حقیقت«شب قدر»ازمنظرآیت الله مکارم

به گزارش پارس به نقل از حوزه، مقولۀ بهره گیری از ماه مبارک رمضان به ویژه درک واقعی فضای روحانی و معنوی لیالی قدر از جمله مهمترین ضرورت ها در تقویت خودسازی فردی و اجتماعی و از جمله شاخصه های کلیدی در حصول تقوا به شمار می آید، لذا ورود عالمانه به فضای معنوی شب های قدر ودریافت حقایق موجود در این شب ارزشمند از اهمیت فوق العاده ای برخوردار می باشد.

از این رو در این نوشته با بهره گیری از آراء و اندیشه های ارزشمند، حضرت آیت الله مکارم شیرازی، زوایایی بنیادین ازاین شاخصه ها در شب قدر و نیز چگونگی راهکارهای تقویت بندگی در شب قدر به مخاطبان ارائه می گردد:

شب قدر؛ و پیوند آن با حضرت علی (ع)

بدون شک پیوند شب قدر با نام و یاد حضرت علی(ع) ناگسستنی و غیر قابل انکار است، حضرت آیت الله مکارم شیرازی رابطه شب قدر با امام علی (ع) را اینگونه تبیین  کردند: از ویژگی های شب قدر، آمیخته شدن این شب با امام علی (ع) است، گویی خداوند خواسته است که درهای رحمتش را در این شب باز کند و شفیع با آبرویی همچون امام علی (ع)، برای مردم در نزد خداوند شفاعت کند[1].

لذا شب قدر شبی است که از هزار ماه با ارزش‌تر است، و این شب با نام امیرالمومنین علی(ع) آمیخته شده است و می‌توانیم آن حضرت را شفیع خودمان قرار دهیم و برای حل مشکلات جهان اسلام دعا کنیم[2].

بدین ترتیب در نگاه حضرت این مرجع تقلید وجود پیوند معنایی میان شب قدر با حضرت علی (ع) به نحوی است که انسان باید هم تبریک بگوید و هم تسلیت، دلیل تبریک آن است که این شب‌های نورانی و با فضیلت ارزش بسیاری دارد و معادل هزار ماه و یا ۸۰ سال است که باید قدر این فرصت و نعمت بزرگ را دانست و حداکثر استفاده را کرد و تسلیت هم به خاطر شهادت امیرالمومنین(ع) است که تقارن شب‌های قدر با ایام ضربت خوردن و شهادت علی(ع) نیز شاید بدان دلیل باشد که خداوند خواسته مردم چنین شخصیتی بزرگ را برای تقرب الهی واسطه بگیرند.[3]

حقایق شب قدر و اهمیت شب بیست و سوم

در تبیین اهمیت شب بیست و سوم، می توان اینگونه بیان نمود؛ امامان معصومین علیهم السلام شب قدر را به طور دقیق، تعیین نکرده‏اند و آن را مردّد در میان سه شب (نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم) ذکر فرموده‏اند، تا مؤمنان با انجام اعمال شب‏هاى قدر، در هر سه شب و به دست آوردن حال خوشِ معنوى و کسب فیض در این شب‏ها، به آمادگى کامل، جهت دریافت عنایات ویژه الهى دست یابند.[4]

هرچند علما، با توجّه به روایات، شب‏هاى بیست و یکم و بیست و سوم را به شب قدر بودن، نزدیک­تر مى‏دانند.[5] لیکن در روایات متعددى که از طرق اهل بیت ع رسیده است بیشتر روى شب بیست و سوم تکیه شده، در حالى که روایات اهل سنت بیشتر روى" شب بیست و هفتم" دور مى‏زند.[6]

لذا مطابق برخی از روایات اهمیت شب بیست و سوم رمضان بیشتر از دو شب قدر قبلی است، باید از فرصت پیش آمده استفاده کنیم، خداوند برای دعوت بندگانش به خوبی ها مشوق هایی را قرار داده است که از جمله ی این مشوق ها شب های قدر است تا بندگان به خدا نزدیک شوند و از هوای نفس دوری کنند.[7]

توبه مهمترین ضرورت در شب قدر

بدیهی است دریافت حقایق شب قدر منوط به انجام اعمال عبادی و دینی مختص به این شب مبارک است، لذا باید با اهتمام به انجام مناسک عبادی و دینی در این شب عظیم برای تقویت قرب الهی و خودسازی و تحقق تقوا سعی تلاش نمود.

