علت اختلاف بین مجتهدان در اعلام عید فطر

به گزارش پارس به نقل از فارس، با پشت سر گذاشتن روزهای پایانی ماه مبارک رمضان و فرارسیدن عید سعید فطر، ممکن است این سؤال مطرح شود که چرا در اعلام عید فطر بین مجتهدان اختلاف وجود دارد؟ آیا این امر مشکلی برای مقلدان ایجاد نمی کند؟

مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی به این سؤال پاسخ می‌دهد.

1- اولین نکته که در این رابطه باید متذکر آن شد این است که: اعلام عید فطر جزو وظایف مجتهد و مرجع تقلید نیست بلکه هر شخص مکلفی وظیفه دارد از هر طریقی که تفصیل آن‌ها در رساله‌های توضیح‌المسائل آمده است (1) نسبت به حلول هلال ماه به اطمینان رسید و‌ به آن اطمینانش عمل کند و لازم نیست منتظر اعلام نظر مجتهد و مرجع تقلید باشد.

2- شرع اسلام در بعضی از احکام، همان گونه که حکم را معیّن و بیان می‌کند، موضوعات احکام و برخی از شرایط دیگر آن را نیز مشخص می‌کند، مثلاً همان گونه که روزه را واجب دانسته، زمان آن را نیز معیّن کرده که از اذان صبح تا اذان مغرب است. علاوه بر این در برخی از مسائل، راه دست یابی به آن موضوع را نیز مشخص کرده، مثلاً در همین مسئله (تعیین اوّل ماه) راه دست یابی و شناخت اوّل ماه را هم مشخص کرده و فرموده است که با رؤیت هلال ماه، روزه رمضان آغاز می‌شود و با رؤیت ماه شوال، روزه تمام می‌شود و راه فهمیدن آن دیدن ماه است: «صُمْ للرؤیة وافطرْ للرؤیة»(2)

در همین مورد اگر دو نفر عادل به دیدن ماه شهادت دهند، در حکم رؤیت است.(3) همچنین راه‌های دیگری که در توضیح المسائل همه مراجع آمده است.

بنابراین در شرع اسلام در تکلیف روزه ماه رمضان هم حکم و هم موضوع تعیین شده، هم راه رسیدن به آن مشخص است.

حال اگر برای شخصی (خواه مجتهد یا مقلد) از راه‌هایی که شرع مشخص کرده، اوّل ماه ثابت شد، روزه و افطار بر او واجب می‌شود و اگر ثابت نشد، تکلیفی ندارد و از این جهت مشکلی پیش نمی‌آید.

بنابراین، بر اساس مبنایی که بین مجتهدان پذیرفته شده، اعلام روز عید فطر باید بعد از رؤیت ماه شوال در غروب آخرین روز ماه رمضان صورت گیرد تا اعلام کنند فردا اوّل ماه شوال و عید فطر است؛ زیرا بر اساس روایت مذکور(که مورد پذیرش همه است) باید ماه دیده شود، تا اعلام اوّل ماه شود.

اما این که چرا در اعلام روز عید فطر اختلاف است، بر اساس یکی از موارد ذیل است:

1ـ برای برخی از مراجع، ‌رؤیت ماه اثبات می‌شود، مثلاً دو شاهد عادل از نمایندگان آنها در شهرهای مختلف ماه را ببینند یا افرادی که به نظر آنها معتبر و عادل هستند، می‌گویند ماه را دیده‌ایم. این موجب می‌شود که آنها روز عید فطر و اوّل ماه را اعلام کنند.

2ـ اختلاف مبنایی در رؤیت ماه: بعضی از مراجع دیدن ماه در نیم کره زمین را برای تمام کسانی که در یک نیم کره هستند، حجت می‌دانند. اما بنابر نظر برخی مراجع دیگر، دیدن ماه در یک منطقه، باعث می‌شود برای مردم آن منطقه و یا برای مردم مناطقی که با آن منطقه هم افق هستند اوّل ماه ثابت شود.

3ـ اختلاف مبنایی در موضوع رؤیت، بدین معنا که آیا رؤیت (دیدن) باید با چشم معمولی بدون وسائل پیشرفته مثل تلسکوپ یا دوربین باشد، یا رؤیت با این وسائل هم اعتبار دارد؟ اخیراً تعدادی از مراجع دیدن ماه را با وسائلی از قبیل تلسکوپ و دوربین معتبر دانسته‌اند.

و موارد دیگری که ممکن است به خاطر اختلاف در آن موارد علمی، اختلاف نظرهایی در رابطه با اثبات رؤیت هلال پیش بیاید.

بنابراین اگر هر فردی بر اساس مبنا و نظر اجتهادی مجتهد و مرجع تقلید خود عمل کند مشکلی به لحاظ انجام وظیفه شرعی پیش نیامده و همه مکلفان (با وجود اختلاف فتواهای مراجع تقلیدشان) نزد خدا مأجور و معذور است.

پی‌نوشت‌­ها:

 1. امام خمینی، توضیح المسائل مُحشَّی، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1424 ه.ق، ج 1، ص 959، مسأله 1730.

2.  شیخ طوسی، التهذیب، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365ه.ش، ج4،ص159، باب علامت اول شهر رمضان.

3. امام خمینی، توضیح المسائل مُحشَّی، پیشین.