فرهنگ میزبانی از زائران امام رئوف(ع)/ مشکلی به نام چمدان در روز آخر سفر/ زائرسرای ارزان قیمت

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- پروانه رضازاده- مهمانی توی هر خانه ای یک جوری به آدم خوش می گذرد؛ بگو بخند، پذیرایی های حسابی و دیدن اقوام و دوستان قدیمی و خلاصه چند ساعتی فارغ بودن از فکر و خیال ها و کار و زندگی روزمره، اما بعضی مهمانی ها آن قدر راحت و گرم و صمیمی برگزار می شود که حس می کنی در خانه خودت هستی و دلت می خواهد زود به زود تکرار شوند؛ از همان هایی که همیشه خوب و دلنشین اند و خاطره ای که از آن ها در قلبمان می ماند، فقط مزه و تنوع خوراکی ها و غذاهایش نیست. انگار محبت واقعی میزبان است که به تمام اتفاقات آن خانه، رنگ صفا و صمیمیت می زند. خیلی هم ربطی به دارایی و ناداری ندارد؛ اصلا بعضی ها ذاتاً مهمان نوازند.

با این که گرفتاری های روزمره و مشغله های کاری و زندگی های پُر تَنش امروزی کمتر مجالی برای مهمانی و مهمان بازی خالی می گذارد اما هنوز هم مهمان نوازی و مهمان دوستی بخش جدایی ناپذیر و افتخار آمیز فرهنگ ایرانی است و حتی با این که این روزها گاهی مرز بین تعارف و واقعیت به اندازه تار مو باریک می شود، عزت و احترام مهمان همچنان به عنوان یک اصل فرهنگی ایرانی اسلامی پابرجاست. حال اگر این مهمان نوازی ابعاد بزرگ تری بگیرد و در قالب شهری و کشوری درآید، از زوایای گوناگون و متعددی قابل بررسی است که ما هم در این مطلب قصد داریم نگاهی به کلیات این فرهنگ دلنشین بیندازیم و شاخصه های مهمان نوازی را در پایتخت معنوی کشور بررسی کنیم.

همکلام با زائران امام مهربانی ها

بین تمام شهرهای ایران، برای مشهد جور دیگری مهمان می آید؛ هم جنس مهمان هایش فرق می کند و هم میزبانی متفاوت است. مهمانانش زائرانی هستند که با هزار شور و شوق و امید از راه می رسند و از میزبانشان انتظار همراهی و همدلی دارند. میزبانی کردن برای این مهمانان ویژگی های خاصی دارد که خود از خدمت به امام رضا(ع) که غایت سفر است، کم نمی آورد. یک دور کوچک که در اطراف حرم و کوچه پس کوچه هایش بزنی، شاهد تجربه های مختلفی از این مهمانی ها و میزبانی ها می شوی.

اهل شهرکرد است و خودش را محمد معرفی می کند. خسته است و خیلی هم به صحبت کردن تمایل ندارد. می گوید: «چند روز است که با این همه هزینه و سختی در مشهد هستیم اما هرروز برای رفتن تا خانه ای که برای اسکان گرفته ایم دچار دردسر می شویم. آدرس های اشتباهی، گران فروشی فروشگاه های اطراف حرم، هزینه های متغیر و متفاوت تاکسی ها و... خستگی مضاعفی برای من و خانواده ام ایجاد کرده است. کاش کمی بیشتر حال زائران را درک می کردند و به زائران به عنوان فرصت های کسب درآمد بیشتر، نگاه نمی کردند». فاطمه الان 31 ساله است، از اراک آمده و خودش می گوید که بعد از 23 سال بالاخره امام رضا(ع) او را هم طلبیده است: «بعد از این همه دعا و آرزوی زیارت حرمش، انتظار نداشتم که آن قدر اتفاقی شرایط سفر جفت و جور شود و من در عرض کمتر از 24 ساعت مشهد باشم. همین هم باعث شد که نتوانم برای خودم و مادرم که به قصد شفایش راهی شدیم، از قبل جایی پیدا کنیم. از این مهمان پذیر به آن یکی می رفتیم و تقریبا از پیدا کردن اتاق مناسب با شرایط مالی و جسمی مادرم ناامید شده بودیم که خانم مسنی که من و مادرم را در این حال دید جلو آمد و گفت: مهمان امام رضا (ع)، مهمان ماست و روی چشم ما جا دارد. انگار که خود امام غریب همان لحظه او را سرراهمان قرار داده بود. این دو روزی که مهمانش بوده ایم انگار مهمان یکی از نزدیکان و آشنایان خودمان هستیم. هنوز هم مهمان نوازی مانند خاطرات قدیمی که از پدربزرگ ها و مادربزرگ ها می شنویم، وجود دارد».

