اگر نگران مصرف آب تهران هستید، این گزارش را بخوانید

شایعات متعدد درباره سلامت آب تهران از ماه ها قبل در کانون توجه رسانه ها و برخی مقامات پایتخت بوده است، به گونه ای که یک عضو شورای شهر تهران دو ماه قبل با اعلام آلوده بودن آب پایتخت به نیترات خواستار تشکیل کمیته اضطراری برای بررسی کیفیت آب تهران شده بود.

وزیر بهداشت نیز مدتی قبل از خارج کردن چند حلقه چاه از شبکه آب تهران به دلیل بالابودن میزان نیترات آن از حد مجاز خبر داده و به شهروندان تهرانی نسبت به سلامت آب اطمینان داده بود.

با توجه به اظهارات بعضا متناقض و گمانه زنی های مختلف پیرامون وضعیت آلاینده نیترات در آب تهران که غالبا بدون ارائه اعداد و ارقام نمونه برداری شده مطرح می شود، روزنامه جام جم در یک تحقیق مستقل، با نمونه برداری از آب ده نقطه مختلف در شهر تهران و آزمایش این نمونه ها در آزمایشگاهی معتبر به بررسی علمی مقدار نیترات موجود در آب تهران پرداخت.

نمونه برداری ها در تاریخ چهارم آذر صورت گرفته و مراحل انجام این تحقیق زیر نظر کارشناسان متخصص انجام شده است.

روزنامه جام جم در تحقیقات خود صرفا به سنجش عامل «نیترات» در نمونه های خود و مقایسه آن با استانداردهای ملی و جهانی پرداخته و از سنجش دیگر عوامل فیزیکوشیمیایی و آزمایش های میکروبیولوژیک و بیولوژیک صرف نظر کرده است.

نتایج این آزمایش نشان می دهد براساس استانداردهای تعیین شده از طرف سازمان جهانی بهداشت (WHO) و همین طور استانداردهای اعلام شده از طرف موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران از 10 نمونه آب نمونه برداری شده در تاریخ چهارم آذر، مقدار نیترات در سه نمونه آب تهران، نزدیک به 50 میلی گرم بر لیتر (به عنوان حد استاندارد مجاز برای آلاینده نیترات در آب آشامیدنی) بوده که یکی از آنها در مرز و اندکی بالاتر از حد مجاز به مقدار 51.8 میلی گرم بر لیتر بوده است.

نتایج آزمایشگاهی نشان می دهد هفت نمونه دیگر آب تهران از نظر مقدار نیترات در حد مجاز و پایین تر از استانداردهای اعلام شده است. در کل نتایج آزمایش هر چند حاکی از تفاوت مقدار آلاینده نیترات در مناطق مختلف تهران است، با این حال با استانداردهای مجاز نیترات در سطح ملی و جهانی فاصله چندان زیادی ندارد.

روزنامه جام جم لازم می داند بار دیگر تاکید کند آزمایش های انجام شده صرفا مربوط به ارزیابی شاخص نیترات در آب تهران و در ده نمونه آب از ده منطقه شهر تهران در تاریخ 4 آذر 1393 است.

با توجه به برخی اخبار درباره بهبود کیفیت آب تهران در چند هفته اخیر ازجمله اظهارات وزیر بهداشت مبنی بر بسته شدن چند حلقه چاه آب در هفته های گذشته، اظهار نظر درباره سلامت آب تهران پیش از تاریخ چهارم آذر (زمان نمونه برداری های روزنامه جام جم) برای ما مقدور نیست.

وضع نیترات در آب مناطق مختلف تهران

بالا بودن نیترات آب در جنوب تهران و بویژه منطقه یافت آباد در کانون شایعات دو ماه گذشته بود که در برخی اظهارات غیررسمی کارشناسان نیز به آن اشاره شده بود.

به همین علت در بررسی وضعیت نیترات در آب آشامیدنی تهران، شش نمونه برداری از 10 نمونه ‎برداری در این منطقه انجام شد که نتایج نشان می دهد میزان آلایندگی نیترات آب در این منطقه بالاتر از دیگر مناطق است.

