توفیقات ادبیات جنگ در نگاه رهبر معظم انقلاب

تاکید مکرر رهبر ادیب انقلاب بر ضرورت توسعه و تعمیق فرهنگ کتاب و کتابخوانی در جامعه، همواره با استمرار کتابخوانی ایشان همراه بوده و هست.

همچنین چند سالی است که معظم له در تداوم این سنت حسنه، اقدام به تقریر تقریظ‌هایی بر برخی کتب خوانده شده داشته‌اند که در این بین، کتب ادبیات مقاومت و دفاع مقدس، جایگاه ویژه‌ای دارد.

در این نوشتار و به مناسبت هفته دفاع مقدس، نگاهی به تقریظ‌های مقام معظم رهبری بر چهار کتاب حوزه دفاع مقدس داشته و تلاش کرده‌ایم تا آنها را به تحلیل بنشینیم.

اما چهار کتاب مورد توجه در این گزارش عبارتند از:

یک. نورالدین پسر ایران؛ این کتاب، خاطرات سید نورالدین عافی، نوجوان ۱۶ ساله‌ای است که به جبهه می‌رود و در این حضور حماسی، هم برادر کوچکترش یعنی سید صادق به درجه رفیع شهادت می‌رسد و هم اینکه او به درجه رفیع جانبازی نائل می‌شود. این خاطرات به همت معصومه سپهری و به همت انتشارات سوره مهر به زیور طبع آراسته شده است.

دو. من زنده‌ام؛ این کتاب، خاطرات ۴ سال اسارت خانم معصومه آباد ۱۷ ساله است که به همراه تعداد دیگری از خواهران امدادگر، به اسارت نیروهای بعثی درآمدند؛ کتابی که به همت انتشارات بروج منتشر شده است.

سه. لشکر خوبان؛ این کتاب اما خاطرات رزمندگان غواص و نیروهای اطلاعات عملیات لشکر ۳۱ عاشورا و بویژه مهدی قلی رضایی است که به قلم معصومه سپهری ماندگار شده است. این کتاب را هم انتشارات سوره مهر روانه بازار کرده است.

چهار. آن بیست و سه نفر؛ این کتاب هم به همت انتشارات سوره مهر چاپ شده و خاطرات خودنوشت احمد یوسف زاده از دوران اسارت ۱۹ نوجوان کرمانی و ۴ نوجوان دیگر است که در عملیات آزادسازی خرمشهر، به اسارت نیروهای بعثی درآمدند و حتی با صدام معدوم در کاخ ریاست جمهوری عراق هم ملاقات داشتند.

و اما مروری بر ۴ تقریظ ماندگار رهبری حکیم انقلاب بر این ۴ کتاب ارزشمند، حاوی نکات زیر است.

الف. گنجینه‌ای که نباید مغفول بماند

تعابیری که رهبر مجاهد انقلاب در این تقریظ‌ها برای دفاع مقدس ملت ایران به کار می‌برند، از این قرار است:

- اعجاز هشت سال دفاع مقدس؛

- تصویر عظیم و باشکوه؛

- احساس دوگانه اندوه و افتخار؛

- گنجینه و ذخیره عظیم.

استفاده از این تعابیر و بویژه «ذخیره و گنجینه» نشان می‌دهد که این ذخیره و گنجینه عظیم، نیاز به استخراج دارد و باید به تمامی استخراج شود تا پس از آن بتوان بیشترین بهره را از آن بُرد. به بیان دیگر هنوز که هنوز است، بخش اعظم این گنجینه، استخراج نشده است و می‌طلبد تا همه دغدغه مندان و البته نهادهای مسئول، حداقلی از وقت و هزینه و انرژی خود را به شکل مستمر به این استخراج حیاتی و استراتژیک اختصاص دهند تا این اعجاز به فراموشی سپرده نشود.

ب. لزوم نگاه جذاب و هنرمندانه

رهبر انقلاب این چهار کتاب ارزشمند و البته بسیاری از کتب دیگر دفاع مقدس را با عنوان «اثر زیبا، جذاب و هنرمندانه و در عین حال دارای پُختگی» تعبیر و در بیانی دیگر، آن را به «تابلوهای ماندگار و تاریخی نقاشی با رنگ آمیزی زیبا» تشبیه کرده‌اند.

