روز «عصای سفید»؛ روز دل‌های بینا

روز عصای سفید به نام کسانی است که روح پاک و بی آلایششان رهایی از قید و بندهای فریبنده دنیا را تجربه کرده و با گشودن چشم دل؛ نگاهشان را تنها  به ساحت قدسی صاحب نگاه معطوف کرده اند ... 

به راستی در میان دیدنی های دنیایی که مشغول به زندگی در آن هستیم؛ توجه به روشندلانی که با دل‌هایشان به تماشای زندگی نشسته اند و دنیا و آدم های آن را با افکار خود و آن طور که دوست دارند، ساخته و شکل می دهند؛ می‌تواند بسیار زیبا و دلچسب باشد. توجه به آن هایی که با دل می‌بینند ولی دل نمی‌بندند؛ زیرا بهتر از ما به این حقیقت رسیده اند که دیر یا زود باید گذاشت و گذشت! 

ز دست دیده و دل هر دو فریاد / که هر چه دیده بیند دل کند یاد

بسازم خنجری نیشش ز فولاد / زنم بر دیده تا دل گردد آزاد

به بهانه روز جهانی نابینایان یا همان «عصای سفید» با دکتر روح الله ساعی مدرس دانشگاه و نایب رئیس «موسسه فرهنگی هنری نابینایان بصیر» پیرامون این روز و مسائل و مشکلات در حوزه کتاب و ادبیات برای این قشر از افراد جامعه به گفتگو نشستیم. 

وی در خصوص این روز از تقویم و اقداماتی که در این زمینه باید انجام شود، گفت: روز جهانی «عصای سفید» همواره از سوی مسئولان کشور با بی توجهی همراه بوده تا جایی که صرفا با برگزاری مراسمی یکی دو ساعته از خود رفع تکلیف کرده و در ادامه با چند مصاحبه رسانه ای و مطبوعاتی این روز را گرامی داشته و تمام می کنند. در حالی که هدف از نامگذاری این روز برای نابینایان؛ قطعا با اهداف مهم‌تر و ارزشمندتری صورت گرفته است.   

ساعی پیرامون مسائل و مشکلات نابینایان و کم بینایان در حوزه کتاب و ادبیات اظهار داشت: بحث در خصوص کتاب های این قشر از جامعه به دلیل تنوع مواد مطالعاتی از کتاب بریل گرفته تا گویا، دیجیتال یا الکترونیک، و همچنین کتاب های درشت نویسی شده و... بسیار گسترده بوده و آسیب‌های زیادی این قشر از جامعه را تهدید می کند. نکته دیگر در خصوص کتاب های این قشر از جامعه آن است که متاسفانه بسیاری از مطالب این کتاب‌ها تکراری و مشترک بوده تا جایی که یکی از معدود کتاب‌های خوب و مناسبی که در سال های اخیر نگاشته شده و می توانم از آن نام ببرم، کتاب «نابینایی و کودکان رویکرد افتراقی» ترجمه دکتر پرویز شریفی و محمدرضا شاهی است که منبع خوبی برای تدریس در دانشگاه به شمار می آید.   

 وی در ادامه تصریح کرد: از دیگر مشکلات و مسائل این حوزه، چاپ و نشر کتاب است که میزان عرضه از هر نوع آن برای این افراد بسیار کم و محدود است. تا جایی که طبق آمار ارائه شده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که حدود 600 تا 800 هزار عنوان کتاب در طول سال به چاپ می رسد؛ سهم نابینایان و کم بینایان از این کتاب ها بسیار کم و ناچیز است و این مسئله برای نابینایان به ویژه آن دسته از عزیزانی که دوره تحصیلات تکمیلی در مقطع ارشد و دکتری را می گذرانند و نیاز به منابع و کتاب های جدید دارند، محدودیت بسیاری ایجاد کرده و یکی از مشکلات اساسی در این حوزه به شمار می آید.