به طوری که نمونه آبی که از حوالی میدان الغدیر در محله یافت آباد گرفته شده به مقدار 51.8 میلی گرم بر لیتر، اندکی بالاتر از حد مجاز است.

نمونه تهیه شده از آب شرب بلوار معلم یافت آباد با نیترات به میزان 46.5 میلی گرم بر لیتر، میزان نیتراتش فقط 3.5 میلی گرم پایین تر از حد مجاز است که رقم قابل ملاحظه ای نیست.

همچنین سطح نیترات در نمونه مربوط به خیابان بهمنیار نشان می دهد که آب این منطقه پس از محله یافت آباد با مقدار 43.8 میلی گرم بر لیتر، میزان آلایندگی اش بسیار نزدیک به حد مجاز است.

با این حال آب هر دو منطقه بلوار معلم یافت آباد و خیابان بهمنیار از نظر سطح آلودگی به آلاینده نیترات کماکان در محدوده استاندارد برای آشامیدن قرار دارد.

در این بین نمونه های تهیه شده از آب خیابان مدیریت و میدان توحید در تاریخ چهارم آذر، پاک ترین آب از نظر آلودگی به نیترات در میان دیگر مناطق تهران است. میزان این آلاینده در مناطق مذکور بسیار پایین تر از حد مجاز است. آلایندگی سایر نمونه ها به نیترات نیز عمدتا فاصله قابل قبولی تا حداکثر میزان مجاز دارد.

نتیجه گیری از آزمایش

نتایج نشان می دهد با توجه به استانداردهای سازمان جهانی بهداشت، آلودگی نیترات در آب بیشتر مناطق تهران پایین تر از حد مجاز بوده و فقط سطح آلایندگی در آب نواحی مربوط به جنوب غرب و منطقه یافت آباد در مرز استانداردهای تعیین شده برای آب آشامیدنی قرار دارد البته باید در نظر داشت بنا بر استانداردهای اعلام شده از سوی سازمان جهانی بهداشت، مصرف این آب در صورتی که فاقد آلودگی میکروبی باشد و به طور مداوم شرایط بهداشتی آن زیر نظر باشد ـ اتفاقی که عملا در تصفیه خانه های تهران رخ می دهد ـ مصرف این آب برای کودکان شیرخوار نیز بلامانع است.

آرامش روانی جامعه یا سلامت مردم؟

چند سال است مساله آلودگی آب با فرا رسیدن فصل گرما و بروز کم آبی، رسانه ای شده و با تکذیب مسئولان تا سال بعد به دست فراموشی سپرده می شود. حتی امسال برخی مسئولان از پیش هشدار داده و افزایش نیترات آب را پیش بینی کرده بودند.

به گزارش اعتماد، اردیبهشت امسال حسین رستگار؛ مدیرکل آزمایشگاه های مرجع سازمان غذا و دارو احتمال ورود نیترات به آب شرب را مطرح کرد.

وی با توجه به این واقعیت که کم آبی می تواند به نشت املاح و فلزات نه چندان مفید به آب شرب منجر شود و در حالی که بر اثر مصرف بی رویه آب در پایتخت، سدهای تهران با افت 29 درصدی ذخایر آبی مواجه شده بودند، هشدار داد: «احتمال می رود امسال نیز با کم آبی و در نتیجه نیتراتی شدن آب مواجه شویم به همین دلیل بررسی کیفیت آب تهران را آغاز کرده ایم و در برنامه امسال کنترل آب در سطح لوله کشی، مصرفی و بسته بندی را در دست بررسی داریم.»

او همچنین گفته بود: «دو سال پیش با همکاری معاونت بهداشتی وزارت بهداشت نمونه برداری آب تهران را آغاز کردیم و مشخص شد به دلیل کم آبی حجم نیترات بالا رفته و آب مصرفی با آب چاه مخلوط شده بود؛ در نتیجه فاضلاب منازل به آب وارد شده و طی نامه ای محرمانه اعلام کردیم که اصلاحات لازم انجام گرفت.»

