روایت اختصاصی همرزم شهید همدانی از یک عملیات بزرگ/ عملیات مسلم ابن عقیل؛ فضایی پر از فتح و پیشرفت

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- سردار سرتیپ پاسدار یعقوب زهدی از همرزمان شهید حسین همدانی در یادداشتی به تحلیل عملیلات مسلم ابن عقیل پرداخته است:

پس از پایان عملیات رمضان در تابستان 1361 جلساتی درقرارگاه مرکزی کربلا(قرارگاه مشترک ارتش وسپاه)برگزار گردید وطی آن فرماندهان به بررسی علل عدم موفقیت این عملیات واتخاذ تدبیر برای تداوم عملیاتها پرداختند.استراتژی عملیاتی تمرکز روی هدف بصره که تصرف آن میتوانست موجب شکست نظامی دشمن ویا تسلیم در برابر شرایط ایران برای پایان جنگ را فراهم آورد. به دلیل تمرکز قوای دشمن در جنوب وبسته شدن راه کارها واز بین رفتن غافلگیری قابل ادامه نبود.لذا به دلایل زیر استراتژی عملیاتی مبتنی بر انجام عملیات های متوسط ومتوالی در نقاط مختلف جبهه انتخاب گردید:

- درگیر کردن توان نظامی دشمن در مناطق مختلف وتجزیۀ آن

- آزادسازی مناطق مرزی که هنوز در اشغال دشمن بود

- تداوم تک وحفظ روحیۀ آفندی رزمندگان اسلام

- ادامۀ کار اطلاعاتی وشناسائی در جنوب برای یافتن راه کار عملیاتی جدید

براساس این استراتژی قرارگاه های فرعی ومنطقه ای موظف شدند در محدودۀ مسئولیتی خود عملیاتهائی را طرحریزی وبا تصویب وهدایت قرارگاه کربلا به مورد اجرا بگذارند.

در این راستا عملیاتی در استان کرمانشاه و در منطقه‌ی عمومی سومار (بین دو شهر مرزی نفت شهر و مهران) و در مقابل شهر مرزی مندلی عراق طرحریزی شد. در صورت پیروزی این عملیات ارتفاعات مرزی واقع میان سلمان کشته و گیسکه به طول 22 کیلومتر، آزاد می‌شد و منطقه‌یی که ارتفاعات "سان واپا" و ارتفاعات363-328 "کهنه ریگ" "کومه شریف"، "دوله شریف" و پاسگاه میان تنگ را در بر می‌گرفت و همچنین شهر مندلی عراق که در 12 کیلومتری ارتفاعات مرزی واقع است؛ زیر دید و تیر نیروهای خودی قرار می‌گرفت. . این عملیات در 7 دقیقه صبح روز 9 مهر ماه سال 1361 حدود دو ماه پس از پایان عملیات رمضان با رمز یا ابوالفضل العباس(ع) انجام شد. همزمانی انجام این عملیات با ایام شهادت مسلم بن عقیل در ماه ذی الحجه موجب شد تا از اسم طلایه دار شهدای کربلا برای نامگذاری این عملیات استفاده شود.

نیروهای دشمن در منطقۀ عملیات عبارت بودند از:

1- لشکر 12 با تیپ های 421 و412 و تیپ 46 وتیپ 5 زرهی

2- تیپ2 از لشگر2 در میمک و تیپ43 از لشگر9 و تیپ19 از لشگر7 و تیپ39, تیپ28, تیپ38 و تیپ90 از لشگر4 و تیپ10 از لشگر4 و تیپ37 ( یکروز قبل از حمله از بصره به مندلی آمده بود) که درحین عملیات اضافه شدند وبرخی از آنها وارد عمل شدند.

سازمان رزم نیروهای خودی

عملیات مسلم بن عقیل با طراحی و فرماندهی مشترک ارتش و سپاه اجرا شد، نیروهای عمل کننده‌ در این عملیات عبارت بودند از :

• سپاه پاسداران: تیپ27 حضرت رسول(ص) با 10 گردان رزمی، یک گردان توپخانه ؛ تیپ31 عاشورا با 8 گردان رزمی و یک گردان توپخانه؛ تیپ 21 امام رضا(ع) با 5 گردان رزمی و یک گروهان تانک؛ تیپ 18 الغدیر با 4 گردان رزمی.

