ارادت برابر با نظم و ترتیبی که در "آیین نامه خدمت" تعریف شده است یعنی وقتی می بینید خادمی در یک نقطه ای خدمت می کند برابر با ماموریتی است که به او داده شده است و حتی زمان و مکانش نیز مشخص است.

معاون اماکن متبرکه بارگاه منور رضوی با تاکید براینکه تشکیلات حرم امام رضا(ع) جزو باسابقه ترین تشکیلات در دنیاست و ما چنین تشکیلاتی با این سابقه در دنیا نداریم که قدمت داشته باشد گفت: در حال حاضر بیش از 400 کشیک در حرم مطهر داریم که در قالب 8 کشیک دسته بندی می شوند، خادمین در مجموعه هرگروهی باسرکشیک خودشان مرتبط هستند سرکشیک برای آن ها تعیین تکلیف می کند که چه زمانی چه مکانی و چه ماموریتی را دنبال کنند و هیچ کشیک با کشیک دیگر تداخل ندارد.

وی افزود: در ایام خاصی مثل تحویل سال بالغ بر 12 هزار نفر نیرو وخادم آماده خدمت هستند که دقیقا ماموریت این 12 هزار نفر مشخص است و اگر بناست تغییر مسیری برای تشرف زائر دهیم اینطور نیست که فی البداهه تصمیم بگیریم و فکر کنیم فردا صبح اجرا کنیم این در یک دوره آموزشی هشت روزه به همه خادمین آموزش داده می شود که بناست از به عنوان مثال امروز درب مسجد گوهرشاد به دلیل عملیات ساختمانی در بست شیخ بهایی در ضلع غرب بسته شود و تشرف زائر فقط از ضلع جنوب امکان پذیر است.

توکلی درباره نحوه ثبت نام برای خادمیاری  نیز گفت: در حال حاضر که دوره کرونا است از طریق سایت و غیرحضوری ثبت نام انجام می شود ولی اگر زمان حضوری ثبت نام انجام شد، زائران علاقه مند در ورودی بست شیخ طوسی می توانند به مرکز امور خادمین مراجعه کنند و تقاضای خدمت دهند و با توجه به توان شان و نیاز مجموعه شرایط خدمت برای آن ها فراهم شود.

معاون اماکن متبرکه بارگاه منور رضوی دارد درباره قدیمی ترین نوع خدمتی که در حرم منور رضوی انجام شد ه است گفت: در حرم سه خدمت قدیمی خادمی، دربانی و فراشی وجود دارد، از زمانی که پیکر مطهر حضرت در این مکان دفن شده خدمت شروع شده است و جالب است که بدانید اولین کسی که خدمت را در حرم داشته برابر با سوابقی که ما داریم یک خانم بوده است که از محله نوقان مشهد می آمده درب حرم حضرت رضا را روزها برای زیارت زوار باز و مرتب می کرده است.

وی درباره چهار خدمت حافظی، دربانی، فراشی و خادمی گفت: در وضعیت فعلی خدمت خادمی و فراشی را یک خدمت مشترک می شناسیم اگرچه در گذشته تفاوت داشتند خادم امور نظم و انضباط و تشریفات حرم را برعهده داشته و مسئولیت فراش خدمات نظافت و تطهیر حرم بوده که با توسعه حرم این خدمات و ماموریتشان در یکدیگر ادغام شده است.خدمت حافظی هم که براساس موقوفات و نیت واقف شکل گرفته که این افراد ماموریتشان قرائت قران در حرم است و نایب الزیاره هایی هستند که به نیابت از واقفین در اینجا زیارت کنند و اجرای مراسم سنتی صفحه هست که به صورت روزانه در صبح و شب انجام می‌دهند.

وی افزود: همچنین خدمت دربانی از اسمش پیداست که دربان حرم هستند، در گذشته صحن های قدیم مثل صحن آزادی، انقلاب،جمهوری اسلامی و مسجد گوهرشاد دروازه ورود به حرم بودند و خادمانی در درفضای باز درصحن ها خدمت می کردند که به عنوان دربان مشهور بودند اما با توسعه حرم صحن هایی در پیرامون این صحن ها شکل گرفتند که  ماموریت این صحن های جدید را خادمیاران انتظامات انجام می دهند و با همان هیبت و لباس درصحن های پیرامون و ورودی حرم مطهر انجام وظیفه می کنند.

توکلی با بیان اینکه خدمت کفشبانی نیز کاملا مشخص است گفت: کفشبان ها یا کفشداران دو ماموریت دارند که یک بخش بحث کفشداری حرم است و یک بخش خدمات کتب انبار است و هرآنچه که خدمات کتاب در حرم است توسط این مجموعه انجام می شود البته خدمت دیگری در حوزه خادمیاری با توجه به نیاز شکل گرفته است که صحافی است و گروهی از صحافان جمع شدند و این خدمت را شکل دادند و ما امروز هیچ کتابی از حرم خارج نمی کنیم و این افراد به صورت افتخاری کتاب هایی که فرسوده شده را صحافی و ترمیم می کنند.

مدیر امور خدمه آستان قدس رضوی همچنین یادآور شد: خدماتی مثل انتظامات که در گروه ارشاد شکل گرفتند تحت عنوان امر به معروف و نهی از منکر است اما توسعه خدمات به سمت انتظامات نیز رفته است ؛ همچنین خادمان امنیت را داریم که بعد از جریان بمب گذاری درحرم در سال 1373 شکل گرفت و اینها مسئول امنیت حرم هستند.