پس از آن حافظی از مدارکی سخن گفت که نشان می داد نیترات نمونه های شهریورماه آب در هشت منطقه از تهران بالاتر از حد مجاز بوده است، اما گفته های این عضو شورا با واکنش مقامات مسئول مواجه شد.

به گونه ای که ابتدا علی اکبر سیاری، معاون بهداشتی وزیر بهداشت گفت: «آلودگی آب تهران یک خبر سوخته است. مردم هیچ نگرانی نداشته باشند، آب شرب سراسر تهران کاملا سالم است، میزان نیترات آن هم کمتر از حد مجاز است.»

او آلودگی آب را شایعه دانست و گفت: شایعات مطرح شده در مورد آلودگی آب تهران صحت ندارد و مستند نیست، بنابراین مردم با خیال راحت آب شرب تهران را مصرف کنند.

پس از او حسین هاشمی، استاندار تهران در این باره گفت: «براساس آخرین اطلاعات از سازمان استاندارد، آب شهر تهران سالم و استاندارد است و مردم تهران نگران آلودگی آب نباشند، زیرا اگر موردی باشد رسیدگی و اطلاع رسانی می کنیم.»

همچنین قائم مقام شرکت آب و فاضلاب استان تهران نیز در سوم آذر همین اظهارات را تکرار کرده و گفته بود: «کیفیت آب تهران مشکلی ندارد و به طور مرتب و روزانه در 42 آزمایشگاه موجود کیفیت آب سنجیده می شود.»

وی تاکید کرد که در صورت بروز مشکل در چاه ها، چاه همان روز از مدار خارج می شود و به عنوان متولی اطمینان داده بود که هیچ مشکلی وجود ندارد. چاه های جدید نیز به روش ایزوله ایجاد می شود تا مشکلی از لحاظ نفوذ آلودگی ها نداشته باشیم.

نوذری پور، قائم مقام شرکت آب و فاضلاب استان تهران در مورد هشدارهایی که از سوی شورای شهر داده شده نیز گفته بود: «براساس ضوابط، وزارت بهداشت مسئول قضاوت در مورد کیفیت آب است.»

حسن قاضی زاده هاشمی، وزیر بهداشت نیز چندی پیش آب پاکی را روی دست همه ریخت و گفت: «من قبلا نیز گفته ام خبر آلودگی آب خبر سوخته و عبارتی درست است و به گذشته مربوط می شود.»

وی به این ترتیب وجود هر نوع آلودگی در آب شرب پایتخت را رد کرد. قاضی زاده هاشمی همچنین گفته بود: «قبل از نزولات آسمانی این مشکلات وجود داشت و خدا کمک کرد و آب سدها افزایش یافت که مشکلات نیز برطرف شد.»

نیترات و نیتریت چیست؟

نیتروژن در شکل نیترات (NO3-) و نیتریت (NO2-) در مواد غذایی مختلف وجود دارد و در نتیجه سوخت و ساز پروتئین در بدن نیز تولید می شود. با این حال معمولا میزان آن به قدری کم است که مشکلی برای بدن ایجاد نمی کند.

استفاده از کودهای شیمیایی نیتراته مورد استفاده در کشاورزی، هرزآب های ناشی از آن و همچنین فاضلاب های شهری ناشی از فاضلاب های انسانی که به درستی دفع و فرآوری نمی شود اصلی ترین عامل افزایش نیترات در آب و خاک است. نیتریت پایداری کمی دارد و نیترات با احیا به نیتریت تبدیل می شود.

به این ترتیب در بدن ما بسیاری از باکتری ها و فرآیندهای گوارشی نیترات را به نیتریت تبدیل می کند. نیترات وارد شده به بدن از راه آب و غذا بیش از 90 درصد جذب شده و از طریق ادرار نیز دفع می شود. به بیان دیگر اما تبدیل نیترات به ترکیبات دیگری مثل نیتریت و نیتروزآمین در بدن می تواند خطرناک باشد.

استاندارد مجاز نیترات درآب چقدر است؟

استاندارد سازمان جهانی بهداشت برای نیترات و نیتریت در آب آشامیدنی به ترتیب 50 و 3 میلی گرم بر لیتر است.

