راه رسیدن به تمدن نوین اسلامی تربیت معلم ممتاز است

-گروه جامعه- آزاده سهرابی: سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به عنوان سند بالادستی آموزش و پرورش از زمان تصویب خود تا به امروز که از زیرنظام های آن رونمایی شده است، فراز و فرودهایی را طی کرده است اما هیچ نکته ای درباره این سند مهم آموزشی و پرورشی به این اندازه حائز اهمیت نیست که اجرای آن بیش از آنچه باید به تعویق افتاده است و حتی امروز با وجود رونمایی از زیرنظام های آن ابعاد اجرایی این سند در ابعاد مختلف مشخص نیست.

حالا دیگر کلید واژه «سند تحول بنیادین» بر سر زبان تمام مسئولان آموزش و پرورش و مسئولان مرتبط به آن و همچنین کارشناسان امر تعلیم و تربیت جاری است؛ اما اینکه بتوان به طور دقیق بیان کرد که این سند چه راهکارهای اجرایی را به سطح مدارس کشانده است و چه تحولی را سبب شده است، هنوز به طور روشن مشخص نیست. با اینهمه یکی از زیرنظام های مهم این سند، تربیت‌معلم و تأمین منابع انسانی مورد نیاز آموزش و پرورش است که تقریبا یکی از پاشنه آشیل های حوزه آموزش و پرورش کشورمان است.

کمبود نیروی انسانی از یکسو، نحوه ورود معلمان به سیستم آموزشی کشور از سوی دیگر و کیفیت معلمانی که در مدارس به امر تعلیم و تربیت مشغول هستند در کنار این واقعیت انکار ناپذیر که مطابق با گفته بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران «معلمی شغل انبیاست» و این تفسیر که نقش معلمی در هدایت یک جامعه انکار ناپذیر است، زیر نظام تربیت معلم را به صدر زیرنظام های سند تحول بنیادین، از بعد اهمیت، می کشاند؛ از همین روست که رهبر معظم انقلاب بارها از این سند یاد کرده اند، از آن دفاع کرده اند و نسبت به اجرایی نشدن آن انتقاد کرده اند.

برای تحول در نظام آموزش و پرورش که امروزه ضروری به نظر می رسد، پیش فرض مهم اجرایی شدن این سند و خارج شدن از کلیدواژه در گفتار افراد و وارد شدن آن به ساحت تعلیم و تربیت است.

دکتر محسن فرمهینی فراهانی رئیس کمیسیون تعلیم و تربیت اسلامی کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی که در تدوین سند تحول بنیادین آموزش و پرورش نیز حضور داشته است، در گفتگو با خبرنگار مهر درباره این سند و اهمیت زیرنظام تربیت معلم سخن گفته است.

سند تحول بنیادین جامع ترین سند آموزشی در دنیاست

وی در ابتدای سخنان خود با اشاره به اینکه سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در کشورمان یکی از بهترین سندهای نوشته شده در حوزه آموزش در دنیاست، گفت: من شنیده ام کشور اندونزی هم سندی شبیه آنچه ما نوشته ایم دارد اما در کشورهای دیگر سندهای اساسی آموزشی در حد چند صفحه است. اما سند تحول بنیادین ما آنقدر جامع و کامل نوشته شده است که نقاط قوت آن بر نقاط ضعفش چیره است.

از نقاط قوت این سند این است که هم به مبانی فلسفی ورود کرده است و هم از منظر ساحت های تعلیم و تربیت نوشته شده است. همچنین زیر نظام ها و رهنامه ای که برای آن نوشته شده است و شامل راهکارهای عملیاتی است، بسیار دقیق است

وی با اشاره به اینکه شاید به نظر برسد این سند وارد کلیات شده و آرمانی نوشته است، اظهار کرد: از نقاط قوت این سند این است که هم به مبانی فلسفی ورود کرده است و هم از منظر ساحت های تعلیم و تربیت نوشته شده است. همچنین زیر نظام ها و رهنامه ای که برای آن نوشته شده است و شامل راهکارهای عملیاتی است، بسیار دقیق است.

این استاد حوزه تعلیم و تربیت اسلامی ادامه داد: در حال حاضر نقاط قوت و ضعفی بر سند وجود دارد که نقاط قوتش را گفتم اما نکته درباره نقاط ضعف سند این است که قرار بود بعد از نوشته شدن سند به صورت پایلوت اجرایی شود و این ضعف ها بیرون بیاید اما در رونمایی از سند در ابتدا تعجیل شد و باعث شد اهمیت این سند در اسناد بالادستی در ابتدا نادیده گرفته شود.