وی ادامه داد: خادمینی در حوزه صندلی چرخدار و زائربران به زائران خدمت می دهند که افراد سالمند و توانیاب را در صحن های حرم جا به جا می کنند، همچنین خادمینی در حوزه فنی به صورت گمنام فعالیت می کنند که دیده نمی شوند و آنچه در حوزه روشنایی حرم مطهر و امور فنی و فضای سبز و گل آرایی انجام می شود.

توکلی درباره خادمان فرهنگی نیز گفت: این خادمان در برگزاری نماز،حوزه تبلیغ و مراسمات حرم مطهر را فعالیت می کنند و حتی همین نباتی که بسته بندی دست زائر داده می شود توسط گروهی گمنام فعالیت می کنند و سالیانه بالغ بر 7 تا 8 میلیون بسته متبرک از خرما و نبات و نمک و بسته بندی های دیگری مثل طرح معیشتی را به صورت به دست زائران و نیازمندان می رسانند.

وی درباره موقوفات و نذورات حرم مطهر رضوی نیز گفت: تولیت محترم در مصاحبه ای که در دهه کرامت با رسانه ها داشتند به درستی این موضوع را برای همه زائران تشریح کردند و آن هم این است که هرآنچه در حرم اتفاق می افتد یا از طریق وقف است یا از نذر است. در حال حاضر خادمانی در حوزه وقف و نذر داریم که به صورت افتخاری این بستر را برای ناظران و واقفان فراهم می کنند که اگر بناست در حرم آینده ای برای خودشان ببینند،چون وقف منحصر به یک دوره خاصی نمی شود و بوده و هست و خواهد بود. نذر نیز ممکن است در یک دوره کوتاهی باشد اما وقف عقبه و پیشینه ای دارد ودر واقع یک آینده ای دارد. اینها راهنمایی می کنند به شکلی می توانند آن نیت خود را اجرا کنند اما آنچه در حرم هست ما از قدیمی ترین موقوفاتی که در حرم بخواهیم یاد کنیم موقوفاتی است که مربوط به قرآن خوانی در حرم مطهر است و موقوفاتی که مربوط به روشنایی حرم است.

وی افزود: در مورد مهمان سرای حضرت خیلی صحبت شده است خیلی ها که به حرم رضوی مشرف می شوند این انتظار وجود دارد که از خوان پربرکت رضوی متنعم بشوند و بنا به تاکید تولیت محترم هرچقدر که وقف و نذورات در این حوزه بیشتر باشد می توانیم دامنه برخورداری زائر را از این خوان متبرک بیشتر کنیم . در سال 95 مهمانسرای شماره دو حرم مطهر که در صحن غدیر است افتتاح شد و از همین باب است که واقفان و ناذران شرایطی فراهم آوردند که در مهمانسرای حر عاملی با ظرفیتی که داشت امکان پاسخگویی و اجابت به نیات ناذرین و واقفین به طور کامل نبود.

وی ادامه داد: شیوه دعوت نیز در حرم در گذشته به صورت فیزیکی و حضوری بود اما امروز نه دیگر به صورت حضوری که به صورت نرم افزاری و از طریق اپ رضوان و سامانه نعیم رضوان زائران امام رضا می توانند وارد سامانه شوند و درخواست شرکت در قرعه کشی و متنعم شدن از غذای حضرت رضا داشته باشند به میزانی که امکان پذیرایی روزانه  وجود دارد در بین متقاضیان پذیرایی مهمان سرای امام رضا قرعه کشی می شود و رسما به اتفاق خانواده محترمشان  که سقف آن 5 نفراست می توانند از خوان پربرکت حضرت در آن دوره تعریف شده استفاده کنند.

توکلی در ادامه تصریح کرد: خادمی در حرم امام رضا(ع) اگر چه افتخار بسیار بزرگی است اما یک مسئولیت بسیار سنگین تر و بزرگتر است و در حرم کسانی که واقعا توان دارند و شرایط را برای خدمت در خودشان می بینند که می توانند وقت کافی بگذارند اگر متقاضی خدمت هستند از قبل، این شرایط را ببینند چراکه ما در حرم وقتی یک نفر به عنوان خادم جذب می کنیم جای یک نفر عاشق و علاقه مند دیگر را گرفته است.این خدمت، مسئولیت و یک کار اجرایی سنگین است.

وی افزود:وقتی یک خادم در مناسبت های مختلف می تواند سرپا بایستد و مراسمی مثل تحویل سال را مدیریت می کند ضمن اینکه ارادت و علاقه قلبی که لازم هست و جزو لاینفک خدمت است و میتواند این تحمل را در مجموعه بوجود بیاورد توان و وقت گذاری مسئله مهمی است که انشاالله ارادتمندان حضرت رضا(ع) به این موضوع مهم توجه کنند و نباید گرد حضرت رضا در هیچ مقطعی خالی از خدمت باشد. چرا که ما آن نقش دفاع از حرم را در لباس خدمت به امام رضا (ع) به درستی ایفا می کنیم و باید به نسل آینده این خدمت را انتقال دهیم و آنچه در حرم اتفاق می افتد فقط برای بهره وری معنوی زائر از فیض حضور در زیارت و عبادت است.

معاون اماکن متبرکه بارگاه منور رضوی در پایان تاکید کرد: در دوره کرونا ثابت شد که زائران امام رضا چقدر فرهیخته هستند و از ویژگی های خاص زائر برخوردارند و آداب و شرایط را به خوبی درک  می کنند و با این همراهی و همکاری زائران امام رضا توانستیم خدمت شایسته ای  در دوره کرونایی به زائران تقدیم کنیم وگرنه با این جمعیت و با این حجم ماموریت، این خدمت امکان پذیر نبود.