وی افزود: از مسائل دیگر در این حوزه بحث هزینه بر بودن و عدم حمایت های لازم از سوی متولیان کتاب است که تاکنون از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی اصلی چاپ و نشر کتاب در کشور اقدام خاصی صورت نگرفته است و یکی از دلایل آن را می توان خلا قانونی در این زمینه دانست. به عنوان مثال حدود یک سال پیش هیات وزیران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را به اقدامات و حمایت هایی در حوزه کتاب بریل و گویا موظف کرد اما در عمل تا به امروز هیچ اقدامی از سوی این وزارتخانه صورت نگرفته است. 

نایب رئیس موسسه فرهنگی هنری نابینایان بصیر در ادامه گفت: متاسفانه ما در این راستا قانونی نداریم که ناشران را موظف کرده، در قبال هر کتابی که تولید می شود یک نسخه از آن را هم به صورت گویا و یا فایل تکست در اختیار مراکز نابینایان قرار دهند. البته به دلیل عدم وجود قانون کپی رایت در ایران ما حقوقی را برای ناشران و تلاش های آن ها قائل هستیم. از این رو دولت را موظف می‌دانیم که فایل‌ها را تهیه کرده و در قبال آن هزینه ای را به ناشران بپردازد تا بدین ترتیب آن‌ها هم مشتاق شده و کتاب‌های بیشتری را در اختیار این قشر از جامعه قرار دهند. کما اینکه با بررسی کشورهای پیشرفته‌ای چون اروپای غربی و آمریکا در می‌یابیم که ناشرین این جوامع طبق قوانین موظفند با تولید هر کتاب فایلی از آن را هم در اختیار مراکز نابینایان قرار دهند. 

وی افزود: دلیل دیگر بیشتر جنبه اخلاقی داشته و آن اینکه اگر مسئولان کشور خود را در قبال مسائل آموزشی این جمعیت قابل توجه کشور متعهد و مکلف دانسته و احساس مسئولیت کنند، قطعا در این راستا اقدامات مهمی صورت خواهد گرفت. به ویژه آنکه ما در کشوری زندگی می‌کنیم که پرچمدار یکسری از اعتقادها و ارزش هاست و در مقابل دنیایی از استکبار به مبارزه پرداخته و باید به این نکته توجه کرد که وقتی مسئله تهاجم فرهنگی صورت می گیرد، دیگر تفاوتی میان بینا و نابینا قائل نخواهد شد. مثلا همین چند سال پیش بود که متوجه شدیم تعدادی از کتاب های بریل با پرداختن به برخی فرقه ها و مذاهب و با هدف تهدید دین اسلام و انحراف فکری بچه های نابینا وارد کشور شده بود.

مسئول کتابخانه نابینایان تبریز در بخش دیگری از این گفتگو اظهار داشت: در میان قشر معلول جامعه، نابینایان در دسته فعال معلولین به حساب می‌آیند و به طور کلی می توان گفت شاید فعال ترین گروه در بین معلولان، جامعه نابینایان و کم بینایان باشند و مهم‌تر از همه اینکه با مراجعه به آمار در می‌یابیم، بیشترین افراد تحصیل کرده در بین معلولان نابینایان هستند که به تحصیلات دانشگاهی و عالیه علاقه بسیاری نشان می‌دهند و در این میان اساتید و نویسندگان خوبی  وجود دارد که کتاب ها و آثارشان در دانشگاه ها تدریس می‌شود. 

ساعی در خصوص اقدامات صورت گرفته در این حوزه ابراز داشت: خوشبختانه در سال های اخیر نهاد کتابخانه های عمومی کشور بسیار خوب عمل کرده تا جایی که در حال حاضر حدود 52 مرکز کتابخانه ای نابینایان در سطح کشور وجود دارد. همچنین اخیرا دو مرکز تولید کتاب بریل در شهرهای قم و تبریز توسط نهاد کتابخانه های عمومی کشور با هزینه های بسیاری راه‌اندازی شده است. در اینجا گفتن این نکته ضروری است که تولید کتاب وظیفه نهاد کتابخانه های عمومی کشور نیست؛ اما به دلیل خلا موجود در این زمینه و مسائل و دغدغه های نابینایان به درخواست کتابداران نابینا از دبیر کل کتابخانه های عمومی کشور در حوزه تولید کتاب های بریل این اقدام صورت گرفته که اگرچه اقدام خوبی است اما کافی نیست.  

