مهم‌ترین فیلمسازان زن سینمای ایران کدامند؟ +تصاویر

نقش و حضور زنان در سینما در پی رشد و حضور آن‌ها در جامعه در سال‌های اخیر رشد چشمگیر و فزاینده‌ای داشته است. این مقدار در مقایسه با سال‌های پیش از انقلاب اصلا قابل قیاس و مشابهت نیست و اگر در سال‌های دهه 40 و 50 به سختی بتوان شهلا ریاحی و فروغ فرخزاد را به‌عنوان مهم‌ترین فیلمسازان زن قبل انقلاب دانست. در سال‌های بعد انقلاب و با رشد چند برابری جمعیت و فضای فرهنگی هنری نظام برای زنان جا باز کرد تا دوشادوش مردان وارد عرصه هنرآفرینی شوند و زنان سخت‌کوش و مستعدی وارد صنعت سینما شدند که همچنان فیلم می‌سازند و گود را خالی نکرده‌اند. در ادامه به بهانه اکران فیلم «نفس» به کارگردانی نرگس آبیار، «نیمه شب اتفاق افتاد»  به کارگردانی تینا پاکروان و ساخت و تولید دو اثر سینمایی با نام‌های «ملی و راه‌های نرفته‌اش» و همچنین «زیرسقف دودی» به کارگردانی تهمینه میلانی و  پوران درخشنده به بررسی پرونده همه فیلمسازان زن بعد انقلاب که در داخل کشور فعالیت داشتند و به‌عنوان فیلمساز از خود اثری از به‌جا گذاشتند می‌پردازیم:

پوران درخشنده

پوران درخشنده اولین کارگردان مطرح پس از انقلاب است که با ساخت فیلم «رابطه» در سال 65 مطرح شد و با فیلم «پرنده‌ کوچک خوشبختی» درخشنده در سال 66 برنده‌ اولین سیمرغ زنانه البته برای بهترین فیلم و تهیه‌کنندگی‌اش از جشنواره فیلم فجر شد.

فیلمساز، تهیه‌کننده، محقق و نویسنده فعال ایرانی در هفتم فروردین ماه سال 1330 در شهر کرمانشاه به‌دنیا آمد، او تحصیل تکمیلی خود را در مدرسه عالی تلویزیون و سینما گذراند و در سال 54 در‌سازمان صداوسیما شروع به‌کار کرد و در همان زمان فیلم «طاعون» -که درباره طاعون در کردستان به سال 28 است- را تهیه کرد. سال بعد نیز 55 درباره «چهارشنبه‌سوری» و نیز فیلمی درباره مراسم سنتی نواحی مختلف ایران و موسیقی نواحی ایران را در سال 56 تولید کرد. «موج، جانماز، سجاده»، «تحقیقی درباره زنان»، «اشتغال و صنایع دستی در کردستان» در سال 57، فیلم‌های مستند «چشمه‌های آب معدنی راه هراز»، به تصویر کشید و همان سال مستندهای سه‌گانه صنایع دستی را در کردستان تولید کرد. «موج، سجاده، جانماز»، «نازک کاری»، «گلیم»(الیاف طبیعی و مصنوعی (4 قسمت)) و مستندی تحقیقی درباره نخ، ابریشم، پشم و الیاف مصنوعی را ساخت.

سال 58 تا 59 با ساختن فیلم مستند «چرخها می‌چرخند» نگاهی به مسائل رکود اقتصادی و تعطیلی کارخانه‌ها به‌خصوص ایرانناسیونال (ایران خودرو فعلی) را به تصویر کشاند. «شوکران» در 17 قسمت که از سال 69 تا 71 طول کشید، مستندی درباره پدیده اعتیاد در زنان، مردان و کودکان در ایران و مسئله قاچاق مواد مخدر و راه‌های پیشگیری آن است که سه قسمت از آن بیشتر پخش نشد.

