وقتی جمعیت پایتخت ۱۵ هزار نفر بود/ «طهران» چگونه «تهران» شد؟
به گفته استاد سیدعبدالله انوار تهرانپژوه و مورخ پیشکسوت، روزی که آقامحمدخان قاجار، تهران را به عنوان پایتخت خود انتخاب کرد، جمعیت این شهر ۱۵ هزار نفر بود.
دیدار و گفتگو با استاد سید عبدالله انوار دومین گفتگویی بود که با همکاری مجله بخارا، بنیاد فرهنگی اجتماعی ملت، دایره‌العمارف بزرگ اسلامی، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، گنجینه پژوهشی ایرج افشار و کتابفروشی آینده، روز پنجشنبه ۴ دی ماه ۱۳۹۳ در محل این کتابفروشی و با حضور دوستان استاد انوار و علاقمندان به گفتهها و نوشتههای و برگزار شد.
ابتدا علی دهباشی شرحی داد از زندگی و تألیفات سید عبدالله انوار. وی گفت: سید عبدالله انوار (زاده ۱۳۰۳ خورشیدی) از مترجمان ایرانی و از پیشکسوتان معاصر نسخه‌شناسی در ایران است. وی نسخه‌پژوه، نسخه‌شناس، فهرست‌نویس، ریاضی‌دان و متخصص متون کهن ریاضی نیز هست. وی بیش از ۲۰ سال رئیس بخش نسخ خطی کتابخانه ملی ایران بود و در طول دوران کاری خود حدود ۱۰ جلد فهرست نسخه‌های خطی به فارسی و عربی را تدوین کرد.
مدیرمسئول مجله بخارا افزود: انوار یکی از حروف (مجلدات) لغتنامه دهخدا را نیز تدوین کرده است. او اکنون مشغول ترجمه نقد «خرد ناب« از روی برگردان انگلیسی آن به قلم کمپ اسمیت است. عبدالله انوار، دارای تصحیحات بسیاری است که از مهم‌ترین و مشهورترین آنها می‌توان به جهانگشای نادری اشاره کرد. متاسفانه تاکنون نیز هیچ ناشری به دلیل گستردگی شرح و ترجمه ۲۲ جلد کتاب شفای بوعلی‌سینا از استاد انوار، حاضر به انتشار آن نشده است!
به گفته وی، عبدالله انوار فرهنگ پژوه، کتاب‌شناس، مترجم، فرهنگ نویس و نسخه‌پرداز سال ۱۳۰۳ در تهران به دنیا آمد و پس از خاتمه خدمت نظام وظیفه به استخدام وزارت فرهنگ و هنر درآمد و به مدت پنج سال معلم انگلیسی در مدارس متوسطه شد و بعد به اداره نگارش به سمت مترجم انگلیسی و فرانسه منتقل شد و دو سالی در این شغل بود تا آنکه متصدی نسخ خطی کتابخانه ملی به دانشگاه انتقال پیدا کرد و انوار به جای او به کتابخانه ملی منتقل شد و برای ۲۳ سال، تا دوره بازنشستگی، کارمند کتابخانه ملی بود.
دهباشی ادامه داد: انوار از سال ۱۳۳۸ تا ۱۳۵۰ در لغتنامه دهخدا به تدوین مطالب حرف «خ» پرداخت و تا پایان مطالب این حرف و جلد دهم از حرف کاف را در لغتنامه بود که با مرگ مرحم دکتر معین از لغت نامه کناره گرفت. حاصل کار انوار در کتابخانه ملی تدوین ده جلد فهرست تحلیلی توصیفی همه نسخ خطی موجود کتابخانه ملی بود.
مدیرمسئول مجله بخارا گفت: انوار کارهای منتشر شده و آماده چاپ بسیاری دارد که برخی از آنها عبارتند از :شرح و ترجمه ۲۲ جلد کتاب شفا بوعلی سینا، شرح و ترجمه «شرح اشارات» خواجه نصیر، تعلیقه مفصل بر دانشنامه علایی ابن سینا، ترجمه مقاصد الفلاسفه غزالی، ترجمه شرح تلویحات شیخ اشراق، ترجمه و شرح منطق الملخص امام فخر رازی، شرح و تعلیقه دره التاج علامه قطب الدین شیرازی، شرح و تعلیقه بر مصنفات بابا افضل کاشی نوش آبادی، شرح موسیقی الکبیر فارابی، شرح فرائد الاصول شیخ مرتضی انصاری، شرح متافیزیک ارسطو.
