سنت حسنه اکرام با تاسی از سیره رفتاری امام حسن(ع)

 مسلمانان بر پایه آموزه های دینی مسوولیت سنگینی نسبت به یکدیگر به ویژه رسیدگی به مستمندان و تهیدستان دارند و به حکم پیوندهای عمیق معنوی که میان آنان برقرار است، باید در رفع نیازمندی محرومان بکوشند. پیامبر اسلام(ص) و پیشوایان دینی در کنار سفارش هایی که در این زمینه داشتند، هر کدام در دوران خود نمونه برجسته‏ ای از انسان دوستی به شمار می رفتند.

در این میان امام حسن مجتبی(ع) دومین پیشوای شیعیان با آن که از نظر علم، تقوی، زهد و عبادت، مقامی برگزیده و ممتاز داشت، از لحاظ بخشش و دستگیری از درماندگان نیز در زمانه خود زبانزد خاص و عام بود. وجود گرامی آن حضرت(ع) آرام بخش دل های دردمند، پناهگاه تهیدستان و نقطه امید نیازمندان به شمار می رفت. هیچ محتاجی از در خانه آن امام معصوم(ع) ناامید باز نمی گشت و هیچ آزرده دلی شرح پریشانی خود را نزد آن بزرگوار بازگو نمی ‏کرد، جز آنکه مرهمی بر دل او نهاده می ‏شد.

حسن بن علی(ع) در نیمه ماه رمضان سال سوم هجرت در شهر مدینه دیده به جهان گشود. پدر ایشان حضرت علی(ع) و مادر بزرگوار این امام همام حضرت فاطمه(س) بودند. کنیه امام حسن(ع)، ابو محمد محسوب می شد که پیامبر اکرم(ص) به آن والامقام نسبت دادند.

کریم اهل بیت(ع) پس از شهادت امام علی(ع) به مقام امامت رسید و به مدت 10 سال به اداره امور مسلمانان پرداخت. در این مدت معاویه دشمن سرسخت حضرت علی(ع) و اهل بیت(ع) که سال ها برای دستیابی به خلافت جنگیده بود؛ به عراق مکان خلافت امام حسن(ع) لشگر کشید و در این مسیر گروه خوارج نیز با وی همکاری کردند. امام حسن(ع) در نهایت با توجه به عوامل گوناگون برای رویارویی با ستیزه جویی های معاویه اعلام جهاد کرد اما در این میان امویان موفق شدند تا با فریب برخی از افراد، آنها را با خود همراه سازند و به ایجاد نفاق در سپاه امام حسن(ع) بپردازند. به همین علت دومین پیشوای شیعیان در 41 هجری پیشنهاد معاویه مبنی بر صلح را بنابر مصلحت مسلمانان و جلوگیری از جنگ پذیرفت تا دین اسلام را پاسداری کند.

سرانجام این امام بزرگوار در 47 سالگی با دسیسه و نیرنگ معاویه به دست همسرش جعده دختر اشعث کندی به شهادت رسید و در آرامگاه بقیع به خاک سپرده شد.

سالروز میلاد امام حسن مجتبی(ع) را به دلیل حمایت ایشان از یتیمان و نیازمندان «روز اکرام» نامگذاری کردند تا بهانه ای برای توجه بیش از پیش به مقوله احسان و بخشش و تلاش در مسیر زدودن چهره فقر از جامعه باشد.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز میلاد کریم اهل بیت(ع) به گفت وگو با حجت الاسلام «محمد هاشم عاملی» مدرس حوزه علمیه، پژوهشگر امور دینی و امام جمعه موقت شهرستان شال قزوین پرداخته است.

** شرایط سیاسی دوران امامت امام حسن مجتبی(ع)
امام دوم شیعیان(ع) هنگامی به امامت رسید که جامعه پس از شهادت حضرت علی(ع) به لحاظ فکری و سیاسی دچار اغتشاش شده و از اخلاق نبوی فاصله گرفته و مرجعیت علمی اهل بیت(ع) رو به تعطیلی بود و حاکمان به مردم ظلم و ستم می کردند. در این هنگام امام حسن مجتبی(ع) با درایت با مردم رفتار کرد تا بتواند آنها را به جریان اسلام بازگرداند. زمانی که معاویه به طرف ایشان لشگر کشید، آن بزرگوار با خواندن خطبه ای آنان را به جهاد فراخواند اما جامعه هیچ گونه حمایتی از وی نکرد و تنها افرادی کمی به یاری آمدند.

این تعداد اندک تمامی مشکلات جامعه را از طرف معاویه می دانستند و برخی از روسای قبایل نیز به همیاری امام حسن(ع) آمده بودند و جنگ با سپاه معاویه را پذیرفتند. از نظر سیاسی زمان امام حسن(ع)، آغاز دوره سلطه بنی‌امیه بود که مهمترین دوران به شمار می رفت. زمانی که معاویه تمام تلاش خود را برای کسب حکومت و دستیابی به آنچه ابوسفیان پدرش برای آن با پیامبر(ص) مقابله کرده بود، سامان یافته می دید. وی از هیچ گونه تلاشی برای از میان بردن خاندان پیامبر(ص) و فرزندان امام علی(ع) کوتاهی نمی کرد.