پوران درخشنده ؛عضو انجمن‌های فیلمسازان زن آمریکا (WIF)، کارگردانان مستقل آمریکا (IFP) و مرکز بین‌المللی فیلم کودکان و نوجوانان یونسکو (CIFEJ) نیز هست. مهم‌ترین فیلم‌های درخشنده عبارتند از:

زیر سقف دودی(1395)- هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند(1391)- بچه‌های ابدی(1385)- رویای خیس(1384)- شمعی در باد(1382)- پرنده کوچک خوشبختی(1366)- رابطه(1365)

رخشان بنی‌اعتماد

 درخشنده(رخشان) بنی‌اعتماد، برای آن‌که نام کوچکش با رقیب آن روزهایش، پوران درخشنده، خطای خاطر ایجاد نکند از درخشنده بنی‌اعتماد به رخشان بنی‌اعتماد تغییر نام داد و دهه 70 را با برتری بر رقیب(پوران درخشنده) و دریافت اولین سیمرغ کارگردانی زنانه برای فیلم «نرگس» آغاز کرد. هر چند که نامش در تیتراژ برخی فیلم‌ها که در سمت دستیار کارگردانی بوده مانند «گل‌های داوودی» و «تنوره دیو» همچنان درخشنده بنی اعتماد مانده است.

فیلم‌های او در جشنواره‌های بین‌المللی مورد تحسین واقع شده‌ و توانسته‌اند در داخل ایران هم توجه تماشاگران و منتقدان را به‌خود جلب کنند. او همسر جهانگیر کوثری و مادر باران کوثری است. بنی‌اعتماد در هفتاد‌و‌یکمین جشنواره فیلم ونیز در سال 2014، جایزه بهترین فیلمنامه را برای فیلم قصه‌ها به‌دست آورد.

رخشان بنی‌اعتماد در 14 فروردین‌ماه 1333 در تهران زاده شد. او در رشته کارگردانی سینما در دانشکده هنرهای دراماتیک تهران تحصیل کرد. وی از سال 52 با سمت منشی صحنه در تلویزیون مشغول به‌کار شد و تا سال 59 چند فیلم مستند کوتاه را کارگردانی کرد. بنی‌اعتماد فعالیت سینمایی خود را از سال 60 به‌عنوان منشی صحنه فیلم «آفتاب‌نشین‌ها» و فیلم «گل‌های داوودی» آغاز کرد و با کارگردانی فیلم «خارج از محدوده» در سال 66 کارگردانی فیلم‌های بلند را آغاز کرد. سپس فیلمنامه «زرد قناری» را نوشت و کارگردانی آن را نیز خود انجام داد. با نوشتن فیلمنامه فیلم «نرگس» با همکاری فریدون جیرانی و کارگردانی آن، در سال 70 به عنوان بهترین کارگردان در دهمین جشنواره فیلم فجر برگزیده شد. پس از آن، فیلم‌های «روسری آبی»، «بانوی اردیبهشت»، «زیر پوست شهر» و «خون بازی» برای وی افتخارات و جایزه‌های بیشتری به ارمغان آورد. بنی‌اعتماد برای «روسری آبی» برنده جایزه فیبرشی جشنواره بین‌المللی فیلم تسالونیکی 1995، نامزد پلنگ طلایی و برنده پلنگ برنزی جشنواره فیلم لوکارنو شد. جایزه ویژه و جایزه فیبرشی جشنواره بین‌المللی فیلم مونترال برای «بانوی اردیبهشت» در سال 1998 دیگر دستاورد او بعد از «روسری آبی» بود. «زیرپوست شهر» اثر جاودانه او، جایزه بهترین فیلم خارجی زبان و جایزه تماشاگران جشنواره فیلم تورین را در سال 2001 برایش به ارمغان آورد و جایزه نتپک و جایزه ویژه جشنواره فیلم لوکارنو را برای روزگار ما در 2002 به دستاوردهای خود افزود. حسین عالمگیر؛ نویسنده کتاب «باران کوثری در سینمای ایران» درباره شخصیت رخشان بنی‌اعتماد در کتاب خود می‌نویسد؛ «او را نمی‌توان صرفا یک کارگردان دانست بهتر است بگوییم کارگردانی او بخشی کوچک از فلسفه تفکر بنی‌اعتماد است تا بدین وسیله ابعاد فکری خود را در قالب فیلم طرح نماید. بنی‌اعتماد نمونه یک زن ایرانیست. زنی که می‌گوید زنان ایرانی اگر فرصت و مجال هنر نمایی داشته باشند ابرهایی می‌شوند که باران‌ها در دامانشان متولد می‌شود.» مهم‌ترین فیلم‌های بنی‌اعتماد عبارتند از:

قصه‌ها(1392)- خون بازی(1385)- گیلانه(1383)- زیر پوست شهر(1379)- بانوی اردیبهشت(1376)- روسری آبی(1373)- نرگس(1370)- آی آدم‌ها(1394)