همین نکته نشان می‌دهد که اینگونه استخراجها، به هنرمندانی باتجربه نیاز دارد که دارای قلمی پخته و روان باشند و بتوانند ضمن استخراج همه گنجینه، آن را به بهترین و جذاب‌ترین شکل به نمایش بگذارند.

شاید لازم باشد تا در همین جا، به این نکته بسیار کلیدی رهبری معظم انقلاب در این تقریظ‌ها هم اشاره شود که همانا «ضرورت عرضه این آثار به صورت رمان و فیلم» و همچنین «ضرورت ترجمه» برخی از این آثار است که خود، نشان از ضرورت بازتولید و هنرمندانه کتب برجسته دفاع مقدس دارد و همت دغدغه‌مندان این عرصه را می‌طلبد.

ج. ارزش جرأت و صراحت در روایت

یکی از مهمترین جملات حضرت آیت الله خامنه ای در این ۴ تقریظ، این جمله است:‌ «صراحت و جرأت راوی در بیان گوشه‌هایی که عادتا در بیان خاطره‌ها نگفته می‌ماند.»

اکنون می‌توان چنین نتیجه گرفت که یکی از شاخص‌های موفقیت یا عدم موفقیت اینگونه آثار، صراحت و جرأت راوی آثار است تا بتواند با استفاده از عنصر صراحت و شهامت، اثری ماندگار از خاطرات مکتوب یا شفاهی دفاع مقدس خلق کند و برای همیشه به یادگار بگذارد.

بدیهی است در این راستا می‌طلبد تا همه آثار تولیدی در این عرصه، از این منظر به نقد و تحلیل کشیده شود و همچنین هنرمندان این عرصه بتوانند در نشست‌هایی، این شاخص کلیدی را به بحث بگذارند و ضمن بهره‌مندی از تجارب یکدیگر، راه‌های توسعه و گسترش این شاخص را مرور کنند و به مدیران و دست‌اندرکاران نیز انتقال دهند.

همچنین ذکر این نکته هم ضروری است که رهبر فرزانه انقلاب در غالب این تقریظ‌ها، با اهدای سلام و درود خود به نویسنده و راوی و البته بیان لحظات خواندن اینگونه کتاب‌ها به «ساعات خوش و باصفا»، عملا آنان را به تداوم این راه مبارک تشویق می‌فرمایند.

د. ضرورت شیرین زبانی در روایت

یکی دیگر از نکات مورد اشاره معظم له در این تقاریظ، «ضرورت استفاده از عنصر طنز و شیرین زبانی در بیان خاطرات» است.

ایشان در یکی از این تقریظ‌ها، عبارت «شیرین کام شُدَم» را به کار می‌برند تا نشان دهند که بیان شیرین خاطرات، چقدر می‌تواند در جذب مخاطب و تأثیر حداکثری بر او، مهم و حساس باشد.

ه. حرکت به سمت قله‌ها

نکته پایانی این است که این کتاب‌ها با همه نقاط قوت خود، قله کتاب‌نویسی و خاطره‌نویسی حوزه دفاع مقدس نیست و رهبر معظم انقلاب با بیان برخی نقاط ضعف این آثار، عملا نیمه خالی لیوان را هم به صاحبان آثار و دست اندرکاران امر متذکر می‌شوند.

کوتاه سخن آنکه تداوم تولید این آثار و البته آثار خاطره‌انگیز دیگری مانند «دا»، «پایی که جا ماند»، «سفر به گرای ۲۷۰ درجه»، «جنگ دوست داشتنی»، «سلام بر ابراهیم»، «سرباز سال‌های ابری»، «مسیح کردستان»، «فرمانده من»، «حرمان هور»، «دختر شینا»، «گردان قاطرچی‌ها» و همه مجموعه کتاب‌های «نیمه پنهان ماه» و «یادگاران»، فرصت مغتنمی برای بازنشر فرهنگ ایثار و شهادت و البته بازتولید هنری این خاطرات به زبان رمان یا فیلم است تا از این رهگذر، گنجینه و ذخیره عظیم دفاع مقدس ملت ایران به تمامی استخراج شود و پیامدهای مبارک و البته فراوان خود را بر جای گذارد.