آثار و برکات وصیت

به گزارش پارس، در آیه 180 سوره مبارکه بقره به جای کلمه  مال  کلمه  خیر  گفته شده است فرموده اگر  چیز خوبی  از خود به یادگار گذارده وصیت کند. این تعبیر نشان می‏دهد که اسلام ثروت و سرمایه‏ای را که از طریق مشروع به دست آمده باشد و در مسیر سود و منفعت اجتماع به کار گرفته شود خیر و برکت می‏داند و بر افکار نادرست آنها که ذات ثروت را چیز بدی می‏دانند ، خط بطلان می‏کشد. ضمناً این تعبیر اشاره لطیفی به مشروع بودن ثروت است، زیرا اموال نامشروعی که انسان از خود به یادگار می‏گذارد خیر نیست بلکه شر و نکبت است.کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ (بقره ـ 180).بر شما مقرّر شده که چون یکی از شما را (نشانه‏‌های) مرگ فرا رسد، اگر مالی از خود به جای گذارده، برای پدر و مادر و نزدیکان به طور شایسته وصیّت کند، این کار حقّ و شایسته پرهیزکاران است.بعضی‏ها فکر می‏کنند وصیّت کردن، زمینه‏ زود مردن است، در حالی که یک نوع دوراندیشی است و اینکه می‏فرماید: هنگام مرگ وصیّت کنید. چون آن لحظه، آخرین فرصت است وگرنه می‏تواند سالها قبل از فرا رسیدن مرگ، وصیّت کند.

جمله  کتب علیکم  ظاهر در وجوب است به همین دلیل این تعبیر در مورد وصیت موضوع تفسیرهای مختلفی قرار گرفته:1- گاه گفته می‏شود وصیت کردن در قوانین اسلامی هر چند عمل مستحبی است اما چون مستحبّ بسیار موکد است از آن با جمله  کُتِبَ عَلَیْکُمْ  تعبیر شده، و ذیل آیه آن را تفسیر می‏کند، زیرا می‏گوید: حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ، اگر این یک حکم وجوبی بود باید بگوید حقا علی المومنین.2- بعضی دیگر معتقدند که این آیه قبل از نزول احکام ارث است، در آن وقت وصیت کردن در مورد اموال واجب بوده، تا ورثه گرفتار اختلاف و نزاع نشوند اما بعد از نزول آیات ارث این وجوب نسخ شد، و به صورت یک حکم استحبابی در آمد، حدیثی که در تفسیر  عیاشی  ذیل این آیه آمده است نیز این معنی را تایید می‏کند. 3- این احتمال نیز وجود دارد که آیه ناظر به موارد ضرورت و نیاز باشد یعنی در جایی که انسان مدیون است یا حقی به گردن او است که در آنجا وصیت کردن لازم است (ولی از میان این تفاسیر تفسیر اول نزدیکتر به نظر می‏رسد).

پس با این مقدمه می توان نتیجه گرفت که: بعضی وصیّت کردن را واجب دانسته‏اند، امّا از جمله‏ «حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ» استفاده می‏شود که این عمل مستحبّ است وگرنه می‏فرمود: «حقا علی المومنین» در آیه‏ شریفه به جای کلمه «مال» از کلمه «خَیْراً» استفاده شده تا روشن شود که مال و ثروت، مایه‏ خیر و نیکی است و آنچه در اسلام مورد انتقاد قرار گرفته، مال حرام یا علاقه‏ زیاد به مال یا ترجیح دادن مال بر کمالات فردی و نیازهای اجتماعی و یا استثمار مردم برای تحصیل آن است.وصیّت باید بر اساس «بِالْمَعْرُوفِ» یعنی عقل‏پسند باشد، نه از روی کینه و انتقام و یا مهرورزی‏های بی‏جا و بی‏رویه. چون از ارث، تنها بعضی از بستگان بهره‏مند می‏شوند آن هم به مقدار معیّن، لذا اسلام سفارش می‏کند اگر در میان فامیل کسانی هستند که از ارث محرومند و یا سهم ارث آنان اندک است با وصیّت، در مورد توسعه‏ سهمیّه آنان اقدام نماید ولی اگر کسی در این وصیّت رعایت عدالت نکند و یا ظلمی را روا دارد، گناه کبیره انجام داده است. (سفینة البحار، «وصی»).وصیّت، کار دقیقی است که اگر خدای ناکرده با بی‏توجّهی انجام شود و بعداً عامل فتنه و ناراحتی‏هایی گردد، تمام کارهای خیر محو می‏شود.