انسیه شاه‌حسینی

 انسیه شاه‌حسینی که 1333 در شهر گرگان متولد شد؛ به‌عنوان فیلم‌نامه‌نویس و کارگردان در سینمای ایران فعالیت داشته است. شاه‌حسینی؛ فارغ‌التحصیل کارگردانی سینماست. وی فعالیت هنری را با کارگردانی و فیلمنامه‌نویسی فیلم‌های کوتاه آغاز کرد. فیلم بلند «غروب شد بیا» نخستین تجربه کارگردانی اوست. شاه‌حسینی اولین زن رزمنده ایرانی است که در موضوع جنگ ایران و عراق فیلم ساخته است.مهم‌ترین فیلم‌های او عبارتند از:

زیباتر از زندگی(1390) -  پنالتی(1387) - شب بخیر فرمانده(1384) - غروب شد بیا(1383)

مرضیه برومند 

 مرضیه برومند؛ کارگردان، بازیگر و عروسک‌گردان است. وی مدرک کارشناسی هنرهای نمایشی از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران دارد.

دیگر کارگردان مهم این نسل با همکاری محمد علی طالبی شاهکاری جاودان در حوزه سینمای کودک ساخت که کارهای انفرادی بعدی هرکدام میزان سهم و درصد مالکیت هنری میان برومند و طالبی را از «شهر موش‌ها»  مشخص کرد.

هجرت از تلویزیون به سینما برای برومند با «شهر موش‌ها» بسیار موفقیت‌آمیز بود اما این هجرت عاقبت نداشت و وی همانند شروع پر قدرت بازیگری‌اش و عدم ماندگاری در این حرفه در سینما دوام نیاورد. در دهه‌های بعدی به خانه‌اش تلویزیون بازگشت که اتفاقا با سریال‌های اجتماعی‌اش موفق هم ماند. مهم‌ترین فیلم‌ها و سریال‌های برومند عبارتند از:

سینما:

شهر موش‌ها(کارگردان عروسکی و هنری- 1364)- الو الو من جوجوام(نویسنده و کارگردان ـ 1373)- مربای شیرین(کارگردان ـ 1379)- دربه‌درها (تهیه‌کننده ـ 1383) -شهر موش‌ها2 (کارگردان ـ 1393)

تلویزیون:

مدرسه موش‌ها(کارگردان)- قصه‌های تابه‌تا(1375، کارگردان)- خونه مادربزرگه(کارگردان)- آرایشگاه زیبا(کارگردان)- هتل(1377)- کارآگاه شمسی و دستیارش مادام(1380، کارگردان)- کتاب‌فروشی هدهد(1385 کارگردان)- آخرین: آب پریا(1391-1389)

منیِِژه حکمت

 منیژه حکمت که 1341 در اراک زاده شد؛ از تهیه‌کنندگان و کارگردانان ایرانی است. اولین فیلم وی «زندان زنان» بود و پس از آن فیلم «سه زن» و «لالایی» را ساخت. در سال‌های اخیر حکمت بیشتر به کار تهیه و سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی مشغول بوده و تمایلی به ساختن فیلم به عنوان فیلمساز نداشته است. 

آثاری که به تهیه‌کنندگی منیژه حکمت ساخته شده‌اند به شرح زیر است: «شهر موش‌ها 2» (1393)، «ورود آقایان ممنوع»(1389)، «پوپک و مش‌ماشااله»(1388)

تهمینه میلانی

 تهمینه میلانی؛ فیلمنامه‌نویس و کارگردان سینمای ایران است. او منشی صحنه، طراحی صحنه و لباس، و تهیه‌کنندگی فیلم را نیز تجربه کرده ‌است. اسم کارگردانان زن که به میان می‌آید،تهمینه میلانی قطعا جزو سه اسم اولی است که به ذهنتان خطور می‌کند. شاید به این خاطر که او در فیلم‌هایش هم دائم به‌دنبال گرفتن حق زنان است.

