«چرا»یی مهاجرت حضرت حسین بن موسی(ع) به ایران
مردم ایران از ابتدای تشرف به اسلام به خاندان رسالت عشق میورزیدند و وابستگان به اهل بیت(ع) را گرامی میداشتند.
به گزارش پارس به نقل از قدس، امام زادگان بزرگوار مورد احترام ایرانیان و دیگر مسلمانان غیر عرب قرار می‌گرفتند، به گونه‌ای که پس از شهادت یا درگذشت، برای آنان بقعه و بارگاه می‌ساختند. بدین سبب، در ایران یا شبه قاره و دیگر کشورهای اسلامی، زیارتگاه‌هایی وجود دارد که برآمدۀ گریز یا مهاجرت این دسته از وارستگان است. حضرت حسین بن موسی الکاظم(ع) از جمله نیکمردانی است که بارگاه ایشان در طبس میعادگاه عاشقان خاندان عصمت و طهارت(ع) است.
اینک به منظور آشنایی با زندگینامه، چگونگی هجرت و موضوع مدفن و بارگاه آن حضرت در خطه خراسان(طبس) با علی اخوان مهدوی، پژوهشگر بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی و صاحب اثر «حسین بن موسی الکاظم(ع) زندگانی، شخصیت، آرامگاه» گفت‌و‌گو کرده‌ایم که از نظر می‌گذرد:
لطفاً مختصری از زندگینامه و جایگاه حضرت حسین بن موسی الکاظم (ع) و اینکه چه شد این بزرگوار در این مکان مدفون شدند، بفرمایید.
شمار فرزندان امام موسی کاظم(ع) در منابع موجود متفاوت بیان شده است، ولی قول مشهور بر 37 فرزند دلالت میکند، چنانکه در کتاب الارشاد شیخ مفید در بیان شمار آنها، 37 فرزند پسر و دختر آمده است.
با توجه به ترتیب نام فرزندان امام موسی کاظم(ع) نیز روشن می‌شود که حسین جزو فرزندان آخری آن حضرت بوده است. علاوه بر این، بیشتر منابع بر سر اینکه حسین بن موسی با امام رضا (ع) برادر ناتنی و از دو مادر هستند اتفاق نظر دارند، ولی در اینکه با کدام فرزندان تنی بوده‌اند، اختلاف نظر وجود دارد، به طوری‌که برخی از منابع حسین را با فضل و سلیمان و برخی با اسماعیل و جعفر و هارون، از یک مادر و تنی می‌دانند.
با توجه به اینکه حسین جزو آخرین فرزندان امام کاظم(ع) بوده و حداقل پنج سال آخر عمر این حضرت از سال 179ق تا زمان شهادت به سال 183ق در زندانهای هارون الرشید به سر آمده، باید تولد حسین بن موسی الکاظم(ع) حدود سال 178ق باشد. همچنین نظر به اینکه محل زندگی
موسی بن جعفر(ع) تا پیش از دستگیری و زندانی شدن مدینه بوده، حسین بن موسی الکاظم(ع) نیز در این شهر تولد یافته است.
در کتابهای نسب شناسان نزدیک به زمان حیات حسین بن موسی(ع) مکانی که بیش از همه درباره آن بحث شده، طبس است حداقل در تحقیقاتم، مکانی دیگر که از نظر زمانی همسنگ طبس باشد، یافت نشد.
وجود گروه یا قبیله‌ای که از همان ابتدا در طبس خود را فرزندان حسین بن موسی(ع) می‌دانسته‌اند و در این مورد با نسب شناسان نامه نگاری داشته‌اند.
قدمت آرامگاه حسین بن موسی(ع) در طبس را نیز از دو زاویه می‌توان دید؛ اول، کتیبه‌ای با تاریخ 494 ق است که هنگام تعمیر آرامگاه، در سال 1205ق توسط خطاط آرامگاه، شناسایی شده است.
مرقد حسین بن موسی(ع) حداقل برای اهالی طبس پیش از494ق هم شناخته بوده، زیرا در این سال برای آن، بقعه و بارگاه احداث گردیده است.
دوم، نظریه باستان‌شناسان است که معتقدند خطوط اصلی معماری آرامگاه قرن پنجم را القا میکند و قدمت ساختمان آن را اواخر قرن پنجم می‌دانند.
وجود وقفنامه‌های آرامگاه حسین بن موسی(ع) در طبس مربوط به قرن هفتم هجری است. در این وقفنامه‌ها، واقف، محل وقف، پلاک موقوفه، میزان وقف و مصرف وقف به روشنی آمده است.