یک خانواده نسبتا پُرتعداد که از لهجه شان می توان تشخیص داد اهالی کرمان هستند، تا سر صحبت را باز می کنی، داغ دلشان تازه می شود. داماد خانواده که مرد جا افتاده ای هم هست، می گوید: «می دانستیم که در این فصل اتاق و سوئیت خالی به راحتی پیدا نمی شود برای همین هم وقتی نزدیک راه آهن به ما پیشنهاد یک سوئیت خالی با قیمت مناسب و بدون محدودیت تعداد نفرات دادند، بلافاصله قبول کردیم. اما یک زیرزمین نمور را به نام یک سوئیت به ما کرایه داده اند. سوئیتی که قرار بود آشپزخانه مجزا داشته باشد و نزدیک به حرم باشد تا امکان پیاده رفتن تا حرم برای مسن ترها هم فراهم باشد، فقط یک گاز پیک نیکی دارد و برای پخت و پز خیلی مشکل داریم. اعتراض هم که می کنی می گویند ایام زواری است و جای بهتری پیدا نمی کنید. دیگر جابه جایی هم با این همه اسباب و وسیله برایمان سخت است. اگر اطلاعات واقعی به ما می دادند، هیچ وقت مدت اقامتان را به این سختی و با نارضایتی نمی گذراندیم».

ملیحه اهل یکی از شهرهای شمالی است و با دو فرزندش تازه از راه رسیده اند. از تجربه ورودش به مشهد خاطره خوبی ندارد و می گوید: «قدیم ترها عزت و احترام بیشتری برای مهمان قائل بودند. ما هم اینجا مهمانیم. وقتی از اتوبوس پیاده شدم، ناگهان چند مسافربر با کشیدن ساکم می خواستند مارا به حرم مطهر ببرند و به بهانه این که از تاکسی ها ارزان تر حساب می کنند سوار ماشین یکی از همین مسافربرهای شخصی شدیم. راه طولانی نبود و زود رسیدیم اما هنگام رسیدن به مقصد گفت که کرایه ات ۱۵ هزار تومان می شود. حسابی ناراحت شدم و احساس کردم سرم دارد کلاه می رود. با کمی بحث و جدل کرایه را با نارضایتی پرداخت کردم اما راننده که انگار به این اتفاق عادت داشت، به راحتی کرایه را گرفت و رفت».

زائران را دریابیم

انسان موجودی اجتماعی و جمع گراست و از همان روزی که پا به عرصه زندگی اجتماعی گذاشت، کم کم آداب و سنت هایی در زندگی او شکل گرفت که با گذشت زمان کامل و کامل تر شد و انسان نیز خود را از رعایت آن ها ناگزیر یافت. یکی از همین سنت ها، مهمانی و میزبانی است که تا الان هم به شکل های مختلفی تداوم داشته است.

در این میان قرآن که خود کتاب زندگی است برای زندگی اجتماعی اهمیت و جایگاه ویژه ای قائل است و علاوه بر ارائه راهکارهای مؤثر در بهزیستی نوع بشر، گاهی صفحاتی از زندگی پیامبران را نیز به تصویر می کشد و دستورات زیاد و راهکارهای کارآمدی را به منظور تحکیم پیوندهای اجتماعی در این قالب ارائه می کند. قرآن در بیان اهمیت و فضیلت مهمانی از کسانی که مهمان می پذیرند و آنان را تکریم می کنند به بزرگی یاد می کند. اما مسئولیت های متقابل مهمان و میزبان هم مانند دیگر روابط اجتماعی و انسانی، دو سویه است.