تهمینه میلانی در سال 1339 در روستای میلان شهر تبریز به دنیا آمد. در دوران دبیرستان به تهران نقل مکان کرد و در دبیرستان‌های شرف و مرجان به ادامه تحصیل پرداخت. بسیار جوان بود که به‌عنوان اولین تجربه سینمایی‌اش به‌عنوان منشی صحنه فیلم «خط قرمز» برگزیده شد. در کنار کار در کارگاه آزاد فیلم به ادامه تحصیل پرداخت. او که به آرامی به‌کار در سینما آشنا می‌شد شروع به نوشتن فیلمنامه‌هایی مانند «اگر فردا بیاید»، «دوستت دارم مادر»، «عشق و مرگ» و … و کار در دیگر فیلم‌ها «ای ایران»، «جهیزیه‌ای برای رباب»، «دل نمک» و... کرد.

اولین فیلم او «بچه‌های طلاق» جایزه بهترین فیلم اول را در جشنواره فجر برد و جایزه نقدی آن به او کمک کرد که مجددا به‌همراه رضا بانکی و مهدی احمدی فیلم «افسانه آه» را بسازد. پس از شکست تجاری این فیلم، فیلم کمدی «دیگه چه خبر» با بازی ماهایا پطروسیان را ساخت. فیلمی که بسیار پرفروش شد.

در سال 76 و با ایجاد فضای باز سیاسی پس از انتخابات دوم خرداد‌ماه ریاست جمهوری میلانی فیلم «دو زن» را ساخت. به‌خاطر ساختن این فیلم، میلانی جایزه بهترین فیلمنامه جشنواره فیلم فجر را برد و نامزد جایزه بهترین کارگردانی از همین جشنواره شد. میلانی پس از موفقیت فیلم «دو زن» فیلم‌های «نیمه پنهان» و «واکنش پنجم» - هر سه با بازی نیکی کریمی- را ساخت.

پس از فیلم‌های سه‌گانه میلانی با بازی نیکی کریمی، فیلم «زن زیادی» با بازی مریلا زارعی در سال 83 به نمایش درآمد. این فیلم هم در ادامه حال و هوای فیلم‌های اخیر میلانی بود با واکنش سرد منتقدان مواجه شد اما به فروش خوبی دست پیدا کرد. در سال 84 بر اساس کتاب «شفای کودک درون» اثر لوچیا کاپاکیونه فیلم «آتش‌بس» با بازی مهناز افشار و محمدرضا گلزار را ساخت. این فیلم که به بخش مسابقه سینمای ایران در جشنواره فیلم فجر راه نیافت، در سال 85 اکران شد و رکورد فروش صدمیلیون تومان در هفته اول را به‌جای گذاشت. پس از ساختن و اکران فیلم «آتش‌بس»، لوچیا کاپاکیونه، نویسنده کتاب «شفای کودک درون» با ارسال نامه‌ای به میلانی از او تشکر و قدردانی کرد. مهم‌ترین فیلم‌های میلانی عبارتند از:

سوپراستار - آتش‌بس - نیمه پنهان - دو زن - بچه‌های طلاق

تینا پاکروان 

 تینا پاکروان در سال 1356 در تهران متولد شده است و لیسانس کارگردانی سینما از دانشکده سینما-تئاتر دارد. فعالیت سینمایی را از کار در مجله سینمایی، گزارش فیلم در سال 74 آغاز کرده و در ادامه با مجلاتی مانند «ابرار سینمایی» و «صدا، دوربین، حرکت» و هفته نامه «فکور» همکاری داشته است. او در سن 18 سالگی در فیلم «یاس‌های وحشی» به کارگردانی محسنی‌نسب به‌عنوان منشی صحنه فعالیت داشت. در فیلم «سگ کشی» بهرام بیضایی، دستیار کارگردان بوده و در ادامه در سریال «تعطیلات نوروزی» شبکه دو سیما، برنامه‌ریز و جانشین تولید، در سریال «راز سکوت» هم برنامه‌ریز و جانشین تولید بوده است. 