دیدگاه علما و نسب شناسان درباره این موضوع چه بوده است؟
راجع به مقبره موجود در طبس، اغلب نسب شناسان معتقدند همان امامزاده واجب التعظیم حسین بن موسی الکاظم(ع) و برادر حضرت علی بن موسی الرضا (ع) می‌باشد و از دیر زمان مورد توجه اهالی و قاطبه ملت ایران بوده است و محل برآوردن حاجات و نذر و کرامات بوده و اینها همه دلیل بر صحت و درستی این امامزاده است. استفتایی که مدیریت فرهنگی و امور تبلیغات آستان قدس رضوی، از دفتر نسابه شناس معاصر، مرحوم آیت‌ا... مرعشی نجفی نموده است، فرزند ایشان حجت الاسلام دکتر سید محمود مرعشی نجفی که متولی و رئیس کتابخانه مرحوم پدرشان هستند، چنین نظری دادهاند.
بنابراین، اگر مستندات ادوار گذشته با دلایل دوران معاصر، بدون دخالت تعصبات، بررسی و تحلیل شود؛ بی‌شک موثق‌ترین مکانی که می‌توان آرامگاه حسین بن موسی(ع) را در آنجا جست‌وجو کرد، شهر طبس خواهد بود.
چه انگیزه‌ای سبب شد در حوزه امامزادگان، زندگی حسین بن موسی الکاظم (ع) را محور تحقیق قرار دهید؟
در مورد امامزادگانی که در گوشه و کنار ایران آرمیده‌اند، همواره محققان با مشکلاتی مواجه بوده‌اند. زمان طولانی و رسیدن به فضای حاکم بر دوران زندگانی آنان که عموماً با رعب و وحشت و فرار همراه بوده و نیز کمبود منابع مکتوبِ دست اول از جمله این دشواری‌هاست، ولی با توجه به شرایط کاری که داشتهام همواره در پی فرصتی بودم تا در حد توانم بتوانم این امامزاده را ابتدا برای خودم و بعد هم به دوستداران ایشان بشناسانم.
در ارتباط با دلایل مهاجرت امامزادگان، بویژه حسین بن موسی (ع) به چه نتیجه‌ای رسیده‌اید؟
بی‌شک، تن ندادن به ستم غاصبان خلافت و سلاطین جور یکی از عمده‌ترین دلایل مهاجرت وابستگان اهل بیت(ع) و دوستداران آنان بوده است. آنان به دلیل پیروی از حقانیت آل رسول (ص) و تسلیم نشدن به خواسته‌های زورمداران اموی و عباسی مورد تعقیب و ظلم بوده اند.
از دیدگاه بسیاری از حکومتها پیوند شاخه و شاخساری به درخت سرسبز علویان، جرم کوچکی نبوده است.
مهاجرت امام علی بن موسی الرضا(ع) به خراسان و ولایتعهدی ایشان سبب شد شیعیان، بخصوص سادات برای رهایی از ظلم و ستم به سوی ایشان مهاجرت کنند. برخی از آنان به دلایل گوناگون در بین راه یا در نقاط مختلف ایران به شهادت رسیدند یا در گمنامی درگذشتند. از نمونه‌های این زیارتگاه‌ها، آرامگاه احمد بن موسی(ع) معروف به شاهچراغ در شیراز، آرامگاه حضرت فاطمه معصومه(س) در قم و آرامگاه حسین بن موسی(ع) در طبس را می‌توان نام برد.
مهاجرت حسین بن‌موسی(ع) همانند مهاجرت دیگر امامزاده‌ها، چنانکه پیش از این گفتیم، به خاطر ترس از شناخته شدن در ابهام و تاریکی فرو رفته است. به همین سبب هنگامی که آنان شهر و دیار خود را به علت فشار حکومت یا برای دیدار خویشاوندانشان ترک می‌کردند، سعی داشتند ناشناس سفر نمایند و در گذر از آبادی‌ها‌ی بین راه شناخته نشوند.
در زمان حیات امام کاظم (ع)، حسین بن موسی(ع) در موطن خود، مدینه می‌زیسته است. فقط می‌توان احتمال داد با توجه به اینکه وی جزو فرزندان آخر امام بوده، به سبب خردسالی وقتی امام با مادر وی و مادر احمد به بغداد می‌رفته او را با خود برده باشند. البته به عنوان سفر و نه مهاجرت، زیرا امام موسی کاظم (ع) تا پیش از دستگیری در مدینه می‌زیسته‌اند و پس از رحلت پدر نیز تا زمان حضور امام رضا (ع) در مدینه می‌زیسته است.
هیچ‌یک از روایات نشان نمی‌دهد حسین بن موسی(ع) پس از هجرت و ولایتعهدی امام رضا (ع) در مدینه اقامت داشته باشد. حداقل روایات در این مورد سکوت کرده‌اند.
