ارتباط موسیقی با تعزیه

تعزیه به عنوان یکی از قدیمی‌ترین نمایش آیینی همواره با موسیقی رنگ و بوی دیگری گرفته است.

نامدارترین موسیقیدان‌های عاشورایی همچون ابوالحسن خان اقبال آذر، آواز را از تعزیه آغاز کرده بود. صدای به جا مانده از وی در روزهای پایانی عمر و توانایی حنجره او در ۱۰۴ سالگی شگفت انگیز است.

در تعزیه، تنها بازیگرانی که در نقش معصومان و یاران امام ظاهر می‌شوند، حق دارند آواز بخوانند و به گفته امروزی، گفتگوهای خود را با موسیقی ادا کنند. در تعزیه، شبیه خوان حضرت عباس (ع) چهارگاه می‌خواند. چهارگاه یکی از هفت دستگاه موسیقی ایرانی است که ماهیتی حماسی دارد.

همچنین در این نوع موسیقی، برای نقش‌های افراد سخت‌دل، آوازهای متناسب با نقش‌ آن‌ها انتخاب می‌شود؛ مانند شمر که در نوا یا رجز و حضرت علی‌اکبر(ع) در دشتی می‌خوانند. شبیه‌خوان حضرت زینب (س)، گوشه‌ای از دستگاه شور را به نام گریلی می‌خواند که البته این گوشه در روایت‌های گوناگون به نام‌های «گیری» یا «گوری» هم خوانده می‌شود. به نقل از بعضی موسیقی‌دانان نام اصلی این گوشه گریه لیلی بوده که به گریلی تغییر نام یافته است. قطعه معروف گریه لیلی از ساخته‌های استاد مرحوم اسدالله ملک که خود ایشان با ویولن اجرا کرده‌اند، به گونه‌ای است که شنونده را به یاد هق‌هق گریه می‌اندازد.

برای پیشگیری و آمادگی از جا به جایی ناگهانی نقش، هر کس باید لحن‌ها و شعرهای دیگر نقش‌ها را یاد بگیرد. نکته‌ دیگر در تعزیه‌خوانی فرم مرکب خوانی در ردیف موسیقی ایرانی است.

یک یا دو ساز بادی از جمله شیپور یا کرنا در تعزیه برای اعلام برپایی یا جنگ نمایشی سپاهیان و نی برای سوزناک‌تر کردن لحظه‌های احساسی، لحظه‌های وداع و بی‌کسی و در کنار آن سنج و طبل استفاده می‌شود.

موسیقی دستگاهی ایران با موسیقی تعزیه تفاوت زیادی دارد. اگر تعزیه‌خوان بخواهد موسیقی دستگاهی را بیاموزد از موسیقی تعزیه عقب می‌ماند؛ زیرا این دو بعداً در دل هم ادغام شده و موسیقی تعزیه را از حس خود می‌اندازد. در تعزیه یک پرده و دو پرده وجود دارد، اما ربع پرده وجود ندارد. همین‌طور در موسیقی تعزیه دوگاه یا درآمد دو وجود ندارد ولی در موسیقی چنین چیزی وجود دارد.

گفتنی است، کامل ترین مطالعات در خصوص موسیقی تعزیه در ایران را محمدتقی مسعودیه انجام داده و آن را در قالب کتابی با عنوان «موسیقی تعزیه در ایران» منتشر کرده است.

بخشی از این کتاب به تاریخچه تعزیه، روند تکوین آن در محیط موسیقایی ایران و ارتباط تعزیه و موضوع اسطوره اختصاص یافته و بخشی دیگر نیز آوانگاری یک برنامه کامل و چندبخشی تعزیه و تجزیه و تحلیل موسیقایی آن است.

انتهای پیام/