مرگ «چشمه علی»و مقصری به نام مترو

چشمه علی که به زبان محلی به چشملی هم شهرت دارد تنها یک چشمه که خروجی آب داشته باشد و مناظر طبیعی آن مورد بهره برداری قرار گیرد نیست بلکه جنبه میراثی و تاریخی آن که در کنار آثار مهم باستانی قرار گرفته بر اهمیت جهانی آن نیز صحه گذاشته است.
براساس آنچه در منابع آمده، حیات این چشمه به دوره اشکانیان و ساسانیان منسوب است که بعدها به خاطر نام امام اول شیعیان حضرت علی (ع) به چشمه علی معروف شده است.
در معرفی درباره چشمه علی آمده که در همسایگی ابن بابویه، برج طغرل، دژ رشکان و در زیر باروی ری واقع شده‌است. چشمه‌علی از میان صخره‌ای بزرگ خارج شده و به سوی جنوب و سپس جنوب شرق جاری است.
نام باستانی این چشمه سورینی اعلام شده که می گویند نمایانگر فعالیت برخی حاکمیت ها در زمان ساسانیان یا اشکانیان بوده است.
مردمی که در گذشته آب این چشمه را مقدس می دانستند روزهای قبل از نوروز فرش خود را در آن شست وشو می دادند، با این نیت که ناپاکی را از زندگی خود دور کنند و اینک این باورها هم در خشکی آب این چشمه خشک شده است و مردم دنبال مقصر می گردند و البته خواهان احیای دوباره آب چشمه به عنوان بخشی از هویت ایران هستند.

** احداث خط مترو
مدیر میراث ‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ری در گفت و گو با ایرنا اعلام کرد که احداث خط مترو در محدوده دولت آباد تا جاده معدن در این شهرستان موجب خشکی آب 'چشمه علی' در روزهای اخیر شده است.
امیر مصیب رحیم‌ زاده افزود: شیارهایی برای تخلیه آب های زمینی در جهت احداث تونل مترو توسط مجری طرح خط 6 مترو تهران زده شده که این شیارها علت اصلی کاهش آب 'چشمه علی' هستند.
وی به جلسه اداره میراث ‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ری با مسئولان و مجری طرح خط 6 مترو تهران اشاره کرد و یادآور شد: مجری این طرح متعهد شده بود پس از پایان احداث تونل به صورت علمی و دقیق تمامی شیارهای موجود که موجب خشکی 'چشمه علی' شده است را احیا کند.
رحیم زاده یکی دیگر از دلایل کم آبی این چشمه تاریخی را برداشت‌های آب زیرزمینی و ایجاد چاه‌های کشاورزی توسط مردم بیان و تاکید کرد: مطالعات زمین ‌شناسی برای پی‌ بردن به علت کم ‌آبی این اثر تاریخی که قدمت هشت هزار ساله دارد بسیار ضروری است.

**وعده مترو عملی نشد
درحالی که به گفته مسئولان میراث فرهنگی متولیان مترو متعهد شده بودند طی اقداماتی آب چشمه علی بازگردد اما اینک تصریح می کنند که این اقدام عملیاتی نشده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران دو روز پیش گفت: برخلاف مستندات علمی شرکت مترو در خصوص بازگشت آب چشمه علی، تاکنون هیچ نشانه ای درباره بازگشت آب به این چشمه عملی نشده است.
دلاور بزرگ نیا افزود: اگر تاکنون با سعه صدر منتظر بازگشت آب به چشمه علی بوده ایم دلیلی جز اعتماد به مستندات دانشگاهی و علمی شرکت مترو نداشته است.
وی ادامه داد: مقرر شد جلسه مشترکی با شرکت مترو در 23 خرداد ماه برگزار شود، در صورتی که توجیه علمی نداشته باشند، میراث فرهنگی این حادثه را پیگیری حقوقی خواهد کرد.
وی خاطرنشان کرد: بر اساس گفته های شرکت مترو رگه های آب های زیرزمینی به دلیل حفر تونل مترو قطع شده است که بعد از مدت کوتاهی این رگه ها جریان اصلی خود را پیدا خواهند کرد و آب به چشمه علی بر می گردد.
بزرگ نیا اظهارداشت: با گذشت مدت زمان زیادی، تاکنون هیچ جریان آبی در چشمه علی شهر ری مشاهده نشده است.
مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران ادامه داد: مخالف توسعه نیستیم اما باید جوانب هویتی و تاریخی شهر در توسعه پایدار دیده شود و این یک خواسته عمومی و مردمی است و ما با کمک رسانه ها و انجمن های میراثی موضوع بازگشت آب چشمه علی را با جدیت پیگیری خواهیم کرد.

** جای خالی مطالعات ژئوپلتیکی دقیقی
این درحالیست که کارشناسان می پرسند چطور در یک محدوده باستانی بدون مجوز یا هماهنگی چنین اقدامی شده و نیز چرا مطالعات دقیق انجام نشده است.
محمد حسن کرمی عضو هیات علمی ژئوتکنیک دانشگاه شاهد در این مورد به خبرنگار ایرنا گفت: برای پاسخگویی دقیق نیاز است نقشه در اختیار داشته باشیم اما به طور کلی مترو مانند یک سد است و هر جا احداث شود جلو مسیر آب زیرزمینی را می‌گیرد و آب به سمت دیگری منحرف می‌شود.
وی افزود: از آنجاکه چشمه علی بخشی از میراث فرهنگی شهرری محسوب می شود و ارزش تاریخی دارد، مترو تهران باید مطالعات ژئوپلتیک دقیقی را در این زمینه انجام می داد و شرایط زمین را دقیق بررسی می کرد.
کرمی به بازدید علمی اخیر دانشجویان دانشگاه شاهد از تونل خط مترو دولت آباد اشاره کرد و گفت: تونل های زیرزمینی که در مسیر سفره های آبی احداث می شود کاملا قابل شناسایی هستند چراکه در داخل این تونل ها آب های زیرزمینی زیادی روان می شود که در این تونل نیز چنین اتفاقی رخ داده است.
وی با اشاره به اینکه احداث کانال های مترو در مسیر آثار تاریخی باید با مجوز میراث فرهنگی انجام گیرد، گفت: آنچه که در این حادثه رخ داده نشان از این دارد که چنین مجوزی نیز گرفته نشده است.
این استاد دانشگاه یادآور شد: نمونه این اتفاق در مترو اصفهان در کنار اثر تاریخی چهارباغ نیز وجود داشته است که در نهایت باید نظر میراث فرهنگی جلب شود.
وی افزود: بر اساس مقررات جهانی، تاسیسات شهری از جمله، شبکه آب، برق، گاز و فاضلاب باید تا 6 متری عمق زمین احداث شوند و تونل های مترو نیز در فاصله ای بیش از این تاسیسات زیر زمینی احداث شوند.
شهرری که از مناطق باستانی ایران محسوب می شود در جنوب پایتخت واقع شده است.

گزارش از روح الله صائب