از منظر حضرت آیت الله مکارم شیرازی مقولۀ توبه از جمله فرصت های کلیدی در شب قدر برای بازگشت از گناهان و تحقّق خود سازی و دریافت رحمت الهی به شمار می آید، از این رو معظّم له در تبیین این مسأله فرمودند:«اهمیت شب قدر بیشتر از هزاران ماه است، لذا یکی از اعمال شب قدر خواندن دو سوره عنکبوت و روم است، زیرا مطالب مربوط به توحید و توبه به سوی خدا در سراسر این دو سوره وجود دارد،و اگر برنامه های این دو سوره را در زندگی پیاده کنیم، برای عمر ما کافی است».[8]

هم چنین ایشان در تشریح اهمیت و جایگاه توبه در شب قدر در آمرزش گناهان در فرصت شب قدر فرمودند؛« باید از فرصت شب‌های قدر استفاده کنیم و از گناهان کوچک و بزرگ خود توبه نماییم».[9]

روایات مختلفی مبنی بر ضرورت ترسیدن آدمی از گناهان کوچک نقل شده است. هرچند گناهان کبیره را هم باید ترک کرد و از آنها هراس داشت، اما گناهان کوچک ممکن است از سوی انسان‌ها نادیده گرفته شوند به همین دلیل اهمیت ندادن به آنها موجب می‌شود خطراتشان گریبان آدمی را بگیرد ضمن اینکه اگر به گناهان کوچک توجه نکنیم به تدریج حجم آنها بسیار زیاد خواهد شد.[10]

لذا بدیهی است نادیده انگاشتن گناهان کوچک به معنای بی‌اعتنایی به نهی کردن خداوند محسوب می‌شود. در ایامی که فرصت درک شب قدر وجود دارد، بهترین کار توبه و بازگشت از گناهان است.

شب قدر برای بازگشت انسان و بخشیده شدن او از بهترین شب ها است. بنابراین در ایام شب‌های قدر که به احیاء و شب زنده داری می پردازیم، از گناهان کوچک و بزرگ خود نیز توبه کنیم.[11]

بنابراین از آنجا که در شب قدر سرنوشت انسان­ها براى یک سال، بر طبق لیاقت­ها و[12] شایستگی­هاى آنها، تعیین مى‏شود، باید آن شب را بیدار بود، و توبه کرد و خودسازى نمود و به درگاه خدا رفت و لیاقتى بیشتر و بهتر براى رحمت او پیدا کرد.[13]

خوشا به حال آن کس که از فیض عظیم این شب که شب نزول قرآن است، بهره‏مند شود و با دعا و مناجات و گریه و توبه، به درگاه حقّ روى آورد و زمینه تقدیرات ارزشمند و سرنوشت معنوى و روحانى والایى را براى خویش فراهم سازد.[14]

پیوند شب قدر با قرآن

باید اذعان نمود در آراء و اندیشه های حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی دارد.

معظم له نکات کلیدی و ارزشمند پیوند میان قرآن و شب قدر تشریح کردند: در آیات سوره قدر با صراحت این معنى آمده است که قرآن در شب قدر نازل شده، و چه پرمعنى است این سخن؟ شبى که مقدرات بندگان و مواهب و روزی­هاى آنها تقدیر مى‏شود در چنین شبى قرآن بر قلب پاک پیامبر ص نازل مى‏گردد، آیا این سخن بدان معنى نیست که مقدرات و سرنوشت شما با محتواى این کتاب آسمانى پیوند و رابطه نزدیک دارد؟! آیا مفهوم این کلام آن نیست که نه تنها حیات معنوى شما که حیات مادى شما نیز با آن رابطه ناگسستنى دارد؟ پیروزى شما بر دشمنان، سربلندى و آزادى و استقلال شما، آبادى و عمران شهرهاى شما همه با آن گره خورده است.[15]

آرى در لحظاتى که سرنوشت ما تعیین مى‏شود، نباید انسان در خواب باشد، و از همه چیز غافل و بی خبر که در این صورت سرنوشت غم‏انگیزى خواهد داشت! قرآن چون یک کتاب سرنوشت‏ساز است، و خط سعادت و خوشبختى و هدایت انسان ها در آن مشخص شده است باید در شب قدر،! شب تعیین سرنوشت­ها، نازل گردد، و چه زیبا است رابطه میان" قرآن" و" شب قدر"؟ و چه پر معنى است پیوند این دو با یکدیگر؟.[16]

شب قدر؛ موهبت الهی به امت اسلامی

از منظر  این مفسر قرآن کریم حقیقت شب قدر را باید در عنایت و موهبت خداوند به امت اسلامی جستجو نمود؛«زیرا شب قدر شبی است سراسر نور و رحمت و خیر و برکت و سلامت و سعادت و بى نظیر از هر جهت».[17]

هم چنین مقولۀ پیوند میان قرآن و شب قدر در نگاه تفسیری حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی اینگونه آمده است؛ ظاهر آیات سوره قدر نشان مى‏دهد که شب قدر مخصوص زمان نزول قرآن و عصر پیامبر اسلام ص نبوده، بلکه همه سال تا پایان جهان تکرار مى‏شود.

از این رو تعبیر به فعل مضارع (تنزل[18])در آیۀ چهارم سورۀ قدر که دلالت بر استمرار دارد، هم­چنین تعبیر به جمله اسمیه" سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ"[19] که نشانه دوام است نیز گواه بر این معنى است.

به علاوه روایات بسیارى که شاید در حد تواتر باشد نیز این معنى را تایید مى‏کند، ولى آیا در امت­هاى پیشین نیز بوده است یا نه؟.