وی با بیان این مطلب که تعداد زیادی از ناشران در سطح کشور باید به کتاب‌های بریل و گویا بپردازند، تصریح کرد:  دولت باید از ناشران که با تولید کتاب کار فرهنگی کرده و طبیعتا یک جنبه از این حرکت کسب سود است، حمایت کرده و اقدامات لازم را در این راستا انجام دهد. به عنوان مثال می تواند بخشی از یارانه ها را به موضوعات فرهنگی و از جمله تولید کتاب‌های بریل و گویا اختصاص دهد.

این مدرس دانشگاه در رابطه با نشریات نابینایان کشور اظهار داشت: در این زمینه تنها 5 نشریه به خط بریل اختصاص دارد. یکی از آن ها روزنامه «ایران سپید» است و از نشریات خوب این قشر به حساب می آید که در سطح خاورمیانه اولین روزنامه بریل است که در کشور به چاپ می رسد. همچنین از دیگر نشریات این حوزه می توان به ماهنامه های «علم و فرهنگ»، «بشری» و دو فصلنامه اشاره کرد. اما به طور کلی باید گفت این قشر از جامعه در حوزه نشریات هم با کمبودهایی مواجه است.

وی افزود: جمعیت نابینا و کم بینای کشور بر اساس آمار مسئولان بهزیستی جمعیت قابل توجهی است و نکته ای که گفتن آن را لازم می دانم، این است که در بحث نابینایی بیشتر افرادی در نظر گرفته می شوند که نابینا بوده و دیدی نداشته، یا دیدشان بسیار اندک و در حد تشخیص نور و رنگ های بسیار محدود است. اما دسته دیگری از افراد دارای اختلالات بینایی در کشور وجود داشته که کم بینا یا نیمه بینا محسوب می شوند و متاسفانه به نیازهای این دسته از معلولان به نسبت نابینایان کشور توجه کمتری صورت گرفته است. به عنوان مثال کتاب های مورد نیاز این افراد بسیار کم و محدود است و با مراجعه به بسیاری از کتابخانه ها متوجه می شویم که حتی یک عنوان کتاب درشت نویسی شده، در این کتابخانه ها برای این دسته از معلولان یافت نمی‌شود!

ساعی در پایان خاطرنشان کرد: پیرامون موضوع کتاب و کتابخوانی در کشور که با آمار بسیار پایینی مواجه هستیم، باید بگویم که نابینایان و کم بینایان علی‌رغم دیگر افراد جامعه به کتاب گرایش بسیاری دارند. البته بحث نخواندن کتاب در میان نابینایان هم دیده می شود اما با توجه به آمار ارائه شده می توان گفت که بچه های نابینا به نسبت سایر افراد جامعه کتابخوان تر بوده و در میان نابینایان بیست سال اخیر گرایش زیادی به علم و تحصیل وجود دارد. 

همچنین برای این قشر از جامعه کتاب هایی با موضوع  دین و مذهب در مقایسه با حوزه ها و موضوعاتی چون کلیات، فلسفه، روانشناسی، علوم اجتماعی، حقوق، علم محض، پزشکی، تاریخ، جغرافیا و حتی ادبیات و رمان بسیار زیاد است که یکی از دلایل آن را می توان علاقه زیاد نابینایان به این نوع از کتاب ها دانست و خوشبختانه در حال حاضر زیارت نامه ها، ادعیه ها و قرآن هایی با چاپ متنوع به خط بریل و گویا در کشور موجود است و در این حوزه کمبود آنچنانی دیده نمی شود.