دین انسان از نظر کمی و کیفی مدیون جامعه رسانه‌ای
پنجمین همایش بین‌المللی مدیریت رسانه برگزار شد.
پنجمین همایش بین‌المللی مدیریت رسانه با حضور علی‌محمد اسماعیلی رئیس فرهنگسرای رسانه، محسن بنی‌هاشمی، باقر ساروخانی، حسن خجسته اساتید ارتباطات و رسانه، محمود اسعدی، رئیس همایش بین‌المللی مدیریت رسانه، حمید ضیایی پرور، مدیر کل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، حسین دانا و جمعی از علاقه‌مندان در فرهنگسرای رسانه برگزار شد.
**نیاز به بازنگری در قانون مطبوعات
در ابتدای این مراسم، یدالله علیزاده، از قضات کشور صحبت کرد. او در بخش اول سخنان خود ضمن اهمیت رسانه در جوامع مختلف گفت: اگر به جوامع مختلف نگاه بیندازیم، می‌بینیم که در جوامعی که به رسانه‌های خود، مدیران آن و نویسندگان رسانه بها داده‌اند، جامعه‌شان روز به روز پیشرفت کرده و سیر تکاملی داشته است. در مقابل، در جوامعی که در حوزه رسانه، اندیشه و قلم سخت‌گیری داشته‌اند، از رشد کافی برخوردار نشده‌اند.
وی به معرفی برخورد حقوقی با مدیران رسانه‌ها در کشورهای مختلف اشاره کرد و گفت: برخی کشورها، مسئولیت جمعی و تضامنی را برای مدیران رسانه و نویسندگان آن در سیستم حقوقی خود تدوین کرده‌اند. بدین معنا که همه دست اندرکاران یک رسانه اعم از صاحب امتیاز، مدیر مسئول، سردبیر، خبرنگار و ... در شکل‌گیری و انتشار محتوای مطبوعات سهم دارند و در قبال این سهم، مسئولیت حقوقی نیز دارند. در چنین نظام حقوقی، وقتی یک مشکل به وجود می‌آید، همه مسئول هستند و هر کس به سهم خود، باید بار مسئولیت را بر دوش بکشد. این چنین سیستم باعث می‌شود که رسانه‌ها و کارکنان آن با ترس و لرز و ناامنی کار کنند چرا که اگر اتفاقی بیفتد، یقه همه گرفته می‌شود. در برخی کشورها نیز برای آزادی مطبوعات، از مسئولیت ترتیبی استفاده می‌شود بدین معنا که در نظام رسانه‌ای هر مسئولی که نقش اصلی را در به وجود آوردن آن خدشه داشته است، قبل از بقیه پاسخگو باید باشد و چنانچه او بتواند فردی را معرفی کند که مسئولیت را از نظر ترتیب متوجه او کند، مسئولیت از گردن خودش ساقط خواهد شد. به این سیستم نیز این ایراد وارد است که هر فرد به دنبال مقصر می‌گردد تا بار مسئولیت را بر دوش دیگری بگذارد. در کشورهای سوم نیز، برای کاهش این مسئولیت و آزادی بیش‌تر اصحاب رسانه، مسئولیت فردی را جایگزین دو مسئولیت قبلی کرده‌اند. بدین معنا که در هر رسانه، یک نفر مسئول است و مسئولیت بر دوش او است. این نظام، به دست اندرکاران رسانه، آزادی بیش‌تری می‌دهد و کمک می‌کند که خبرنگار خیالش از بابت مسئولیت راحت باشد.