• ارتش: تیپ4 از لشکر81 زرهی کرمانشاه با 3 گردان رزمی و یک گردان زرهی ویک گردان توپخانه؛ تیپ مستقل 55 هوابرد شیراز با 4گردان رزمی و یک گردان توپخانه.-یک گردان توپخانه عمل کلی جهادسازندگی نیز پشتیبانی مهندسی از عملیات را به عهده داشت.

شرح عملیات

عملیات قرار بود از اولین دقایق بامداد 9مهر1361شروع شود، اما به دلیل مشکلاتی- از جمله گم شدن و دیر رسیدن برخی نیروها- در ساعت 45 دقیقه بامدادآغاز شد.

در منطقه‌ی شمالی (جناح راست)، تیپ31 عاشورا و تیپ4 لشکر81 زرهی باختران که در 2 محور وارد عمل شده بودند، توانستند در مدت یک ساعت و نیم ارتفاع سلمان کشته و تپه‌ی 320 واقع در سان‌واپا را تصرف کنند.

در محور میانی، که به دلیل استحکامات فراوان دشمن در این منطقه، برای تیپ27 حضرت رسول(ص) و تیپ مستقل 55 هوابرد شیراز نبرد سنگین و دشواری پیش‌بینی می‌شد، نیروهای خودی توانستند ارتفاع گیسکه را آزاد کنند، پس از آن مواضع دیگر دشمن در قلعه مین، قلعه‌ جوق، منطقه‌ی سلمان کشته، اروالین و تنگه‌ی میان تنگ – که جاده‌ی سومار به مندلی و بغداد از میان آن می‌گذرد- نیز به تصرف این نیروها در آمد. البته در میان تنگ برخی مواضع دشمن، از جمله یک پاسگاه در دوله شریف و پاسگاه ایرانی کومه سنگ به دلیل آماده باش نیروهای دشمن از ساعت‌ها قبل، در دست نیروهای عراقی باقی ماند.

در جنوب منطقه (جناح چپ) نیز، نیروهای تیپ 21 امام رضا(ع) با تحمل کم‌ترین تلفاتی توانستند محورهای سیدک و دروازه را به تصرف خود درآورند.

با روشن شدن هوا، دشمن که تا حدودی توان خود را باز یافته بود، در شمالی‌ترین بخش منطقه‌ی عملیات، ارتفاع مهم سلمان کشته را بار دیگر اشغال کرد.

در ادامه‌ی فعالیت نیروهای خودی در طول روز، نیروهای لشکر31عاشورا در محور شمالی عملیات با احداث خاکریز توانستند از فشار بیش‌تر دشمن جلوگیری کنند. در این حال ابری بودن هوا، فعالیت هوایی و دید‌بانی توپ‌خانه‌های دشمن را به حداقل رسانده بود و این امر به تثبیت موقعیت نیروهای خودی کمک فراوانی می‌کرد.

فعالیت گسترده‌ی توپخانه‌ی دشمن که از نخستین دقایق عملیات آغاز و تا پایان روز ادامه داشت به دلیل ناهماهنگی کار ساز نبود، حتی در برخی مناطق نیروهای عراقی و محل استقرار آنان هدف گلوله‌های توپ‌‌های ارتش عراق قرار گرفت و تلفات و خسارت‌هایی را به آنان وارد کرد.

در مرحله‌ی اول عملیات، در مجموع حدود130کیلومتر مربع از اراضی کشورمان، که بیش از 2 سال در اشغال نیروهای عراقی بود، آزاد شد و شهر مندلی در تیررس توپخانه‌های خودی قرار گرفت. همچنین ده‌ها تانک و نفر بر عراقی منهدم و تعدادی تانک و نفر بر و انواع سلاح‌ها و مهمات به غنیمت نیروی‌های خودی در آمد. در این مرحله از عملیات 600 تن از نیروهای‌ دشمن کشته یا زخمی و 40 تن نیز اسیر شدند.