مشهد به عنوان پایتخت معنوی به ‌واسطه بارگاه نورانی امام هشتم(ع) سالانه میزبان حدود ۳۰ میلیون زائر است و این خیل عظیم مشتاقان در سفر به این جغرافیای معنوی انتظار دارند تا دست‌اندرکاران و اهالی مشهد از آنان به گرمی استقبال و پذیرایی کنند اما آیا واقعا تمام شهروندان و مسئولان، مهمان نوازی را در حق زائران امام غریب تمام و کامل می کنند؟

رفع دغدغه های مادی زائران

مشهد با این ظرفیت عظیم ورود مهمان و زائر، با شرایط خاصی مواجه است که در این میان مسئولیت اخلاقی ما نسبت به تکریم مهمان و شناخت نیاز و اقتضائات آن اهمیت بسزایی دارد. هر زائری با توجه به تعلق به طبقه و گروه اجتماعی و متغیرهای اجتماعی که دارد، دارای نیازهای متفاوتی است. هر چه زائر از نیازهای مادی دورتر شود، نیازهایش معنوی تر می شود اما به هر حال مشکلات معیشتی و دغدغه های مادی هم بخشی از سفر است که شاید تنها راه رفع آن ها، شناختشان باشد.

با وجود این که بیشتر از 50 درصد واحدهای اقامتی کشور در مشهد است اما بازهم شاید مهم ترین معضل و نیاز زائران بحث اقامت و اسکان باشد و هنوز هم زائران حرم رضوی در ایام ویژه ای مثل عید نوروز، تابستان، میلاد و یا شهادت امام رضا(ع) مشکل اقامت دارند و اگر خیلی در پیدا کردن اتاق ها و هتل های اطراف خوش شانس و خوش اقبال نباشند، مجبور به اقامت در خانه هایی که توسط زوارکش ها اجاره داده می شود و حتی اسکان در کمپ ها می شوند.

زائرسرای ارزان قیمت

احداث زائرسراهای ارزان قیمت برای اسکان زائران کم برخوردار در عین برخورداری از استانداردهای کیفی و مورد نیاز، همواره یکی از نیازهای اساسی زائران مشهدالرضا محسوب می شود که رفع آن بسیج مسئولان و خیران را در برنامه های طولانی مدت طلب می کند. ساخت زائرسراهای ارزان (طرح ملی خشت های آسمانی) چندسالی است که در دستور کار چند نهاد و سازمان قرار گرفته است که در صورت اجرا در چشم انداز سال 1404، در خیابان های اطراف حرم 30 هزار تخت پاسخگوی نیاز اسکان 50 میلیون زائر در سال خواهد بود.

رفع مشکلات حمل و نقل برون شهری و درون شهری نیز یکی از شاخص ترین نیازهای زائر مشهدالرضاست. در این میان هزینه های زیادی چه در جریان خرید بلیت و واسطه گری و افزایش قیمت بلیت ها و چه در جریان سفرهای درون شهری، به زائر تحمیل می شود.

کمبود فضاهای غیر زیارتی و تفریحی را هم می توان یکی دیگر از نیازهای زوار دانست. برای رفع این نیاز ها اقداماتی در دست تدوین و اجراست که از آن جمله باید به طرح مبدا تا مبدا اشاره کرد که طرحی مبتنی بر برنامه ریزی برای زائر رضوی از بدو ورود تا خروج از مشهد است که برنامه های تفریحی و گردشگری نیز در آن گنجانده شده است.

مشکلی به نام چمدان در روز آخر سفر

نبود فضایی برای نگهداری از چمدان، یکی دیگر از مشکلات زائران است. آنهایی که روز آخر سفرشان است و برای آخرین بار قصد زیارت می کنند و اقامتگاهشان را هم تحویل داده اند، با چمدان امکان ورود ندارند و جایی هم برای امانت گذاشتن آن نمی شناسند. رفع این مشکل همیشه یکی از نیازهای زائران بوده و هست. اقدامی که برای حل آن انجام شده است، تعبیه چند مکان برای نگهداری چمدان های زائران است. مکان هایی که در ازای دریافت مبلغی، چمدان یا ساک مسافرتی زائران را برای چند ساعتی به امانت قبول می کنند اما هنوزهم تعداد این اماکن و نحوه اطلاع رسانی از وجود آن ها و نشانی شان، در حد نیاز زائران نیست. تعدادی از این اماکن در ورودی باب الجواد(ع)، ابتدای خیابان طبرسی، خیابان نواب و بازارچه آستانه پرست قرار دارند.