پاکروان سپس برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفت و در دانشکده یوسی‌ال‌ای UCLA آمریکا در رشته سینما ادامه تحصیل داد. در این میان دو فیلم کوتاه ساخت؛ «رویا» با بازی بهزاد فراهانی و مژگان ربانی و همچنین «اکتور اکتور» که در آمریکا ساخته است. یک فیلم مستند هم به نام «همراه با ایرانیان» برای شبکه جهانی جام جم ساخته که به زندگی ایرانی‌های مقی  لس‌آنجلس و سانفرانسیسکو می‌پردازد

او پس از بازگشت به ایران در سریال «کلاه پهلوی» به‌عنوان مدیر برنامه‌ریزی و دستیار اول کارگردان با سیدضیاء‌الدین دری همکاری کرده است. سپس در «سنتوری» به‌عنوان مدیر تولید به‌کارگردانی داریوش مهرجویی و «وقتی همه خوابیم» به کارگردانی بهرام بیضایی به‌عنوان مدیر تولید و برنامه‌ریزفعالیت کرده است. سومین فیلم کوتاهش «گره» نام داشت که محمدرضا شریفی‌نیا، سارا خوئینی‌ها، شقایق فراهانی و محراب رضایی به‌عنوان بازیگر در این فیلم حضور داشتند و اولین کار بازیگری‌اش هم سریال «سال‌های مشروطه» است که در آن به‌عنوان بازیگر، مدیر تولید، طراح دکور و مشاور فیلمنامه حضور داشته است. 

وی تاکنون به‌عنوان مجری طرح، مدیر تولید، بازیگر، برنامه‌ریز، دستیار کارگردان و... در فیلم‌های مختلف همکاری داشته و با فیلمسازانی همچون مسعود کیمیایی، داریوش مهرجوئی، بهرام بیضایی، محمدرضا ورزی، ضیاءالدین دری و... کار کرده است. از فعالیت‌های دیگر وی می‌توان به تدریس، انتشار کتاب و نقد و ترجمه در مطبوعات و برگزاری نمایشگاه عکس اشاره کرد. 

 فیلم‌های سینمایی وی عبارتند از: «خانم» و «نیمه شب اتفاق افتاد» .

برای تکمیل پرونده فوق نام‌های زیادی می‌توان اضافه کرد که به‌دلیل کمی فضای روزنامه تنها به اسم این بزرگان بسنده می‌کنیم و امیدواریم پرونده کامل و جامعی از همه فیلمسازان زن بعد انقلاب سینمای ایران باشد؛

نیکی کریمی، مونا زندحقیقی، پریسا بخت‌آور از مهم‌ترین فیلمسازان دهه 50 سینمای ایران در کنار فیلمسازان زن جوان‌تری چون نگار آذربایجانی، پگاه آهنگرانی و آناهیتا قزوینی‌زاده که دو فیلمساز اخیر بیشتر به ساختن مستند و کوتاه مبادرت کرده‌اند.

از فیلمسازان زن تازه کار‌تر سینمای ایران که اکثرا در دهه 90 وارد چرخه صنعت فیلمسازی شدند نیز می‌توان به آیدا پناهنده، آزیتا موگویی، مانلی شجاعی‌فر و شالیزه عارف‌پور اشاره کرد که آیدا پناهنده با «ناهید» در فستیوال کن هم حضور داشت.

نرگس آبیار

 سال 1350 در تهران زاده شد. وی دانش‌آموخته رشته ادبیات فارسی است و داستان‌نویسی را از 76 آغاز کرد. آثاری برای نوجوانان پدیدآورده و مجموعه داستان‌های «دو خط»(1378) و «قصه زنی که همه‌اش یاس‌های فلسفی داشت» (1381) و «رمان‌های عروس آسمان» (1379)، «درباره زندگی رابعه عدویه» و «کوه روی شانه‌های درخت» (1382) را برای بزرگ‌سالان نوشت؛ رمان اخیر که مضمونی درباره جنگ ایران و عراق دارد، برنده جایزه هشتمین «جشنواره کتاب دفاع مقدس» شده است.

او چهار فیلمنامه بلند سینمایی را نیز در کارنامه ادبی خود دارد. آبیار از سال 84 به ساختن فیلم‌های کوتاه و مستند روی آورد که نخستین تجربه او «بن‌بست مهربان»، برنده بهترین فیلم کوتاه داستانی از جشنواره ستایش شد و در بخش مسابقه چند جشنواره بین‌المللی نیز به نمایش درآمد.

وی تاکنون هفت فیلم داستانی و مستند و سه فیلم سینمایی را کارگردانی کرده است. آخرین اثر سینمایی وی به نا «نفس» هم اکنون در حال اکران در سینماهای سراسر کشور است. فیلم قبلی آبیار یعنی «شیار 143» از بهترین فیلم‌های اکران سال پیش و «نفس» از برترین فیلم‌های جشنواره فجر سال 94 از سوی منتقدان و تماشاگران لقب گرفت.