علیزاده به نظام حقوقی ایران در قبال رسانه‌ها اشاره کرد و گفت: بعد از قانون سال ۱۳۶۴ و در سال ۱۳۷۹، نظام حقوقی حاکم بر مسئولیت‌های مدیران رسانه‌های ما به مسئولیت ترتیبی و جمعی گرایش پیدا کرد و از حالت مسئولیت فردی خارج شد. البته این بدین معنا نیست که مسئولیت فردی کنار گذاشته بشود بلکه به غیر از مدیر مسئول رسانه، نویسنده و سردبیر و ... نیز مسئولیت دارند. دقت کنید که مدیران رسانه، به صورت عمده ۳ نوع مسئولیت دارند؛ کیفری، مدنی و اخلاقی. مسئولیت اخلاقی ضمانت اجرایی ندارد اما مسئولیت کیفری و مدنی برای مدیران رسانه ضمانت اجرایی قانونی دارد. بر این اساس، اگر محتوایی یا کاری حاوی ماهیت مجرمانه باشد، کیفری است و اگر ماهیت مسولیت مدنی باشد، مدنی است.
این استاد دانشگاه بیان داشت: البته موضوعات اختلافی در بین خبرنگاران، اساتید و قضات وجود دارد که قانون باید پاسخکوی آن باشد. ماده ۱ قوانین مطبوعات، تمام مطبوعات، نشریات الکترونیکی، خبرگزاری‌ها و موسسات خبری در دو بخش سنتی و دیجیتال تعریف کرده است. این ماده بیان دارد که اگر نشریه‌ای بدون اخذ پروانه از هیئت نظارت منتشر شود، از قانون مطبوعات خارج است و بر همین اساس، اگر دچار تخلف بشود، قوانین و امتیازات این قانون شامل حال او نمی‌شود. البته دقت داشته باشید که وقتی چنین رسانه‌ای تخلف می‌کند، برحسب قوانین عمومی با او برخورد خواهد شد اما فرجام‌خواهی او در دادگاه رسانه که با حضور چند قاضی و هیئت منصفه و ... برگزار می‌شود، مورد قبول واقع نمی‌شود. همین موضوع باعث بروز ایراداتی می‌شود.
وی اظهارداشت: دقت کنید که نظام حقوقی حاکم ما بر محور مدیر مسئول است. مدیر مسئول به صراحت تبصره ۴ و ۷ ماده ۹، مسئول مطلق مطالباتی است که در یک نشریه و در یک رسانه دیجیتال منتشر می‌شود. ما در نظام حقوقی به این موضوع، فرض مسئولیت می‌گوییم. این که مدیر مسئول یک رسانه برای تخلفی بیاید و بگوید که این محتوا را نخواندم و آگاه نبودم، مورد قبول نیست. علاوه بر این، قانون ما در کنار مدیر مسئول، اشخاص دیگری را هم اضافه کرده است و مسئولیت داده است. برای مثال، نویسنده نیز در مورد محتوا مسئولیت دارد. دقت کنید که این موضوع مورد انتقاد بسیاری از نویسندگان، استادان دانشگاه و حقوقدانان قرار دارد چرا که آنان می‌گویند اگر نویسنده مرتکب تخلف شد، چه کسی اجازه داده است که آن محتوا چاپ بشود بنابراین همان مدیر مسئول مقصر است و باید مسئولیت را بپذیرد. ما با این کار آزادی عمل را از نویسنده و خبرنگار می‌گیریم. امیدواریم که این مساله در بازنگری‌های آینده با دقت بیش‌تری مورد توجه قرار بگیرد.
**انسان رسانه‌ای، انسان همه جهان است و هویت چندگانه دارد
در ادامه این همایش و در بخش دوم، کارگاه مدیریت رسانه برگزار شد و پروفسور باقر ساروخانی در ابتدای این کارگاه صحبت کرد و ضمن تعریف انسان رسانه‌ای گفت: انسان از آغاز زندگی تا پایان زندگی خود، با رسانه است و اکنون رسانه‌ها به صورت شبانه‌روزی در خدمت انسان‌ها قرار دارند. باید بگویم که ما از نظر کمی و کیفی مدیون جامعه رسانه‌ای هستیم. وی اظهارداشت: علاوه بر این، باید دقت داشت که نگاه ما به دنیا، نگاه با واسطه است. در حقیقت ما با نگاه رسانه‌ها به دنیا نگاه می‌کنیم. از همین منظر باید گفت که انسان جدید، فرآورده رسانه است و بنابراین نمی‌توانیم او را بدون رسانه تصور کنیم.