صریح روایات متعدد این است که این از مواهب الهى بر این امت مى‏باشد، چنان که در حدیثى از پیغمبر اکرم (ص) آمده است که فرمود: ان اللَّه وهب لامتى لیلة القدر لم یعطها من کان قبلهم‏، «خداوند به امت من شب قدر را بخشیده و احدى از امت­هاى پیشین از این موهبت برخوردار نبودند»[20]،[21]

حضرت آیت الله مکارم شیرازی در توصیف این موهبت الهی اینگونه بیان کردند: وقتى ابراهیم (ع) را در آتش نمرودى افکندند فرشتگان آمدند و بر او سلام کردند، و آتش بر او گلستان شد، آیا آتش دوزخ به برکت سلام فرشتگان بر مؤمنان در شب قدر" برد" و" سلام" نمى‏شود؟[22]آرى این نشانه عظمت امت محمد ص است که در آنجا بر خلیل ع نازل مى‏شوند و در اینجا بر این امت اسلام‏[23]نازل گردید.[24]

در نتیجه معظم له ضرورت دعا برای حل مشکلات امت اسلامی در شب قدر را مورد تأکید خاص قرار داده و گفتند: در مشکلات باید دعا کرد، که دعا کلید حلّ مشکلات است. مخصوصاً در زمان‏ها و مکان‏هایى که مظان اجابت دعاست مانند ماه مبارک رمضان، و در جوار خانه خدا، و در شب‏هاى قدر و مانند آن، باید براى مشکلات فردى و اجتماعى و داخلى و خارجى جهان اسلام از قدرت لایزال الهى استمداد جست.[25]

در منظومۀ فکری حضرت آیت الله مکارم شیرازی، شب قدر شبى است سرتاسر سلامت، از آغاز تا پایان، شبی که هم خیرات و برکات الهى در آن شب نازل مى‏شود، هم رحمت خاصش شامل حال بندگان مى‏گردد، و هم فرشتگان و روح در آن شب نازل مى‏گردند[26]، شبى که مقدّرات یکسال انسان­ها- بر حسب شایستگى‏ها و لیاقت‏هایشان- تعیین مى‏گردد و عبادت آن برتر از عبادت هزار ماه است[27].

سخن آخر:

باید به هوش بود که گاهى یک لحظه سرنوشت‏ساز سرنوشت انسان را تا آخر عمر رقم مى‏زند و چه بسا تلخى این یک لحظه برابر با شیرینى روزگارى، و شیرینى لحظه‏اى معادل با تلخى روزگارى است و خوشا به حال کسى که در این لحظه اسب چموش شهوت را کنترل مى‏کند و نمى‏گذارد او را بر زمین زند، چرا که زمین خوردن همان، ساقط شدن همان!.

تعجب ندارد که در یک لحظه یا یک روز یا یک شب سرنوشت انسان تعیین شود، که شب قدر هم یک شب است.[28]

پی نوشت:

[1] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم احیای شب بیست و یکم رمضان ، دفتر معظم له، تیر 1393.

[2] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم احیای شب نوزدهم ماه مبارک رمضان، در مدرسه امیرالمومنین(ع) قم، تیر 1393.

[3] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در هجدهمین روز از ماه مبارک رمضان در درس تفسیر خود ، (حرم مطهر حضرت معصومه )،13/4/1394.

[4] تفسیر نمونه، ج‏27، ص: 189.

[5] رجوع شود به: اقبال، صفحه 167.

[6] تفسیر نمونه، ج‏27، ص: 189.

[7] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم احیای شب بیست و سوم رمضان ، دفتر معظم له،تیر1393.

[8] همان.

[9] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در درس تفسیر سوره مبارکه «احزاب» (حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه س)،7/12/1392.

[10] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در موضوع لزوم توبه در شب قدر، www.khabaronline.ir.

[11] همان.

[12] تفسیر نمونه، ج‏27، ص: 191.

[13] تفسیر نمونه، ج‏27، ص: 192.

[14] کلیات مفاتیح نوین ؛ ص783.

[15] تفسیر نمونه، ج‏21، ص: 156.

[16] تفسیر نمونه، ج‏27، ص: 192.

[17] تفسیر نمونه، ج‏27، ص: 187.

[18] تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ.

[19] سورۀ قدر ، آیۀ 5.

[20] " در المنثور" جلد 6 صفحه 371.

[21] تفسیر نمونه، ج‏27، ص: 190.

[22] تفسیر نمونه، ج‏27، ص: 186.

[23] تفسیر فخر رازى، جلد 32 صفحه 36.

[24] تفسیر نمونه، ج‏27، ص: 187.

[25] داستان یاران: مجموعه بحث هاى تفسیرى حضرت آیت الله العظمى مکارم شیرازى (مدظله) ؛ ص127.

[26] تفسیر نمونه ؛ ج‏21 ؛ ص147.

[27] کلیات مفاتیح نوین ؛ ص695.

[28] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقین) ؛ ج‏1 ؛ ص352.