همچنین این استاندارد برای ترکیب نیترات ـ نیتروژن و نیتریت ـ نیتروژن به ترتیب 11 و 0.9 میلی گرم در لیتر است.

کشورهای مختلف براساس مقدورات و ظرفیت زیرساخت های پالایش آب خود و با توجه به اهمیت سلامت مردم، حد استانداردهای آلایندگی آب را تعیین می کنند.

به طوری که بسیاری از کشورهای توسعه یافته مانند ایالات متحده حداکثر استاندارد مجاز برای نیترات در آب آشامیدنی را 10 میلی گرم بر لیتر اعلام کرده اند.

با این حال استاندارد اعلام شده از طرف موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران برای میزان نیترات در آب آشامیدنی از استاندارد سازمان جهانی بهداشت تبعیت می کند و حداکثر مقدار مجاز نیترات در آب 50 میلی گرم بر لیتر اعلام شده است. در بریتانیا نیز سازمان بازرسی آب آشامیدنی، میزان استاندارد مجاز نیترات در آب را 50 میلی گرم بر لیتر عنوان کرده است.

خطر بالا بودن نیترات در آب آشامیدنی

خطر برای بزرگسالان: نیترات زیاد در بدن به تشکیل ترکیباتی به نام نیتروز منجر می شود که برخی از آنها سرطان زاست. هرچند هنوز نتایج قطعی مبنی بر بالارفتن احتمال ابتلا به سرطان در نتیجه بالا بودن نیترات آب به دست نیامده است و برخی مطالعات آن را تائید و برخی دیگر این احتمال را رد می کنند. همچنین برخی مطالعات نشان داده که بالا بودن نیترات در آب می تواند موجب کاهش جذب ید در بدن و اختلال در کار غده تیروئید شود. تحقیقات دیگری نیز نوعی ارتباط بین دیابت در کودکان با بالا بودن نیترات در آب را نشان می دهد؛ هر چند هنوز قطعیتی در این مورد وجود ندارد.

از آنجا که آب تبخیر و دوباره سرد و مایع شده (آب مقطر) فاقد نیترات است، برخی کارشناسان استفاده از این آب را برای گروه های سنی پایین توصیه می کنند؛ با این حال استفاده مداوم از آب مقطر نیز خالی از اشکال نیست. به علاوه لازم است توجه داشته باشید تصفیه کننده های خانگی آب قادر به کاهش نیترات آب نیست و کاهش نیترات باید در تصفیه خانه و با استفاده از روش های استاندارد انجام شود.در این بین برخی کارشناسان تنها پایین تر بودن میزان نیترات از حد مجاز را کافی نمی دانند. بنا بر گفته آنها برای حفظ سلامت مردم نه تنها میزان نیترات نباید به صورت مقطعی از حد مجاز فراتر برود، بلکه در دراز مدت باید از این حد دور باشد.

این در حالی است که بنا به گفته رحمت الله حافظی، ماجرای آلودگی سال 93 با مشخص شدن نتایج نمونه گیری های انجام شده در شهریور آغاز شده است که نشان می داد آلایندگی عامل نیترات در آب هشت منطقه تهران بالاتر از حد استاندارد و مجاز بوده است.

خطر برای نوزادان شیرخوار

همان طور که پیشتر اشاره شد، نیترات وارد شده در بدن از طریق فعالیت باکتری ها و دستگاه گوارش به نیتریت تبدیل می شود. نیتریت زیاد نیز موجب از دست رفتن توانایی هموگلوبین خون برای حمل اکسیژن می شود. با این حال در بدن نوجوانان و بزرگسالان آنزیمی وجود دارد که می تواند این توانایی را دوباره به هموگلوبین برگرداند، اما در بدن نوزادان شیرخوار این آنزیم بسیار کم است و به دلیل مصرف بیشتر آب نسبت به وزن بدن در کودکان، در صورتی که بیش از 10 درصد هموگلوبین در بدن نوزاد توانایی حمل اکسیژن را از دست بدهد، ممکن است نوزاد دچار «سندرم کودک کبود» شود؛ عارضه ای که در نتیجه کاهش اکسیژن در جریان خون نوزادان بروز می کند.