ساروخانی تصریح کرد: باید در تعریف انسان رسانه‌ای بگویم که انسان رسانه‌ای، انسان فضای محدود نیست و فضای جهانی را تجربه می‌کند. از همین دیدگاه، انسان رسانه‌ای یک انسان فرا زمان و فرا مکان است. اگر خاطرتان باشد، در گذشته، مدت‌ها طول می‌کشید که بتوانیم پیامی را به کسی در خارج از کشور بدهیم اما اکنون و با کمک رسانه‌ها، در کمتر از چند دقیقه، پیام و محتوا منتقل می‌شود. انسان رسانه‌ای، انسان همه جهان است و هویت چندگانه دارد.
**فضای مجازی فقط احساس آزاد بودن را به انسان می‌دهد
سخنران بعدی این کارگاه، دکتر حسن خجسته بود. او گفت: اگر دقت کنید می‌بینید که دریافت من از یک حقیقت به عنوان یک خبر وارد رسانه می‌شود و سپس من مخاطب آن خبر را می‌خوانم و نسبت به آن حقیقت، درکی پیدا می‌کنم. در حقیقت دریافت من با حقیقت فاصله زیادی دارد. اگر بخواهیم رسانه را با چیزی مقایسه کنیم باید به بازی‌های کامپیوتری اشاره کنیم. وقتی یک بازی کامپیوتری انجام می‌دهیم، فکر می‌کنیم که آزاد هستیم و هر کاری که دلم بخواهد می‌توانیم انجام بدهیم در حالی که واقعا آزاد نیستیم و در پروتکل آن بازی قرار داریم. در فضای مجازی نیز این‌گونه است. احساس می‌کنیم که آزاد هستیم اما واقعا آزاد نیستیم.
وی ادامه داد: برای مثال، آیا شما می‌توانید پیامی را خارج از ایدئولوژی یک گروه به آن بفرستید؟ قطعا نمی‌توانید پس در فضای مجازی آزاد نیستید. باید بگویم که فضای مجازی یک رسانه خرد است. مثلا می‌گوییم که فلانی یک میلیون فالوئر دارد، خب صدا و سیما که ۳۰ میلیون بیننده دارد. باید بگویم که امروزه، مصرف رسانه‌ای ما بسیار بالا است اما استفاده از آن کم است.
وی افزود: انسان در محیط واقعی یک نفر است و انسان در محیط مجازی یک حالت دیگری دارد که ممکن است با خود واقعی او کاملا متفاوت باشد. در فضای مجازی، ظرفیت ماسک‌سازی بسیار بالا است و هیچ کس هم نمی‌فهمد که شما که هستید؟ در قدیم می‌گفتند که فلانی لات است اما اکنون در فضای مجازی، هر کسی هر کاری که دلش بخواهد می‌تواند انجام بدهد و هیچ کس هم نمی‌فهمد که چه کار کرده است. این مشکل در تمام دنیا وجود دارد و همه درگیر آن هستند.
**شئونات فرهنگی از طریق رسانه منتقل می‌شود
سپس، حسین دانا صحبت کرد و گفت: اگر بخواهیم با دید بهتری به رسانه نگاه کنیم، باید به مدیریت رسانه و کارکردهای آن نگاه کنیم. برای مثال، این روزها موضوع اقتصاد مقاومتی، مساله بسیار مهمی است که رسانه‌ها وظیفه دارند به آن بپردازند. جدای از نیازهای رسمی و تکلیفی، عرصه‌های دیگری نیز وجود دارد که رسانه وظیفه دارد در مورد آن آموزش بدهد و آن عرصه را روشن‌تر کند. در صحبت‌های قبلی به فضای مجازی اشاره شد؛ در مورد آن باید بگویم که یک بخش از فضای مجازی ارتباط است اما بخش عمده و اعظم آن، شئونات فرهنگی است که این روزها از طریق همین ابزارها منتقل می‌شود. باید به عرصه دفاع رسانه‌ای بپردازم. ما باید از داشته‌های خود دفاع کنیم و در جایی که توسط رسانه به آن تهاجم می‌شود، به وسیله رسانه پاسخ بدهیم و دفاع کنیم.
