جای خالی حمل و نقل پاک در کلانشهرها/خبری از خودروهای هیبریدی نیست

به گزارش پارس به نقل از مهر، تاکنون مطالعات و بررسی‌های گوناگونی در زمینه انواع و میزان آثار سیستم‌های حمل و نقل بر محیط زیست به انجام رسیده که نقطه مشترکی که اجماع کلی محققین و صاحب‌نظران بر حول آن شکل گرفته نقش چشم‌گیر و سهم قابل ملاحظه سیستم‌های حمل و نقل در آلودگی‌های زیست محیطی به خصوص آلودگی هوا است.

بر اساس پژوهشی که مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران انجام داده است. در سال ۲۰۰۴ سیستم‌های حمل‌ و نقل، ایجادکننده حدود ۲۳ درصد از گازهای گلخانه‌ای در فضای جو زمین بوده‌اند که در حدود سه چهارم از این مقدار توسط خودروهای جاده‌ای ایجاد می‌شود. این امر در شرایطی است که در حدود ۹۵ درصد از انرژی مورد نیاز حمل و نقل در سطح دنیا توسط نفت و مشتقات آن تولید می‌شود.

در حوزه درون شهری نیز آمار آلودگی‌های زیست محیطی ناشی از حمل و نقل، درصد چشمگیری از کل آلودگی‌ها را به خود اختصاص داده است. توجه به این نکته بسیار جالب توجه است که اساسا تفاوت‌های عمده‌ای از حیث مصرف انرژی و در نتیجه تولید آلاینده‌های محیطی بین شهرهای مختلف دنیا وجود دارد؛ به عنوان مثال، یک شهروند آمریکایی چیزی بیش از ۲۴ برابر یک شهروند چینی و در حدود ۴ برابر یک شهروند اروپایی برای حمل و نقل خود، انرژی مصرف می‌کند.

البته این امر را نمی‌توان تنها به سطح دارایی شهروندان در نقاط مختلف جهان پیوند داد. بر اساس نتایج، بررسی‌های انجام شده این تفاوت‌ها به مواردی نظیر نرخ پیاده روی، استفاده از دوچرخه، استفاده از حمل و نقل عمومی و همچنین برخی ویژگی‌های شهری نظیر چگالی جمعیتی و طراحی شهری وابسته است.

در یک نگاه کلی می‌توان چنین ادعا کرد که شهرهایی که سرمایه‌گذاری سنگینی در سیستم‌های حمل و نقل مبتنی بر خودرو شخصی انجام داده‌اند هم‌اکنون کمترین سطح پایداری محیطی را تجربه می‌کنند. نتایج یک بررسی در ایالات متحده نشان داده است که تعداد سفرهای ساکنان شهرهای آلاینده هوا نسبت به شهرهای دیگر چندان متفاوت نیست در حالی‌ که آن‌ها در مسیرهای طولانی‌تری جابجا شده و از پیاده‌روی، دوچرخه سواری و حمل و نقل عمومی کمتر استفاده می کنند.

بررسی‌های انجام شده در ایران نیز نشان از نقش جدی آلاینده‌های ناشی از سیستم حمل و نقل بر آلودگی‌های زیست محیطی دارد. یکی از آخرین موارد از این دست بررسی‌ها مربوط به مجموعه مطالعات جامعی است که بر اساس قرارداد همکاری بین آژانس ژاپنی جایکا و شهرداری تهران به اجرا در آمده است.

روزانه بالغ بر ۱۱۹۲ تُن مواد آلاینده در هوای تهران منتشر می‌شود

بنا بر نتایج این مطالعات روزانه بالغ بر یک هزار و ۱۹۲ تُن مواد آلاینده در هوای تهران منتشر می‌شود. بیش‌ترین این آلاینده‌ها مربوط به اکسیدهای گوگرد با انتشار ۶۹۵ تُن در هر روز است که بعد از آن به ترتیب اکسیدهای نیتروژن، منواکسید کربن و هیدروکربن‌های سوخته نشده، عمده آلاینده‌های هوای تهران محسوب می‌شوند.

 براساس  این ارقام باید ۱۶ تن ذرات لاستیک و ۷ تن آزبست لنت ترمزها را در سال اضافه کرد. همچنین معلوم شد که اگرچه بیش از ۸۰۰ هزار واحد صنعتی مستقر در تهران سهم بزرگی در آلودگی این شهر دارند، ۸۸ درصد آلودگی هوای تهران ناشی از آلایندگی وسایل نقلیه است، در حالی که میزان استاندارد آزبست در هوا، صفر و میزانی که سازمان بهداشت و محیط زیست برای آمریکا و اروپا ارائه داده، پنج‌صد هزارم فیبر بر میلی لیتر است، اندازه‌گیری این الیاف در هوای تهران، میزان آزبست را سه هزارم فیبر بر میلی‌لیتر نشان می‌دهد.

 هوایی که تهرانی‌ها تنفس می‌کنند، ۶۰ برابر اروپا و آمریکا آزبست دارد. زیرا از یک سو مصرف سوخت خودروهای فرسوده سه برابر خودروهای جدید و میزان آلایندگی‌شان چندین برابر آن‌ها است و از سوی دیگر بسیاری از خودروهای تولید داخلی، با این که نو هستند، اما از استانداردهای لازم برخوردار نیستنداین بدان معنا است هوایی که تهرانی‌ها تنفس می‌کنند، ۶۰ برابر اروپا و آمریکا آزبست دارد. این میزان بالای آلایندگی در حالی است که میزان استاندارد آزبست در هوای آزاد، صفر است. زیرا که از یک سو مصرف سوخت خودروهای فرسوده سه برابر خودروهای جدید و میزان آلایندگی‌شان چندین برابر آن‌ها است و از سوی دیگر بسیاری از خودروهای تولید داخلی، با این که نو هستند، اما از استانداردهای لازم برخوردار نیستند. بنا بر آمارها، در سال ۱۳۸۸ بیش از ۳۰ هزار تاکسی فرسوده در تهران وجود داشت. در این میان آلایندگی موتورسیکلت‌ها با توجه به این نکته که موتورسیکلت‌ها چندین برابر خودروهای شخصی آلودگی تولید می‌کنند وضعیت را بحرانی‌تر می‌کند.