با توجه به سکوت روایات در مورد اقامت حسین بن موسی(ع) پس از ولایتعهدی امام رضا (ع) در مدینه، می‌توان نتیجه گرفت که ایشان به مکانی دیگر مهاجرت کرده است. اقامت امام رضا (ع) به عنوان ولیعهد در مرو و دعوت از برادران و خواهران خود برای پیوستن به ایشان، نشان می‌دهد حسین بن موسی(ع) نیز در شمار این مهاجران بوده است.
چرا برخی شیعیان در گذشته تمایل داشتند امامزادگان بیشتری را به منطقه خود منسوب کنند و احیاناً چه آسیبهایی را می توان متوجه این موضوع دانست و شما به عنوان کسی که در ارتباط با امامزادگان تحقیق می کنید چه راهکارهایی برای مقابله با این آسیبها- که ممکن است باورهای مذهبی مردم را نشانه بگیرد- دارید؟
زیارت مضجع سلالۀ خاندان عصمت و طهارت(ع) بر دلبستگی مردم هر منطقه به شعائر دینی و احترام و بزرگداشت آنان دلالت دارد و شیعیان هر منطقه خواسته‌اند امامزادگان بیشتری به منطقۀ خود منسوب کنند، اما چه بسیار که این دلبستگی‌ها سبب رواج و گسترش برخی داستانهای خرافی شده است. بعضی نویسندگان نیز، همین خرافات انتقال یافته از نسلی به نسل دیگر را سند تلقی کرده و نتیجه گرفته‌اند مثلاً فلان امامزاده در فلان منطقه زندگی می‌کرده، یا در آنجا دفن شده است. این امر وظیفۀ محققان را در شناخت صحیح از درستی آن دشوار می‌سازد.
ازاین‌رو، لازم می‌نماید پژوهشگران با دید انتقادی منابع را بررسی کنند تا بتوانند در حد امکان، زندگی و رحلت و مدفن امامزادگان را به طور متقن معلوم‌کنند.
یک محقق محلی در این زمینه چه نکاتی را باید مد نظر قرار دهد که پیش‌فرض‌های
شخصی‌اش بر تحقیق سایه نیفکند؟
بدیهی است محققان محلی در این راه وظیفه‌ای سنگین‌تر دارند، زیرا نباید احساسات دینی و شیفتگی به زادگاه و دیار بر آنان چیرگی یابد و تحقیقاتشان به تعصب و جانبداری انجامد. البته اختلاف در شیوۀ تحقیق و دیدگاه و نتیجه آن گریزناپذیر است و چه‌بسا در‌بارۀ موضوعی واحد، تحقیقات متنوّعی صورت پذیرد؛ چنانکه وجود همین مطالب گوناگون و متضاد در مورد حسین بن موسی(ع) انگیزه‌ای شد تا به یاری منابع معتبر و تحقیقات میدانی، از زاویه‌ای دیگر به همین موضوع بپردازم.
وضعیت آرامگاه حضرت حسین بن موسی الکاظم (ع) قبل و بعد از انقلاب اسلامی چگونه بوده است؟
آرامگاه حسین بن موسی(ع) در طبس تا پیش از زلزله سال 1357 ساختمانی داشت که قدمت آن به گفته محققان و باستان‌شناسان به قرن پنجم قمری می‌رسید. این آرامگاه با شماره ثبت 337 جزو آثار باستانی ایران بوده است.
در سال 1357 این آرامگاه همانند دیگر بناها و تأسیسات شهرستان طبس بر اثر زلزله بکلی ویران شد. بنابراین، بناهای امامزاده متأسفانه در حال حاضر وجود ندارد.
بنای اولیه آن به اواخر قرن پنجم هجری می‌رسیده، ولی بتدریج بناهایی به بنای اصلی افزوده شده بود.
زلزله سال 1357ش مجموعه بناها و موقوفات امامزاده را همانند دیگر ابنیه شهر تخریب کرد، چون بیشتر درآمد امامزاده از محل موقوفات و نذور تأمین میشد. بنابراین، کار بازسازی بنای آرامگاه با توجه به هزینههای بسیار آن از عهده متولی وقت خارج بوده است.
به همین سبب آستان قدس رضوی در این امر پسندیده پیشگام شد و با کسب اجازه رهبر فقید انقلاب (امام خمینی (قدس سرّه)) کار ساختمانی بقعه و هشت رواق در اطراف آن را آغاز کرد و در سال 1363 به پایان رساند. با انتصاب حضرت آیت‌ا... واعظ طبسی به تولیت آرامگاه حسین بن موسی الکاظم(ع) در سال 1373، فعالیت آستان قدس رضوی با شدت بیشتری دنبال شد و اکنون مجموعه آرامگاه در زمینی به مساحت 169 هزار و
860 مترمربع ساخته و توسعه یافته است.
ارسال نظر