منزلت قانون در کلام پیامبر اکرم(ص)

رسول گرامی، که خود نقش ابلاغ و اجرای قوانین حیات‏بخش اسلام را به عهده داشت، جایگاه و منزلت بالایی برای آن قایل بود. آن حضرت اجرای قوانین جزایی و کیفری اسلام (حدود) را بر متجاوزان به حریم قانون، بهتر از عبادت شصت سال و نیز برتر از بارش چهل شب باران بر زمین می‏‌دانست:

«حدٌّ یقامُ فی‏الارضِ أزکی مِن عبادهِ ستینَ سنهٍ»

«إقامهُ حدٍّ مِن حدودِ اللّهِ خیرٌ مِن مطرٍ اربعینَ لیلهٍ فی بلادِ اللّه»

آن حضرت از شفاعت کردن در برداشتن حدود الهی (قوانین جزایی و کیفری اسلام) به شدت نهی می‏کرد و این کار را موجب عذاب و عقاب خداوند در جهان آخرت می‏دانست:

«انّه نهی عَن الشفاعه فی الحدودِ و قالَ: مَن شَفَّعَ فی حدِّ مِن حدودِ اللّه لِیبطله و سَعی فی ابطالِ حدودهِ عذبّهُ اللّهُ تَعالی یومَ القیامه»

رسول گرامی افراط و تفریط در اجرای قانون را برنمی‏‌تافت. از آن حضرت روایت شده است که فرمودند: روز قیامت حاکمی را می‌‏آورند که هنگام اجرای حدود الهی، یک تازیانه کمتر از حد معین شده زده است. در مقام بازخواست، می‏گوید: خدایا به خاطر رحمت بر بنده تو این کار را کردم. به او جواب داده می‏شود که آیا تو نسبت به بندگان من مهربان‏تر از من هستی؟ سپس امر می‏کند وی را به آتش بیفکنند. شخص دیگری را می‏آورند که یک تازیانه زیادتر زده است و در مقام بازخواست می‏گوید: خدایا، به خاطر بازداشتن از معاصی تو چنین کردم. دستور داده می‏شود وی را نیز به آتش بیفکنند. 

و نیز از آن حضرت روایت شده است که فرمودند: «اتَقی الناسِ مَن قالَ الحقَ فیما له و علیه»؛ پرهیزگارترین مردم کسی است که حق را بگوید، چه به نفع وی باشد و چه به ضرر وی.

جایگاه قانون در سیره نبوی

بی‌‏تردید، یکی از مهم‏ترین عوامل موفقیت پیامبر در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی قانون‏پذیری ایشان، و از محوری‏ترین اصول در سیره ایشان نیز تعبّد به قوانین الهی بود.

پاس‏داری از حریم قانون و مجازات متجاوزان به حریم قانون با رعایت عدل و انصاف و حق محوری جایگاه مهمی در دین اسلام دارد. رسول گرامی نیز توجه و عنایت خاصی نسبت به این امر داشتند. قانون جایگاه بسیار بالایی در سیره آن حضرت داشت، به گونه‏ای که در برابر هر نوع بدرفتاری که به شخص ایشان می‏شد، نهایت گذشت و اغماض را به خرج می‏دادند، اما در مورد کسانی که به حریم قانون تجاوز می‏کردند، مطلقا گذشت و اغماض نمی‏کردند و نسبت به مجازات قانون‏شکنان و اجرای قانون در مورد آنان لحظه‏ای درنگ نمی‏کردند و بدون مسامحه، اما با رعایت عدل و انصاف قانون الهی را اجرا می‏کردند؛ چرا که قانون حافظ امنیت و کیان جامعه است و نمی‏توان آن را بازیچه این و آن قرار داد و جامعه را فدای فرد نمود. 