 این آمارها لزوم توسعه حمل و نقل پاک در شهری مانند تهران را یادآوری می کند. مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران در تحقیقی کهبر روی انواع روش های حمل و نقل پاک در شهرها انجام داده است، وسایل نقلیه پاک یا دوستدار محیط زیست را  آن دسته از وسایل نقلیه موتوری دانسته که تأثیرات مضر کمتری نسبت به موتورهای احتراق داخلی سنتی ایجاد کرده یا اساسا از سوخت‌های جایگزین استفاده می کنند.

 امروزه در برخی کشورها عنوان خودروی پاک در مورد خودروهایی به کار می‌رود که الزامات یورو-۶ از قبیل LEV و ULEV را رعایت کرده باشند. مانند وسایل نقلیه هیبریدی. این خودروها دو یا چند منبع انرژی جداگانه را برای حرکت مورد استفاده قرار می‌دهند.

 عنوان «خودروی هیبریدی» بیشتر به خودروهای هیبریدی الکتریکی اشاره دارد. نکته بارز در مورد خودروهای هیبریدی طیف وسیع انواع و تکنولوژی‌های به کار رفته در آن‌هاست که در طی سال‌های اخیر نیز گسترش چشمگیری را تجربه کرده است. یا خودروهای با سوخت بیودیزل که سوختی تجدیدپذیر و تجزیه‌پذیر است که از روغن گیاهی و یا چربی حیوانی به دست می‌آید.

این سوخت را می‌توان به راحتی با گازوییل مخلوط و در خودروهای گازوییل سوز استفاده کرد. نتایج مثبت استفاده از بیودیزل در کاهش سمیت و آلودگی هوا از سوی ارگان‌ها و سازمان‌های معتبر جهانی تایید شده است.

همچنین خودروهای با سوخت گاز فشرده طبیعی، گازهای زیستی هم در لیست حمل و نقل پاک قرار می گیرند. گاز فشرده طبیعی (CNG) یک سوخت فسیلی است که جایگزینی برای بنزین، گازوییل و گاز مایع (LPG) قلمداد می شود.

ایران در رده دوم کشورهای دارنده خودروهای گازسوز در جهان قرار دارد

 هرچند سوخت این گاز نیز همانند سایر سوخت‌های فسیلی تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای است، اما از حیث محیطی، جایگزین پاک‌تری برای آن‌ها به شمار رفته و در صورت نشت احتمالی نیز به دلیل سبک‌تر بودن آن نسبت به هوا ایمن‌تر از سایر سوخت‌ها است. CNG نیز علاوه بر مصرف، تنها می‌تواند به شکل مخلوط با گازهای زیستی که از فاضلاب‌ها یا محل‌های دفن زباله به دست آمده و بر افزایش غلظت کربن در اتمسفر بی‌اثرند، به کار رود.

 مطابق با آمارهای موجود در سال ۲۰۱۱ میلادی کشور ایران در رده دوم کشورهای دارنده خودروهای گازسوز در جهان قرار داشته است.

خودروهای با سوخت گاز مایع (LPG) هم از خودروهای پاک هستند. گاز مایع (که با عبارات LPG، GPL و یا گاز LP نیز از آن یاد می‌شود) مخلوطی قابل اشتعال از گازهای هیدروکربنی است که به عنوان سوخت در تسهیلات گرمایی و وسایل نقلیه به‌کار می‌رود.

خودروهای برقی نوع دیگری از خودروهای پاک هستند که یک یا چند موتور برقی را جهت ایجاد نیروی محرکه به کار می‌گیرند. به شکل کلی خودروهای برقی به ۳ دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند. دسته اول آن دسته از خودروها هستند که به شکل مستقیم از طریق یک منبع تولید انرژی الکتریکی خارجی تغذیه می‌شوند. دسته دوم خودروهایی هستند که انرژی الکتریکی خود را از طریق منبع ذخیره کننده انرژی (نظیر انواع باتری‌ها) تأمین می‌کنند و خود این منبع ذخیره کننده انرژی خود را از طریق یک منبع خارجی گرفته است. دسته سوم نیز آن دسته از خودروها هستند که به یک ژنراتور تولید برق (نظیر یک موتور برق، یک موتور هیبریدی و یا یک سلول سوخت هیدروژنی) بر روی خود مجهز هستند.

خودروهای هیدروژنی نوع دیگری از حمل و نقل پاک محسوب می شوند. خودروی هیدروژنی خودرویی است که از هیدروژن به عنوان سوخت مورد نیاز برای ایجاد نیروی محرکه استفاده می‌کند. استفاده از هیدروژن به عنوان منبع انرژی در این خودروها به دو صورت کلی انجام می‌شود. روش اول سوزاندن هیدروژن در یک موتور احتراق داخلی است و در روش دوم نیز واکنش هیدروژن با اکسیژن در یک سلول سوختی موجب ایجاد انرژی الکتریکی می شود. در شرایط حاضر سوخت هیدروژنی از متان یا سایر سوخت‌های فسیلی به دست می‌آید.