وی ادامه داد: اکنون بسیاری از پروژه‌های کشور دارای پیوست فرهنگی است اما جای پیوست رسانه‌ای کم است. سواد رسانه‌ای یکی از موضوعات مهمی است که باید در تمام کارها و پروژه‌ها مورد توجه قرار بگیرد. برای مثال، ما اکنون موضوع تکلیف شب را داریم. قانونی که از مهر ماه سال ۱۳۹۷ لازم الاجرا است و در تمام مدارس باید اجرا شود. قانون این‌گونه است که گفته می‌شود بچه‌ها به جای انجام تکلیف شب باید به انجام فعالیت‌های مهارتی در منزل بپردازند. خب نکته اصلی این‌جا است که وقتی قرار شد این طرح اجرا شود، نه خانواده‌ها می دانستند که چه باید بکنند و نه مدیران مدارس تطبیق درستی داشتند. معلم‌ها نیز نگران این هستند که بچه‌ها بعد از کنار گذاشتن درس در یک روز، در روز بعدی با مشکل مواجه شوند.
**رسانه باید انسان را تربیت کند
محمود اسعدی در بخش بعدی این مراسم صحبت کرد و گفت: ما امروز اغلب حقایق را با یک واسطه که رسانه است درک می‌کنیم. بنابراین رسانه مهم است علاوه بر این، ما مخاطب ثابت نداریم و مخاطب متغیر داریم بنابراین کاری که رسانه می‌خواهد با آن مخاطب انجام بدهد، بسیار سخت است. دقت کنید که این روزها، عادات رسانه‌ای بسیار مهم است. اگر انسان امروز بتواند درک درستی از رسانه داشته باشد، می‌تواند با آن تعامل کند و در غیر این صورت منفعل خواهد شد. رسانه باید انسان را تربیت کند و فردسازی کند نه این که او را استثمار کند و از او خواسته یا ناخواسته استفاده یا سو استفاده کند.
**مدیر رسانه‌ای تربیت نکرده‌ایم
در ادامه مراسم، علی محمد اسماعیلی، رئیس فرهنگسرای رسانه صحبت کرد و گفت: باید بگویم که ما هنوز انسان رسانه‌ای را تحویل نگرفته‌ایم و چنین انسانی در دست تولید است و به زودی به بازار خواهد آمد. یک نمونه از این انسان را یکی ازدوستان جامعه‌شناس ما معرفی کرد. آن یک دختر دبستانی بود که در نوشته‌های خود بیان کرده بود که نگران پدر و مادرم هستم که اگر این‌ها را در فضای مجازی ببینند،فاسد می‌شوند.
وی اظهارداشت: می‌بینید که آن دختر به ته خط رسیده است و اکنون نگران من و شما است. باید دقت داشت که سرانگشتان انسان رسانه‌ای برای استفاده از رسانه‌های جدید آماده است، او می‌آید و همه را شگفت‌زده می‌کند چرا که ما اصلا خود را آماده نکرده‌ایم. وقتی شما وارد یک مغازه خیاطی می‌شوید، توقع دارید که آن خیاط برایتان لباس بدوزد. بر همین اساس، در حوزه رسانه نیز باید مدیر رسانه‌ای بلدکار داشته باشیم. چرا وقتی که یک مدیر رسانه‌ای می‌رود، همه عزا می‌گیرند که او رفت و یا چرا زمانی که مدیر یک شبکه می‌رود، همه به دنبال یک جایگزین می‌روند.