وی ادامه داد: انوار همچنین در علوم ریاضی نیز صاحب آثاری است که ازجمله آنها می‌توان به ترجمه هندسه پژوکتیو از متن فرانسوی، تدوین هفت جلد حل‌المسائل منطق و ریاضی اشاره کرد. وی شرح منظومه را نزد استاد مطهری آموخت و نیز در ریاضی از محضر دکتر محسن هشترودی خوشه‌های علم و معرفت چید. ترجمه جستارهای فلسفی ویتگنشتاین از متن انگلیسی از دیگر آثار استاد انوار است.
به گفته دهباشی، آثار دیگر انوار عبارتند از: شرح و ترجمه «شرح اشارات» خواجه نصیر، تعلیقه مفصل بر دانشنامه علایی ابن سینا، ترجمه مقاصدالفلاسفه غزالی، ترجمه شرح تلویحات شیخ اشراق، ترجمه و شرح منطق‌المخلص امام فخر رازی، شرح و تعلیقه دره‌التاج علامه قطب‌الدین شیرازی، شرح و تعلیقه بر مصنفات بابا افضل کاشی نوش‌آبادی، شرح موسیقی‌الکبیر فارابی، شرح فرائدالاصول شیخ مرتضی انصاری، شرح متافیزیک ارسطو، ترجمه جستارهای فلسفی ویتگنشتاین، ترجمه تطور حیات، برگسون، ترجمه حکومت الهی اثر سنت توماس آگوستین، ترجمه سمبولیسم در دین، متن و تعلیقات اساس الاقتباس خواجه نصیر الدین طوسی و تصحیح تاریخ جهانگشای نادری.
سپس استاد سیدعبدالله انوار در پاسخ پرسش جمعی از حاضران درباره تاریخچه شهر تهران به شرحی مختصر از این شهر پرداخت و گفت: اول باید درباره کتابت این شهر بگویم که در گذشته این شهر را با طای مؤلف می‌نوشتند یعنی «طهران» ولی امروز آن را با تای منقوط یعنی «تهران» می‌نویسند؛ شیخ محمدخان قزوینی در یادداشت‌های خود می‌نویسد که اشکالی ندارد اگر «طهران» را با طای مؤلف بنویسیم چون با این حرف مکانهایی داشته‌ایم مثل «طالش» و «طالقان» و نگارش «طهران» اما کسی مثل مرحوم کسروی در «کاروند» می‌گوید چون «تهران» ناحیهای گرمسیری است و «ته» و «تب» و «تعب» و «تاب» دلالت بر «گرمی» دارد؛ بنابراین کلمه «ته» موجود در «تهران» نشان دهنده گرمی این شهر است.
استاد انوار در ادامه اشارهای کرد به محلات یافت آباد و شمیران در تهران و نیز تاریخچه مسجد سپهسالار و مجلس قدیمی شورای ملی و در ادامه توضیحاتش افزود: در حمله مغول، شهرهای شرق ویران شد به نحوی تا روزگاری مدید شهرهای بسیار آبادی مثل نیشابور و ری بعد از هفتصد سال نتوانستند خود را از صدمه این حمله رها سازند و با ویرانی آنانی که توانی داشتند به غرب رفتند و ناتوانان رهسپار اطراف ری از جمله تهران شدند. و به این ترتیب تهران که روستایی پرجمعیت و بزرگ بود و پر از باغ‌های میوه و انار آن معروف، کم کم به شهری بدل شد.
وی درباره انتخاب تهران به عنوان پایتخت از سوی آقامحمد خان قاجار چنین گفت: روزی که آقامحمدخان تهران را به عنوان پایتخت خود انتخاب کرد، جمعیت تهران پانزده‌هزار تن بود. آقامحمدخان از معماران و بنایان خارج تهران را به یاری گرفت تا کمبود مسکن را در تهران برطرف کنند. اقدام‌های آقامحمدخان هنوز به سرانجام نرسیده بود که رهسپار تفلیس شد و در همان جا نیز کشته شد و برادرزاده‌اش، فتحعلی‌شاه به پادشاهی رسید.
در بخش دیگر این برنامه، استاد انوار راجع به ابن سینا، سهروردی،و تصحیح متون کلاسیک سخن گفت و خاطرات خود را از علی اکبر دهخدا، دکتر محمد معین ، جلال آل‌احمد و سیمین دانشور بیان کرد.
ارسال نظر