تفسیر آیه‎ای از سوره مبارکه توبه

توبه به معنى بازگشتن از گناه و کار بد، و نام نهمین سوره قرآن مجید است. نام این سوره از آیه ۱۰۵ آن گرفته شده است. در این سوره داستان متخلّفین از جنگ تبوک آمده است. سوره توبه تنها سوره اى از قرآن است که بدون "بسم اللّه الرّحمن الرّحیم" آغاز مى شود. زیرا اعلان جنگ به مشرکان و برائت از آنان است. پاره اى از موضوعات این سوره عبارتند از: قطع رابطه با مشرکان، جهاد در راه خدا، ستایش مجاهدان راه خدا، لزوم تحصیل علم، و پرهیز از تراکم ثروت، داستان هجرت پیامبر (ص)، موضوع ماه هاى حرام، گرفتن جزیه از اقلّیت هاى مذهبى، سرنوشت منافقان و موضوع زکات. این سوره در مدینه نازل شده و ۱۲۹ آیه دارد.

برای این سوره ده نام ذکر کرده اند، ولی نام «توبه» به دلیل آیات فراوانی که در این باره سخن گفته است و نام برائت به خاطر آمدن در ابتدای سوره، مشهورتر است.

سوره توبه تنها سوره‌ای است که با «بسم الله الرحمن الرحیم» آغاز نشده است. درباره دلیل این امر از قول امام علی علیه السلام آمده است: «بسم الله الرحمن الرحیم برای امان دادن و رحمت است و سوره برائت برای دفع امان و جنگ نازل شده است» ۲ از این رو در ابتدای این سوره "بسم الله" نیامده است.

از پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت شده: «هر کس سوره انفال و توبه را قرائت نماید، من شفاعت کننده و گواهی دهنده به سود او در روز قیامت هستم که او از نفاق مبرّا است و به تعداد همه مردان و زنان منافق در دنیا، ده حسنه به او عطا می‌شود و ده گناه از او پاک شده و ده درجه بر درجات او افزوده می‌شود و عرش و حاملان آن در ایام حضورش در دنیا، بر او درود می‌فرستند.»

امام صادق علیه السلام: «کسی که سوره انفال و توبه را در هر ماه قرائت کند، هرگز نفاق وارد قلب او نمی‌شود و از شیعیان امیرالمومنین علی علیه السلام خواهد بود.»

در تفسیر عیاشی پس از نقل این روایت اضافه کرده است: و روز قیامت بر سفره‌های بهشتی همراه شیعیان امام علی علیه السلام روزی می‌خورد تا اینکه مردم از حساب فارغ شوند.

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ فَلَا یَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَذَا وَإِنْ خِفْتُمْ عَیْلَةً فَسَوْفَ یُغْنِیکُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شَاءَ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ حَکِیمٌ ﴿۲۸﴾

اى کسانى که ایمان آورده‌ اید حقیقت این است که مشرکان ناپاکند پس نباید از سال آینده به مسجدالحرام نزدیک شوند و اگر [در این قطع رابطه]از فقر بیمناکید پس به زودى خدا اگر بخواهد شما را به فضل خویش بى ‌نیاز مى‌ گرداند که خدا داناى حکیم است (۲۸)

تفسیر:

گفتیم یکى از فرمان هاى چهارگانه اى که على (علیه السلام) در مراسم حج سال نهم هجرت، به مردم مکه ابلاغ کرد این بود که از سال آینده هیچ یک از مشرکان حق ورود به مسجد الحرام و طواف خانه کعبه را ندارد، آیه فوق اشاره به این موضوع و فلسفه آن است.

نخست مى گوید: (اى کسانى که ایمان آورده اید مشرکان آلوده و ناپاکند، بنابر این نباید بعد از امسال نزدیک مسجد الحرام شوند) (یا ای‌ها الذین آمنوا انما المشرکون نجس فلا یقربوا المسجد الحرام بعد عامهم هذا).

آیا این آیه دلیل بر نجس بودن مشرکان به همان مفهوم فقهى است یا نه؟ در میان فقهاء و مفسران گفتگو است، و براى تحقیق معنى آیه لازم است روى کلمه (نجس) قبلا بررسى شود.

(نجس) بر وزن (هوس) معنى مصدرى دارد، و به عنوان تاکید و مبالغه به معنى وصفى نیز به کار مى رود.

(راغب) در کتاب (مفردات) درباره معنى این کلمه مى گوید: (نجاست و نجس) به معنى هر گونه پلیدى است و آن بر دو گونه است، یک نوع پلیدى حسى، و دیگرى پلیدى باطنى است؛ و (طبرسى) در (مجمع البیان) مى گوید: به هر چیزى که طبع انسان از

آن متنفر است (نجس) گفته مى شود.

به همین دلیل این واژه در موارد زیادى به کار مى رود که مفهوم آن یعنى نجاست و آلودگى ظاهرى وجود ندارد، مثلا دردهائى را که دیر درمان مى پذیرد، عرب نجس مى گوید، اشخاص پست و شرور با این کلمه توصیف مى شوند، پیرى و فرسودگى بدن را نیز نجس مى نامند؛ و از اینجا روشن مى شود که با توجه به آیه فوق به تنهایى نمى توان قضاوت کرد که اطلاق کلمه (نجس) بر مشرکان به این خاطر است که جسم آن‌ها آلوده است، همانند آلوده بودن خون و بول و شراب و یا اینکه به خاطر عقیده بت پرستى یک نوع آلودگى درونى دارند؛ و به این ترتیب براى اثبات نجاست کفار به این آیه نمیتوان استدلال کرد، بلکه باید دلائل دیگرى را جستجو کنیم.

سپس در پاسخ افراد کوته بینى که اظهار مى داشتند اگر پاى مشرکان از مسجد الحرام قطع شود، کسب و کار و تجارت ما از رونق مى افتد، و فقیر و بیچاره خواهیم شد، مى گوید: (و اگر از فقر و احتیاج مى ترسید، به زودى خداوند اگر بخواهد از فضلش شما را بى نیاز مى سازد) (و ان خفتم عیلة فسوف یغنیکم الله من فضله ان شاء)

همانگونه که به عالى‌ترین وجهى بى نیاز ساخت، و با گسترش اسلام در عصر پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) سیل زائران خانه خدا به سوى مکه به حرکت در آمد، و این موضوع تا به امروز ادامه دارد، و مکه که از نظر جغرافیایى در مناسب‌ترین شرایط قرار دارد، و در میان یک مشت کوههاى خشک و سنگلاخهاى بى آب و علف است، به صورت یک شهر بسیار آباد و یک کانون مهم داد و ستد و تجارت درآمده است؛ و در پایان آیه اضافه مى کند: (خداوند علیم و حکیم است) (ان الله علیم حکیم)؛ و هر دستورى مى دهد بر طبق حکمت است و از نتایج آینده آن کاملا آگاه و با خبر مى باشد.

انتهای پیام/