با توجه به اهمیت نظامی و سیاسی این عملیات، صدام حسین با حضور در یکی از قرارگاه‌های عملیاتی ارتش عراق در این منطقه خطاب به فرماندهان عملیاتی گفت:

«آبرو و حیثت عراق به خطر افتاده است، شما به هر نحوی که است باید ارتفاعات و مواضع از دست رفته را به دست آورید.»

وی افزود: «اگر لازم باشد تمام ارتش را به پشتیبانی شما می‌آورم و حتی اگر تمام آن‌ها کشته شوند باید مندلی را حفظ کنید و مواضع از دست رفته را باز پس بگیرید.»

روز دوم (10مهر1361)، عملیات به منظور تکمیل و تثبیت اهداف به دست آمده در بخش شمالی منطقه‌ی عملیاتی ادامه یافت.

استقرار نیروهای دشمن در ارتفاعات بین سان‌واپا و سلمان‌کشته (کرم ژیله) موجب تسلط دید و تیر آن‌ها بر نیروهای خودی شده بود، در نتیجه فرماندهی عملیات برای حل این مشکل تیپ 31 عاشورا را مأمور اجرای عملیاتی برای تصرف ارتفاع کرم‌ژیله کرد.

نیروهای این تیپ متشکل از 40 تکاور و 10 آرپی‌جی‌زن، در اولین ساعات روز، عملیات خود را آغاز کردند و پس از یک درگیری 6 ساعته موفق به تصرف این ارتفاع شدند.

در این علمیات چندین تانک و نفربر و مقداری از مهمات عراقی‌ها منهدم یا به غنیمت گرفته شد، همچنین71 تن از نیروهای دشمن کشته یا زخمی شدند.

نیروهای خودی در عملیات دیگری توانستند ارتفاع سلمان‌کشته را که روز گذشته تصرف و سپس از دست داده بودند، دوباره تصرف کنند، اما با توجه به موقعیت حساس و مهم این ارتفاع، نیروهای عراقی با بهره‌گیری از 4 گردان و با وجود تحمل تلفات بسیار- از جمله انهدام 70% یک گردان - ارتفاع سلمان کشته را باز پس گرفتند.

در منطقه‌ی میانی نیز واحدهایی از تیپ 27 حضرت رسول(ص) توانستند پاسگاه مرزی و دوله‌شریف در خاک عراق را که بر جاده‌ی آسفالته‌ی مندلی – سومار تسلط دید و تیر داشت، تصرف کنند. بدین ترتیب راه تدارکاتی نیروهای خودی از عمق به جبهه‌ی مقدم در این منطقه باز شد. البته قرار بود عملیات دیگری هم برای تصرف پاسگاه عراقی کومه ‌شریف در شمال دوله‌ شریف، اجرا شود، اما به دلیل تأخیر در آماده شدن نیروهای عمل‌کننده و روشن شدن هوا، اجرای عملیات منتفی شد.

در روز سوم عملیات (11مهر1361)، 2 گردان از نیروهای لشکر31عاشورا با دستور فرماندهی عملیات بار دیگر مأمور اجرای عملیات روی ارتفاع سلمان‌کشته شدند. با وجود پیروزی‌های نسبی‌یی که به سختی و پس از حدود 10 ساعت نبرد سنگین – و در برخی نقاط با درگیری تن به تن حاصل شد، نیروهای‌ خودی نتوانستند همه‌ی اهداف مورد نظر را تصرف کنند و حتی بخش‌هایی را که تصرف کرده بودند به ناچار رها کردند و به عقب آمدند. 

در روز چهارم عملیات (12مهر1360)، نیروهای عراقی با حضور صدام حسین در قرارگاه فرماندهی به منظور باز پس‌گیری بخش میانی سلسله ارتفاعات مشرف بر مندلی و جاده‌ی آسفالته و توسعه‌ی آن بر جناحین، روی ارتفاعات کهنه‌ریگ و امتداد جنوبی آن (سمت چپ و راست میان تنگ) به مواضع نیروهای خودی هجوم آوردند.

در محور راست میان‌تنگ نیروهای خودی در برابر فشارهای سنگین دشمن مقاومت کردند، حتی در برخی معابر توانستند عراقی‌ها را دور بزنند و عده‌یی از آنان را اسیر کنند. در این درگیری‌ها ده‌ها تن از افراد دشمن کشته یا زخمی شدند.