به مواردی ‏از اقدامات‏ آن ‏حضرت در این ‏زمینه، که نشان‏دهنده جایگاه رفیع قانون در سیره آن حضرت است، اشاره می‏شود:

تساوی انسان‏ها در برابر  قانون به قدری حایز اهمیت است که قرآن کریم اطاعت و تسلیم در برابر  قانون را از شرایط تحقق ایمان و صدق ادعای مدعیان آن برشمرده است:

«فَلاَ وَ رَبِّکَ لاَ یؤْمِنُونَ حَتَّی یحَکِّمُوکَ فِیما شَجَرَ بَینَهُمْ ثُمَّ لاَ یجِدُواْ فِی أَنفُسِهِمْ حَرَجا مِّمَّا قَضَیتَ وَیسَلِّمُواْ تَسْلِیما» (نساء: 65)، به پروردگارت سوگند که آن‏ها مؤمن نخواهند بود، مگر اینکه در اختلافات خود، تو را به داوری بطلبند و سپس از داوری تو، در دل خود احساس ناراحتی نکنند و کاملاً تسلیم باشند.

قرآن کسانی را که از قانون در صورتی که مطابق خواست آن‏ها باشد اطاعت می‏کنند و اگر برخلاف خواست و مصلحتشان باشد اعراض می‏نمایند، به شدت مذمت می‏کند:

«وَإِذَا دُعُوا إِلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ لِیحْکُمَ بَینَهُمْ إِذَا فَرِیقٌ مِّنْهُم مُّعْرِضُونَ وَ إِن یکُن لَّهُمُ الْحَقُّ یأْتُوا إِلَیهِ مُذْعِنِینَ» (نور: 48و49) آن‏گاه که به سوی خدا و پیامبر خوانده شوند تا میان آنان داوری کند، ناگاه گروهی از آنان رویگردان می‏شوند، و اگر حق با آنان باشد سر سپرده به سویش می‏آیند.

رعایت عدالت در اجرای قانون

در نظام حقوقی اسلام، عدالت پایه و اساس را تشکیل می‏دهد و همه قوانین و مقرّرات، به ویژه قوانین کیفری، در جهت تحقق عدالت تشریع شده‏اند. از این‏رو، در اجرای قانون، به ویژه قوانین کیفری، رعایت عدالت جایگاه ویژه‏ای دارد. در قرآن کریم و روایات و سیره عملی رسول گرامی نیز برپایی عدالت از جایگاه و منزلت بالایی برخوردار است.

خداوند در قرآن کریم پیامبر را مأمور به برپایی عدل و استقامت در این راه معرفی نموده است:

«فَلِذلِکَ فَادْعُ وَاسْتَقِمْ کَمَا أُمِرْتَ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ وَقُلْ آمَنتُ بِمَا أَنزَلَ اللَّهُ مِن کِتَابٍ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَینَکُم.» (شوری: 15)

در آیه‏ای دیگر، خطاب به مؤمنان، آنان را فرمان می‏دهد که گواهان به عدل باشند و حتی در برخورد با دشمنان جانب عدل را رعایت نمایند:

«یا أَیهَاالَّذِینَ آمَنُواْ کُونُواْ قَوَّامِینَ لِلّهِ شُهَدَاء بِالْقِسْطِ وَلاَ یجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَی أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَی وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ» (مائده: 8)

رسول گرامی نیز در طول دوران رسالتشان اجرای عدالت را سرلوحه برنامه‏های خود قرار داده بودند؛ چنان‏که حضرت علی(ع) در توصیف سیره آن حضرت می‏فرماید: «سیرتهُ القصدُ وَ سُنّتهُ الرُشد وَ کلامهُ الفَصلُ و حُکمه العدلُ»؛راه و رسم او معتدل، روشش صحیح و متین، سخنانش روشنگر حق از باطل، و حکمش عادلانه بود.

در دین اسلام، اجرای عدالت در جامعه، به شدت مورد تأکید قرار گرفته است. از این‏رو، اسلام همه افراد جامعه را در برابر قانون برابر می‏داند و هیچ‏گونه تبعیضی را در اجرای قانون بر افراد روا نمی‏شمارد و هرگونه تبعیض در اجرای قانون را به هر دلیل و عنوانی که باشد، موجب سقوط و هلاکت جامعه می‏داند.