از پیامبر صلی اللَّه علیه و آله روایت شده است که فرمودند:گاهی انسان شصت سال عبادت می‏کند، ولی چون وصیّت نامه‏ خود را عادلانه تنظیم نمی‏کند، به دوزخ می‏رود. (نهج الفصاحة، جمله 626).وصیّت، نشانه‏ آن است که مالکیّت انسان حتّی بعد از مرگ در مورد قسمتی از دارایی‏هایش ادامه دارد.مقدار وصیّت، یک سوم مال است و اگر شخصی در مورد بیش از این مقدار وصیّت کند، اجازه‏ وارثان شرط است. برای اینکه یاد بگیریم چگونه وصیّت کنیم، بهتر است وصیّت نامه‏های اولیای خدا، شهدا و علما را بخوانیم.رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله فرمود: هر کس ابتدا به عهده بگیرد که وصیّت شخصی را انجام دهد، سپس بدون عذر آن را رها کند، هیچ عملی از او قبول نمی‏شود و تمام فرشتگانِ میان آسمان و زمین او را لعنت می‏کنند و دائماً در غضب خداوند است و در برابر هر کلمه‏ «یا ربّ» که می‏گوید، یک لعنت بر او نثار می‏شود و پاداش تمام کارهای قبلی او به پای وصیّت کننده ثبت می‏گردد. (تفسیر أطیب البیان)

آثار و برکات وصیّت‏

1 وصیّت، نشانه‏ دقّت و اهل حساب بودن است.2 وصیّت، نشانه‏ احترام به حقوق دیگران است.3 وصیّت، انجام امور خیری است که از آن غفلت شده و تداوم عمل صالح، پس از مرگ است.4 وصیّت، راهی برای پرکردن خلأهای اقتصادی و تعدیل ثروت است.رسول اکرم صلی اللَّه علیه و آله فرموده‏اند:هر کس با وصیّت از دنیا برود، گویا شهید مرده است. (وسائل، ج 13، ص 352)وصیّت برای والدین و بستگان، عامل تجدید محبّت و یک نوع قدرشناسی است.لذا در آغاز آیه والدین مطرح شده‏اند تا علاوه بر سهم ارث، وصیّت به نوعی تنظیم شود که نفعش به آنان نیز برسد که این خود از مصادیق احسان است.

اقسام وصیّت‏

1- واجب: مثل وصیّت به حقّ اللَّه، حقّ الناس، قضای نماز و عبادات دیگر، پرداخت حقوق واجبه مانند خمس، زکات، دیون، بدهکاری‏های مردم.2- مستحبّ: مثل وصیّت به امور خیریّه.3- مباح: مثل وصیّت فرزندان به نوع شغل، حرفه، لباس، طعام.4- مکروه: مثل وصیّت به مقبره سازی.5- حرام: مثل وصیّت به ایجاد مراکز فساد، انتشار کتب ضالّه.

پیام‏های آیه

1ـ گرچه با مرگ، انسان از دنیا می‏رود، امّا پرونده‏ عمل او با کارهایی نظیر وصیّت باز می‏ماند. «إِذا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ»،«الْوَصِیَّةُ»2ـ مال و ثروت، اگر در راه درست مصرف شود خیر است. «إِنْ تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ»3ـ در وصیّت باید علاوه بر ارث، برای والدین و نزدیکان سهمی قرار داد. «الْوَصِیَّةُ لِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبِینَ»4ـ وصیّت باید بر اساس عرف پسندیده‏ جامعه باشد. «الْوَصِیَّةُ» ، «بِالْمَعْرُوفِ»5ـ ترک وصیّت، نوعی بی‏تقوایی نسبت به حقوق دیگران است. «الْوَصِیَّةُ» ، «حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ».

منبع: آرمان