در سمت چپ نیز، نیروهای عراقی در برخی مناطق تا داخل مواضع خودی نفوذ کرده بودند و درگیری میان دو طرف با پرتاپ نارنجک ادامه داشت، اما سرانجام، مقاومت نیروهای تیپ31 عاشورا و نیروهای تیپ 4 لشکر81 زرهی، دشمن را ناچار به عقب نشینی کرد. در این محور نیز تلفات سنگینی به نیروهای دشمن وارد شد.

نیروی هوایی عراق نیز در این روز فعالیت گسترده‌یی داشت و بارها مناطق خودی را بمب‌باران کرد که بر اثر آن 23 تن از افراد خودی شهید و بیش از 32 تن نیز زخمی شدند.

در روز ششم عملیات (14مهر1361)، نیروهای تیپ 27 حضرت رسول(ص) با اجرای عملیاتی در محور میانی برای تکمیل مواضع به دست آمده، توانستند پاسگاه استراتژیک میان‌تنگ در محور سان‌واپا را به تصرف خود در آورند. در پی این پیروزی ارتش عراق به فرماندهی صدام حسین اقدام به اجرای پاتک‌های متعدد و سنگینی کرد که با وجود بهره‌گیری از تعداد فراوانی نیرو و پشتیبانی آتش توپ‌ها و نیروی هوایی، به دلیل هوشیاری و مقاومت نیروهای خودی به شکست انجامید و در نتیجه دشمن با تحمل تلفات فراوان مجبور به ترک منطقه‌ی عملیات شد.

صدام حسین پس از 3 روز حضور در منطقه‌ی عملیاتی، با درک واقعیت‌های صحنه‌ی نبرد و ناامیدی از توان نیروهای عراقی در باز پس‌گیری مناطق از دست داده، به بغداد بازگشت.

در هفتمین روز عملیات (15مهر1361)، ابراهیم همت فرمانده قرارگاه ظفر، در تشریح و تحلیل وضعیت فعلی عملیات اعلام کرد که دشمن از باز پس‌گیری تنگه‌ی سان‌واپا، میان‌تنگ، قلعه‌جوق، قلعه‌مین و واروالین کاملاً ناامید شده است، اما امکان دارد تصرف مجدد ارتفاع گسیکه (در جنوب غربی میان‌تنگ) را همچنان در دستور کار داشته باشد.

در ادامه‌ی عملیات نیروهای خودی از روزهای 16 و 17 مهر، در چندین نقطه به نیروهای عراقی که به طور پراکنده در دامنه‌ی ارتفاعات گسیکه، کهنه‌ریگ، میان‌تنگ و سان‌واپا حضور داشتند، حمله و تلفات سنگینی را بر آنان وارد کردند. رزمندگان اسلام همچنین توانستند با پیش‌روی در محور سان‌واپا این منطقه را به طور کامل تصرف کنند. نیروهای عراقی نیز در 19 و 20 مهر، برای باز پس‌گیری ارتفاع 402 و سان‌واپا و میان‌تنگ حملاتی را ترتیب دادند که همگی به شکست انجامید و در نتیجه آن‌ها با دادن تلفات بسیار، مجبور به عقب نشینی شدند.

نتایج کلی عملیات

در عملیات مسلم بن عقیل علاوه بر آزادسازی 150 کیلومتر مربع از مناطق مرزی و سرکوب که از اوایل جنگ در اشغال نیروهای عراقی بود، حدود 30 کیلومتر مربع از خاک عراق نیز در محور میانی (کومه‌شریف و دوله‌شریف) به تصرف نیروهای خودی در آمد. همچنین دشت سومار تأمین شد و نیروهای خودی بر شهر مندلی، تسلط دید و تیر پیدا کردند. از نیروهای عراقی نیز حدود 1000 نفر کشته یا زخمی و 34 تن اسیر شدند. در این عملیات همچنین 25 تانک و نفربر، 3 قبضه توپ، 3 خودرو مهندسی و 20 خودرو نظامی دشمن منهدم و 6 تانک و نفربر ، 15 قبضه توپ و 3 خودرو نظامی نیز به غنیمت گرفته شد.