در این بین نوزادان کمتر از سه ماه که با شیرخشک تغذیه می شوند بیشتر در معرض خطر هستند. اگر از آب حاوی نیترات زیاد برای درست کردن شیرخشک برای این نوزادان استفاده شود، احتمال بروز این بیماری در آنها افزایش می یابد.

به طوری که گفته می شود چنانچه میزان نیترات در آب بیشتر از 100 میلی گرم بر لیتر باشد، نباید از آن برای تغذیه نوزادانی استفاده کرد که شیرخشک مصرف می کنند.

مقدار نیترات در آب تهران؛ اعداد متناقض

ماجرای بالاتر بودن عامل نیترات از حد استاندارد مجاز در آب تهران، خبری است که گهگاه در کانون توجه رسانه ها قرار می گیرد؛ عاملی که زیاد بودن آن در آب می تواند برای نوزادان شیرخوار بسیار خطرناک باشد. گروهی از کارشناسان بخش های دولتی و خصوصی به استناد آزمایش هایی معتقدند نیترات در آب تهران بیشتر از حد مجاز وجود دارد و گاهی در مصاحبه با رسانه ها این موضوع را مطرح می کنند.

در طرف مقابل گروهی دیگر از کارشناسان و مدیران دولتی تأکید دارند آب تهران هیچ گونه آلودگی فیزیکوشیمیایی و میکروبی نداشته و کارشناسان اداره استاندارد و اداره آب و فاضلاب همواره در حال پایش این موضوع بسیار مهم هستند.

چندی پیش نیز حسن قاضی زاده هاشمی، وزیر بهداشت با تأکید بر از چرخه خارج کردن چند حلقه چاه که میزان نیترات در آب آن بالاتر از حد مجاز بود به شهروندان تهرانی نسبت به سلامت آب اطمینان داد.

با این حال اظهارات رحمت الله حافظی، رئیس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر تهران مبنی بر افزایش قابل ملاحظه نیترات موجود در آب شرب برخی مناطق تهران و درخواست وی برای تشکیل کمیته اضطرار برای بررسی کیفیت آب، جرقه ای برای آغاز دور جدیدی از مجادلات رسانه ای اخیر میان مسئولان بود که با گذشت چند هفته، بدون حصول نتیجه ای مثبت برای افکار عمومی، صرفا به ابهامات در این خصوص افزود.

رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران در هشتم مهر امسال نتایج داده های در اختیار خود را به این صورت بیان کرد: «سازمان جهانی بهداشت می گوید آب مصرفی کودکان زیر ده سال باید کمتر از 10 میلی گرم در لیتر نیترات داشته باشد و این موضوع درباره نوزادان زیر سه ماه جدی تر است؛ زیرا می تواند باعث مرگ آنها شود.»

به نظر می رسد این 10 میلی گرم بر لیتر در اظهارات رحمت الله حافظی، همان استانداردی باشد که بیشتر کشورهای توسعه یافته آن را به عنوان استاندارد مجاز برای سطح نیترات در آب شرب پذیرفته اند زیرا به استناد ویراست چهارم راهنمای کیفیت آب آشامیدنی (Guidelines for Drinking-Water Quality) منتشر شده از طرف سازمان جهانی بهداشت، حد خطرناک این عدد، حتی بالاتر از حد استاندارد مجاز برای نیترات اعلام شده است.

همچنین در همان گزارش، رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران میزان نیترات را در آب سدها 10 و در آب چاه ها 60 میلی گرم بر لیتر و میزان نیترات نهایی موجود در آب شرب شهر را در نتیجه اختلاط آب سد و چاه حدود 30 میلی گرم بر لیتر بیان کرده بود که البته همین رقم نیز پایین تر از حد استاندارد مجاز اعلام شده از طرف سازمان جهانی بهداشت به مقدار 50 میلی گرم بر لیتر است.