توبه از منظر قرآن و اهل بیت (ع)

 بازگشت به سویخدا، راه نجات انسان از گمراهی های ناشی از گناه است. توبه عملی است که بیش از هرکاری انسان را به خدا نزدیک می کند. 

«پیامبر گرامی اسلام(ص) در اینباره می فرمایند:

«اَلتّائِبُ مِنَ الذّنبِ کَمَن لاذَنْبَ لَهُ»

کسی که از گناه توبه کرده مانند کسی است که گناهی نکرده است. (الشهاب فی‌الحِکم و لآداب، ص ۱۸)

همچنین امام رضا(ع) میفرمایند: 

«لَیسَ شَیءٌ اَحبُّ اِلَی اللهِ مِن مُؤْمِنٍ تائِبٍ أو مؤْمِنَةٍ تائِبَةٍ.»

چیزی در نزد خدا محبوب‌تراز یک مرد یا یک زن توبه‌کننده نیست. (سفینه، ج ۱، ص ۱۲۶)

همانطور که ائمه می فرمایند، توبه جایگاه والایی نزد خدا دارد. به اندازه ای که خالقیکتا به وسیله آن نابودی را از انسان دور می کند.

در آیه53 سوره زمر می خوانیم:

«لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِاللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُالرَّحِیمُ»

بگو اى بندگانم که زیاده بر خویشتن ستم روا داشته‏اید، از رحمت الهى نومید مباشید، چرا که خداوند همه گناهان را مى‏بخشد،که او آمرزگار مهربان است‏.

توبه فرد گنه کار باید شرایطی داشته باشد، که مورد قبول درگاه الهی قرار گیرد.( مفردات راغب، ص 76.) در این گزارش به بیان شرایط توبه می پردازیم.

پشیمانی از گناه

 نخستین مرحله پس از ترک گناه و برای پذیرش توبه از سوی خدا، پشیمانی از انجام گناه است.

شاید در زندگی روزمره با انسان های فراوانی مواجه شویم که با انگیزه و ذوق از خاطرات ناپاک گذشته و گناهانشان برایمان می گویند. در پایان صحبت هایشان هم مدعی می شوند که از آن گناه توبه کرده و دیگر آن را انجام نمی دهند.

چه زیباقدسی مشهدی در وصف این انسان ها می گوید « توبه بر لب، سبحه بر کف، دل پر از شوق گناه/ معصیت را خنده می آید ز استغفار ما » 

کسی که با تمام وجود از گناه خود ناراحت نیست، نخستین مرحله توبه را انجام نداده است.

پیامبر گرامی اسلام(ص): النَّدمُ تَوبَةٌ. پشیمانی از گناه، خود، توبه از گناه است. (تحف‌العقول، ص ۵۵ـ الشهاب فی‌الحِکم و الآداب، ص ۹)

تصمیم بر انجام ندادن دوباره گناه 

خداوند در آیه 74 سوره مائده می فرمایند:

« تُوبُواالى الله تَوبَة نَصُوحاً »  به درگاه الهى توبه نصوح کنید. در خصوص معنای توبه نصوح ائمه(ع) و دیگر مفسران گفتند که منظورتوبه ایست که بازگشت مجدد به گناه را در پی نداشته باشد.

پیامبراکرم(ص) در اینباره می فرمایند:

«ان یَتُوب التائِب ثمّ لایَرجع فى ذَنبٍ کما لایَعود اللَبن الى الضَّرع» توبه کننده،هرگز به گناه باز نگردد، چنانکه شیر به پستان باز نمى‌گردد.(بحار الانوار جلد 6صفحه 22)

تلافی و جبران گناه

گناه انسان را در مسیر تکامل، از هدف معنوی عقب می اندازد یا حداقل وی را در این راه متوقف می کند. انسان توبه کننده ضمن ترک گناه، باید کمی جبران گناهش را انجام دهد که مجدد به مسیر کمال بازگردد. جبران اشتباهات گذشته لازمه تلاش و فعالیت هایی است که قرآن هم از آن سخن می گوید. در آیه 22 سوره رعد می خوانیم:

«و وَیَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِالسَّیِّئَةَ أُولَئِکَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ»  بدى را با نیکى مى‏ زدایند ایشان راست فرجام خوش سراى باقى.

همچنین در آیه 70 سوره فرقان می خوانیم:

«اِلاّمَن تابَ و آمن و عَمل صالِحاً اُولئِک یُبدِّل الله سیِّئاتِهم حَسَنات»  مگر کسى که توبه کند و ایمان آورد و عمل صالحانجام دهد، که خداوند گناهان این گروه را به حسنات تبدیل مى‌کند.

علاوه بر این در آیه 114 سوره هود می خوانیم: 

«واَقِم الصَّلوةَ طَرَفَى النَّهار و زُلَفاً مِنَ اللیل اِنَّ الحَسَنات یُذهِبْن السَّیّئات» نماز را در دو طرف روز و اوایل شب برپا دار، چرا که نیکى‌ها، بدى‌ها را بر طرف مى‌سازد.

 خداوند در آیه هفت سوره عنکبوت نیز می فرمایند:

«والَّذینَ آمَنوا و عَمِلوا الصّالِحاتِ لَنُکَفِّرنَّ عَنهُم سَیِّئاتِهم» کسانى که ایمانآورده و عمل صالح انجام دادند، قطعاً گناهان آنان را مى‌پوشانیم.

درروایات نیز به این موضوع اشاره شده است. 

رسول اکرم(ص)در اینباره مى‌فرمایند:

«اتَّقِ الله حیث کنت و خالط الناس بخلق حسن و اذا عملت سیئة فاعمل حسنة تمحوها» در هر جا هستى، از خدا بترس و با مردم با اخلاق نیک برخورد کن، و هرگاه گناهى کردى کار نیکى انجام بده که آن گناه را محو کند. (بحار الانوار، ج 71 ص 242. وسائل الشیعه، ج 11 ص 384)

همچنین امام کاظم(ع) در خصوص اعمالی که موجب پاک شدن گناه و جبران آن می شود، می فرمایند:

«من کفارات الذّنوب العِظام إغاثة المَلهوف و التّنفیس عن المَکروب» از کفارات گناهان بزرگ، پناه دادن به انسان‌هاى پریشان و گرفتار و زدودن اندوه از اندوهگین است. (بحار الانوار، ج 6 ص 35، میزان الحکمة، ج 1 ص 548)