وی گفت: این موضوعات به این دلیل است که مدیر رسانه‌ای تربیت نکرده‌ایم. تا چه اندازه برای رسانه و مدیریت رسانه ارزش قائل هستیم و این آرزش چه تناسبی با شرایط موجود دارد؟ چرا فقط سالی یک روز باید به رسانه، اهمیت آن و مدیریت رسانه بپردازیم؟ به نظرم بار ما در رسانه روی زمین مانده است و به همین دلیل با مشکل جدی مواجه خواهیم شد. باید بگویم که هنوز هیچ کدام از خبرگزاری‌ها و رسانه‌های ما این جسارت را ندارند که در انتهای خبر خود، برای مخاطب جا باز کنند.
**در دنیای رسانه انسان از خود فاصله گرفته است
در ادامه، محسن بنی‌هاشمی صحبت کرد و گفت: من می‌خواهم انسان رسانه‌ای را از دو زاویه متفاوت نگاه کنم. یک زاویه انسان‌هایی هستند که در رسانه گیر افتاده‌اند. انسان رسانه ای یک موجود گرفتار در رسانه است. وقتی این روزها، محتوای انباشته شده در رسانه‌ها را نگاه می‌کنیم می‌بیینم که این اطلاعات به سمت پوسته‌ای شدن و سطحی شدن رفته است.
وی ادامه داد: همه ما قسمتی از زندگی خود را در دوره‌ای داشتیم که رسانه به اندازه امروز نبود اما این روزها، بچه‌هایی به دنیا می‌آیند که از همان بچگی با رسانه روبه‌رو بودند. ما باید کمک کنیم که این بچه‌ها چیزهایی را که در تمدن انسانی بوده است را بچشند. ما امروز از هوش رسانه‌ای حرف می‌زنیم که مساله بسیار مهمی است. دقت کنید که شما اصلا نمی‌توانید به مدت طولانی از رسانه دور بشوید و نهایتا ۲۰ دقیقه می‌توانید از گوشی خود دور بمانید. انسان از خود فاصله گرفته است و خودمان را گم می‌کنیم.
بنی هاشمی اظهارداشت: هم‌چنین می‌توان جور دیگری به رسانه نگاه کرد و آن هم آدم رسانه‌ای است. دقت کنید که ما دو جور آدم رسانه‌ای داریم؛ یا تسلیم رسانه‌ها می‌شویم و یا آنان را در اختیار می‌گیریم و تربیتش می‌کنیم. آدم رسانه‌ای از نظر من کسی است که بر رسانه مسلط شده است.
**اکنون عصر محتواست
حمید ضیایی پرور، آخرین سخنران این جلسه بود. او تحقیق خود را با موضوع محتوا در رسانه‌ها ارائه داد و ضمن تعریف محتوا در رسانه‌ها گفت: در فضای مجازی، اطلاعات و تجربه‌ها هستند که محتوا را می‌سازند و بر همین اساس، می‌توان تعریف اصلی محتوا در فضای مجازی را اطلاعات و تجربه‌ها دانست.
وی به دسته‌بندی عصرهای ارتباطی از گذشته تا به امروز پرداخت و گفت: از گذشته تا به امروز، عصرهای مختلفی را تجربه کرده‌ایم. باید گفت که اکنون عصر محتوا است و کشورهایی حرف برای گفتن دارند که در این حوزه بتوانند کار کنند. در حقیقت می‌توان گفت که پادشاه کسی است که بتواند محتوای خوب و متناسب تولید کند. اگر دقت کنید می‌بینید که در حوزه فرهنگ مجازی، فرهنگ ملی ما نسبت به غرب بسیار برتر است و اگر بر گنجینه‌های مذهبی و فرهنگی خود تکیه کنیم می‌توانیم انواع محتواها را تولید کنیم. قرآن، نهج‌البلاغه و بسیاری از آثار فرهنگی این حوزه، از جمله موارد خوبی است که می‌تواند برای ما تامین محتوا کند.
او بیان داشت: آمارها نشان می‌دهد که اکثر مخاطبان فضای مجازی، مصرف‌کننده شده‌اند و هیچ تولیدی ندارند. بر همین اساس، متاسفانه ۸۰ درصد مطالب در فضای مجازی کپی می‌شوند و تنها ۲۰ درصد از آن تولیدی است.
انتهای پیام/
ارسال نظر