ترافیک خیابان های منتهی به حرم مطهر و عدم افزایش چشمگیر وسایل حمل و نقل عمومی در مسیرهای منتهی به حرم طی ایام پیک سفرها، ارائه اجناس با قیمت های متفاوت در فروشگاه های اطراف حرم و... هم از جمله دغدغه های زائران است که رفع آن ها باید نه تنها مورد توجه مسئولان بلکه مورد توجه عموم مردم و مجاوران قرار داشته باشد.

کاش بتوانیم با کمی تأمل و توجه، میزبان خوبی برای زائران امام رئوف باشیم و با مهمان نوازی و حسن خلق، تلاش کنیم رضایت آنان را جلب کنیم.

کارهای کوچک و خدمات بزرگ

تابستان از نیمه گذشته و هر چه به بازگشایی مدارس و پایان تعطیلات نزدیک تر می شویم، عاشقان امام رئوف (ع) که مشتاق زیارت آن حضرت هستند هم بیشتر به تکاپو برای سفر به مشهد می افتند. عاشقانی با کلی دلشکستگی و خستگی و به اشتیاق سفری که خستگی روحشان را بزداید و زنگار آینه قلبشان را بردارد و به برکت زیارت اگر چینی دلشان ترک خورده، ترمیم شود. زیارت آدابی دارد که زائر باید بداند اما میزبانی هم قواعدی دارد که میزبان باید به آن توجه کند تا در ثواب زائر شریک باشد و کیفیت زیارت بالا برود. درست است که میزبان اصلی زائران، مشهدی ها نیستند، اما این توفیق فراهم شده، تا میهمانان امام رئوفی را پذیرایی کنند که میهمان برایش بسیار محترم بود. نقل است که امام در حال صحبت بودند که چراغ اتاقشان خاموش شد. میهمان حضرت برخاست تا پیش از میزبان بزرگوارش چراغ را روشن کند، اما امام با این مضمون فرمودند: «ما قومی هستیم که از میهمان کاری نمی خواهیم» حال که ما توفیق همجواری با چنین بزرگواری داریم چه بهتر که شکرانه این همسایگی را به جا آوریم تا از دغدغه های زائران کم کنیم. همه ما خانه بزرگ نزدیک حرم نداریم که بتوانیم در اختیار زائران قرار دهیم. اما با کارهای به ظاهر کوچکی می توانیم خدمت های بزرگی انجام دهیم. گاهی در این حد که در نقش های مختلف فقط با انصاف باشیم، در مسافرخانه، در اجاره سوئیت، به عنوان راننده تاکسی، مغازه دار و... گاهی در این حد که در روزهای شلوغ کمتر به ضریح نزدیک شویم تا فرصت بیشتری در اختیار زائری قرار بگیرد که از راه دور برای زیارت آمده است و می خواهد با خیال آسوده تری با مولایش درددل کند. گاهی می توانیم در همین حد میهمان نواز باشیم که از کنار گریه کودکی که در حرم گمشده راحت و بی تفاوت عبور نکنیم و فراموش نکنیم که میهمانان ما مشهدی ها، مسافر و گردشگر نیستند زائر هستند، زائر امامی رئوف. گاهی می توانیم با نیت خالص و برای رضایت خدا، کار کوچکی مثل پاسخ با طمانینه و دقیق به آدرس پرسیدن یک زائر را انجام دهیم. هر چند گاهی آدرس ندادن ما می تواند بهتر باشد، وقتی که جایی را بلد نیستیم. فراموش نکنیم زائر امام رضا(ع) مسافرت تفریحی نیامده که راحت خرج کند. همه مسافر دربستی نیستند، همه تمکن مالی ندارند و اصولاً سفر به شهر دیگری به معنی این نیست که فرد مضیقه مالی ندارد. خیر و برکت در زندگی دست خداست، همان خدایی که هر قدم خیر ما و هر رفتار منصفانه ما را می بیند.