فراهانی بیان کرد: شاید یکی از ضعف های سند این است که واژه های پر طمطراق و پاراگراف های طولانی و پر از محتواهای سنگین دارد که فرد را دچار خستگی می کند. ما لازم است اصول ساده نویسی سند را یاد بگیریم و مانند دیگر اسناد بین المللی بتوانیم خیلی جذاب و روشن خواسته های خود را در سند مشخص کنیم و امکان برنامه ریزی برایش مهیا کنیم. اما اینکه سند باید آرمانی نوشته شود ضعف یک سند نیست.

وی در ادامه با اشاره به اینکه بخش راهکارهای عملیاتی سند در این سالها فراموش شد، گفت: رهنمای سند قرار بود به شکل چندین پروژه تعریف شود و مراحل اجرایی را پشت سر بگذارد و خروجی آن مشخص شود.

سازگاری تربیت جنسی و آموزه های دینی می تواند ملاک تربیت جنسی قرار بگیرد

وی همچنین یکی از نقاط ضعف سند را بی توجهی به ساحت تربیت جنسی دانست و در این باره اظهار کرد: تربیت جنسی بنا بر آموزه های اسلامی یکی از مواردی است که در سند درباره اش کم کاری شده است و به کلمات کلی چون بلوغ و نوجوانی اشاره شده است. اینکه به خاطر تابو بودن، حساسیت و پیچیدگی این موضوع احتمالا به آن ورود نشده است، قابل درک است اما تربیت جنسی مانند دیگر ساحت های تربیتی مانند تربیت اجتماعی، شهروندی، جسمی و.... قابل طرح است و حتی درباره هدف و محتوای این تربیت در تربیت اسلامی به وفور مطلب پیدا می کنیم و نکته مهم این است که این ساحت تربیتی بر دیگر ساحت ها سایه می افکند.

فراهانی اضافه کرد: آنچه در سند 2030 هم ما با آن مشکل داشتیم بحث عادی سازی آموزش مسائل جنسی بود و دادن اطلاعاتی که غیر طبیعی و خارج از نرم بود مثل آماری که درباره گرایش های همجنس خواهانه در 30 کشور دنیا در قاره های مختلف ارائه کرده بودند. اینکه 48 درصد دانش آموزان در این پژوهش گرایش های خارج از نرم طبیعی دارند، خطرناک است که این سند آن را عادی جلوه می دهد. ما طرح مسائل را به صورت عریان قبول نداریم. به طور مثال غرب در این مسائل اولویت را بر خویشتن داری می گذارد اما می گوید اگر نمی توانید خویشتن دار باشید، راه های امن محافظتی را رعایت کنید و سراغ راه حل اصلی نمی رود در حالیکه در مباحث اسلامی اینگونه به بحث رضایت نمی دهد و بر خویشتن داری و اصول آن تاکید بسیار دارد.

به گفته وی اگر کسانی که همزمان در حوزه تربیت جنسی تخصص دارند و با آموزه های دینی نیز آشنا هستند بتوانند ترکیب سازگاری درست کنند که مانع جدی راه آموزش نشود، تربیت جنسی نیز می تواند مورد توجه نظام آموزشی قرار بگیرد.

تامین امکانات مالی و شان معلم در اولویت است

اما در بخش دیگری از این گفتگو رئیس کمیسیون تعلیم و تربیت اسلامی کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی درباره نکات کلیدی سند تحول بنیادین گفت: سند در حوزه هدف گذاری و مبانی فلسفی کار جامعی انجام داده است. در زیرنظام هایی که برای آن تدوین شده است، بدون شک بیشترین تاکید را بر تربیت معلم دارد. اینکه ما چگونه نقش معلم را پر رنگ کنیم البته نکته مهمی است. فارغ از بحث سند هم ما می دانیم که دانش آموزان شاید بیشترین تاثیرگیری را در مقطعی از زندگی خود از معلمان دارند. پس ما باید در حوزه فرایند انتخاب معلم، تربیت معلم و خروجی آن بسیار حساس عمل کنیم.