** اتهام، جعل و تحریف از مهمترین مولفه های اجتماعی روزگار امام حسن(ع)
دوران زندگی امام حسن مجتبی(ع) همراه با اتهام، جعل، تحریف و خفقان اجتماعی بود. هیچ فردی نمی توانست آشکارا به دفاع از خاندان پیامبر(ص) بپردازد. دومین پیشوای شیعیان(ع) در موقعیتی ناچار به صلح شد که همراهان وی با یکدیگر اتحاد فکری و عَملی نداشتند و در ظاهر به دفاع از ایشان می پرداختند. آنان به دنبال کسب غنائم بودند و مسایل اصولی دین و ولایت برایشان هیچ معنایی نداشت. عده ای هم انگیزه دینی و مذهبی برای رویارویی با دشمن نداشتند، بنابراین در این هنگام امام حسن(ع) سکوت را به عنوان بهترین راهکار برگزید.

** شیوه مبارزاتی امام حسن(ع)
امام حسن مجتبی(ع) متناسب با زمان و شرایط به مبارزه می پرداخت و مصالح مردم را ارجح بر تمام امور می دانست و هنگامی که دریافت امکان ادامه حرکت نظامی که امام علی(ع) پس از به هم خوردن جریان حکمیت آغاز کرده بود، فراهم شده است و مردم بسیار مشتاق هستند، حرکت کرد اما وقتی همان مردم عقب کشیدند به استناد رفتار حضرت علی(ع) که وقتی یاری نداشت، سکوت کرد، امام حسن مجتبی(ع) هم به سکوت روی آوردند با این تفاوت که با انعقاد قرار صلح به دفاع از حقوق مسلمانان و شیعیان پرداخت و از هر گونه تجاوز دشمنان به حقوق مسلمانان جلوگیری کرد. جهالت، دنیا طلبی، پایمال کردن حق و...از جمله مواردی بود که سبب شد تا امام حسن(ع) در آن دوران سکوت را برگزید. دومین پیشوای شیعیان در جهت حفظ کیان دین اسلام، صلح را پذیرفت زیرا موقعیت جامعه اسلامی در دوران حیات ایشان ایجاب می کرد در زمانی که موقعیت جنگ و جهاد وجود ندارد اساس دین حفظ شود و آینده نگری و واقع بینی نسبت به وضعیت جامعه نشان دهنده بصیرت این امام معصوم(ع) به شمار می رفت.

** بخشش و کرامت سرآمد رفتارهای امام حسن(ع)
اخلاق‌مداری پیام همه امامان و پیامبران الهی است. امام حسن(ع) نمونه‌ای کامل از اخلاق اسلامی بود. خضوع در برابر حق، تواضع، زهد، بردباری و گذشت از ویژ‌گی‌های آن حضرت به شمار می رفت. ایشان در زهد و پارسایی، عبادت های طولانی و راستگویی از افضل ترین مردم بود و هیچگاه از یاد مرگ غافل نبود. این امام همام(ع) در بخشش و کرامت سرآمد و از بخشنده ترین افراد زمانه محسوب می شد، به گونه ای که در عمر گرانبهای خویش 2 بار تمامی اموال خویش را در راه خدا بخشید. فرهنگ گذشت و بخشش اگر در میان امت اسلامی و جامعه دینی ترویج شود بسیاری از مشکلات، فقر و آسیب ها از میان خواهد رفت.

اینک هر کجا سفره های کریمانه ای با نام امام حسن مجتبی(ع) گسترده می شود، فرهنگ زیبایی در حمایت از نیازمندان و تهی دستان است. بخشندگی و کرم امام دوم شیعیان(ع) الگویی بزرگ برای رفع فقر در جامعه اسلامی است و این فرهنگ باید بسط و گسترش یابد. زندگی ائمه اطهار(ع) سراسر نورانیت و درس است و اگر امت اسلامی بدان توجه داشته باشند می تواند جامعه ای اخلاقی و دینی را به بهترین شکل برپا کنند.

یادگیری انفاق کریمانه از امام حسن مجتبی (ع) می تواند راهگشای افراد در جامعه باشد و باید همگان سیره عملی و رفتاری وی را سرلوحه خویش در زندگی قرار دهند. ماه رمضان هنگامه ای مناسب است تا آحاد جامعه به کمک نیازمندان و ایتام بشتابند و با برگزاری مراسم ها و جشن ها به دستگیری از آنان بپردازند تا این ماه فرصتی مغتنم برای تحقق این امر باشد. زیرا ارتقای همبستگی، همدردی‌، زمینه‌ساز برای حضور و مشارکت فعال، آگاهانه مردم در امور خیر و نیک است و توسعه فرهنگ انفاق و اجرای سنت‌های حسنه اسلامی در جامعه می تواند سرآغاز تمام خوبی ها باشد.