فراهانی ادامه داد: اگر در فرایند انتخاب معلم این اتفاق رخ بدهد که بهترین دانش آموختگان دانشگاه ها جذب معلمی شوند، ورودی معلمی در دانشگاه فرهنگیان شایسته باشد، شاگرد اول های آموزش و پرورش جذب دانشگاه فرهنگیان شوند و در ادامه بهترین استادان به آنها در دانشگاه فرهنگیان تدریس کنند، آنوقت می توانیم بگوییم در پروسه ورودی معلم ها داریم مسیر درستی را می رویم. نمی شود دانشگاه فرهنگیان اکثر هیئت علمی اش استاد مدعو باشد.

ما بحث هایی چون تمدن نوین اسلامی در 40 سال آینده و الگوی اسلامی ایران پیشرفته را مطرح می کنیم اما مگر راهکار رسیدن به این مطلوب جز از مسیر آموزش و پرورش می گذرد؟

وی در ادامه تصریح کرد: در بحث خروجی هم باید امکانات مناسبی به معلم ها داد. از امکانات مالی تا تامین احترام و شان معلمی در جامعه. همین امروز هم در تحقیقات مشخص شده است که بهترین سرمایه های اجتماعی معلم ها هستند و بیشترین اعتماد را نزد اقشار مختلف مردم دارند. اما باید به وضعیت مالی معلم ها نیز رسیدگی شود. باید حقوق آنها چند برابر شود و بیشترین حقوق را دریافت کنند و در این میان معلمان ابتدایی بیشتر از دیگر معلمان باید حقوق دریافت کنند.

معلمی تلفیق علم و هنر است؛ هنر معلمی همان فن معلمی است

این پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت در ادامه با اشاره به ویژگی های فردی معلمان نیز گفت: معلمی یک مجموعه ای از ویزگی هاست. اولا معلم باید در بالاترین درجه علمی باشد و از باسوادترین دانش آموختگان دانشگاهی باشد. در وهله دوم باید دارای شایستگی های فنی و حرفه ای باشد. یعنی باید بتواند برنامه درسی را طرح ریزی و به درستی اجرا کند و قابلیت ایجاد یک ارتباط موثر با دانش آموزان را داشته باشد. اگر کسی این ویژگی ها را ندارد نباید معلم باشد. معلمی تلفیق علم و هنر است و هنر معلمی در همین فن معلمی نهفته است. اینکه معلم بتواند دانش آموز را سر ذوق بیاورد و یادگیری او را افزایش دهد کار هر کسی نیست.

فراهانی ادامه داد: شایستگی های فردی و اخلاقی و شخصیتی نیز دیگر ویژگی یک معلم است که در تعریف اخلاق حرفه ای اسلامی حدود 40 شاخص برای آن بیان می شود که از جمله می توان به مسئولیت پذیری و امین بودن اشاره کرد. اگر معلمی این سه ویژگی را داشته باشد باید جذب سیستم آموزش و پرورش شود. به گمان من تنها جایی که گزینش باید به شکل بسیار جدی لحاظ شود همینجاست.

تمدن نوین اسلامی جز از راه داشتن معلم با کیفیت نمی گذرد

در ادامه گفتگو وی در پاسخ به این موضوع که بیشترین آسیبی که گزینش معلمان را در یک چرخه باطل انداخته است این موضوع است که آموزش و پرورش از نظر بودجه در اولویت دولت نیست و برای همین حقوق معلمان نیز شایسته این شغل نیست و آموزش و پرورش هم ناچار می شود به هر طریقی دست به جذب معلمان داوطلب بزند، بیان کرد: متاسفانه ما بین تئوری و عمل فاصله داریم. همه حرف این را می زنیم که معلم دارای جایگاه مهمی است اما در اجرا هنوز دغدغه سیاست گذاران کلان کشور نشده است. ما بحث هایی چون تمدن نوین اسلامی در 40 سال آینده و الگوی اسلامی ایران پیشرفته را مطرح می کنیم اما مگر راهکار رسیدن به این مطلوب جز از مسیر آموزش و پرورش می گذرد؟

فراهانی اظهار کرد: ما باید بهترین افراد را در آموزش و پرورش بگذاریم که بتوانند بهترین افرادی که پایه های تمدن نوین اسلامی را در 40 سال بعد پایه می گذارند، تربیت کنند. در رتبه بندی مباحث اقتصادی و اجتماعی و.... بالاترین سهم در ساختن تمدن را آموزش و پرورش دارد. هر سند بالادستی را که نگاه کنیم برای اجرا نیاز دارد از مسیر آموزش و پرورش بگذرد.