قاعده «القاعده»

به گزارش پارس به نقل از ایسنا، علی رضا رضاخواه کارشناس مسائل منطقه در یادداشتی که آن را khamenei. ir منتشر کرده است، به بررسی چگونگی رفتار گروه های تکفیری در قبال حامیان خود می پردازد.

« سیمور هرش» ، روزنامه نگار شهیر آمریکایی، ۶ سال پیش در مقاله ای نسبتاً طولانی در نشریه « نیویورکر» از همکاری « جورج بوش» رییس جمهور وقت آمریکا و برخی کشورهای منطقه برای تضعیف ایران، سوریه و حزب الله لبنان خبر داده بود. وی تصریح کرده بود: برای تضعیف محور مقاومت در خاورمیانه، دولت جورج بوش تصمیم به تغییر اولویت هایش در این منطقه گرفته و با همکاری برخی دولت های عربی و از طریق ایجاد سازمان های زیرزمینی در لبنان، پروژه ی مقابله با حزب الله لبنان در بیروت را کلید زده است. نتیجه این همکاری به وجود آمدن گروه های تکفیری افراطی شد که گرایش های بسیار زیادی به « القاعده» دارند. او در مقاله اش صراحتاً عنوان کرده بود که با هدف تضعیف دولت بشار اسد و فشار به حکومت سوریه برای مذاکره و کنار آمدن با رژیم صهیونیستی، جریان موسوم به محور سازش با چراغ سبز جورج بوش به حمایت های مالی و لجستیکی گسترده ای از گروه های افراطی تکفیری پرداخته است. چند سال بعد و به دنبال آغاز موج تحولات در خاورمیانه شاهد تکرار همان سناریو، این بار از سوی یک رییس جمهور دموکرات هستیم.

علاوه بر این واقعیت که اندیشه های ابن تیمیه به عنوان سنگ بنای فرقه وهابیت بدعتی ناهمگون در بدنه اصلی دین مبین اسلام است، اسناد و مدارک متعددی در رابطه با تزریق این اندیشه به بدنه اسلام توسط استعمار انگلیس وجود دارد.
افزایش حضور جریان های تندرو در سوریه و فعالیت گسترده تکفیری ها در کشورهای اسلامی از حاشیه خلیج فارس گرفته تا شمال آفریقا، بیانگر احیای نسل جدیدی از القاعده می باشد که هرچند در تاکتیک و روش های عملیاتی چون حملات انتحاری، کشتار مردم بی گناه، خشونت بی حد و حصر و… شباهت زیادی با نسل های پیشین دارد اما یک تغییر استراتژیک و کلیدی در اهداف آن دیده می شود و آن هم چرخش از مبارزه با « کفار» به مبارزه با فرق و مذاهب داخل امت اسلامی است. انفجارهای زنجیره ای تکفیری ها در عراق که این روزها به بخشی از زندگی روزمره مردم در این کشور تبدیل شده است، کشتار مسلمانان بی گناه در افغانستان و پاکستان، انفجارهای اخیر در ضاحیه و طرابلس لبنان و جنایات فجیع گروه موسوم به « النصره» در سوریه برخی از بارزترین نمونه های تحولات اخیر در منطقه می باشد.

* بنیادگرایی اسلامی؛ پروژه یا پروسه

بررسی ریشه شناسی واژه (fundamentalist) به معنای « بنیادگرا» نشانگر خاستگاه غربی- مسیحی این واژه است. هرچند این روزها بیش از همه از این اصطلاح برای برچسب زنی به جریان های اسلامی استفاده می شود. جالب این است که در گذشته به پروتستان ها « بنیادگرا» می گفتند؛ چراکه ایشان در برابر کاتولیک ها که مرجعیت دینی و کتاب مقدس را از طریق تفسیر انحصاری کتاب مقدس به وسیله روحانیون پذیرفته بودند، تنها بر مرجعیت کتاب مقدس تأکید داشتند و به نوعی نص گرایی معتقد بودند. پروتستان ها می خواستند از خلال تاریخ و زمان، نقبی به اصول نخستین مسیحی و شیوه زندگی مسیح و حواریونش (یا همان سلف صالح) بزنند و شعار بازگشت به مبانی خالص مسیحی را تحقق بخشند. بعدها « پیوریتنیسم» ، همان انگاره مذهبی که امروز اصلی ترین عنصر فرهنگی و مذهبی تمدن آمریکایی است، ادامه همین مسیر در مسیحیت پروتستان قلمداد شد.

جریان سلفی گری تکفیری در اسلام نیز همچون جنبش های اعتراضی مسیحی، ناشی از یک حرکت انشعابی از بدنه اصلی دین مادر و ایجاد فرقه ای نو توسط « ابن تیمیه حرانی» در قرن هفتم هجری بود. ابن تیمیه معتقد بود که مسلمانان حق ندارند در فهم قرآن برداشت های عقلی خود را حاکم کنند. وی بر این باور بود که « باید بسنده کنیم به آن چه از ظاهر قرآن می فهمیم و درباره متشابهات قرآن هم باید سکوت کرد» (نص گرایی) . ابن تیمیه بسیاری از مواردی را که مسلمانان نشانه احترام به بزرگان شان می دیدند مصداق شرک معرفی کرد و با ارائه ایده های متفاوت درباره اسلام و کفر، بسیاری از مسلمانان را تکفیر کرد. او برای تبلیغ سخنانش بارها مناظره کرد، سال ها زندان رفت و کتاب ها و شاگردان بسیار متعصبی برجاگذاشت که سال ها روش او را در حوزه های علمیه شام، مصر و حجاز ادامه دادند.

حمایت فکری، مالی و اطلاعاتی برخی از کشورها در منطقه و خارج از منطقه از گروه هایی چون طالبان، القاعده، سپاه صحابه و… انعکاس مطلوبی در این کشورها نداشته است. زیرا اندیشه تکفیری چاقویی است که برخلاف آن چه مرسوم است دسته خود را هم می برد.
با این حال ابن تیمیه مخالفان سرسخت و جدی هم در میان اهل سنت داشته و دارد. « سَبُکی» محقق معاصر وی می گوید: « او در پوشش پیروی از کتاب و سنت، در عقاید اسلامی بدعت گذاشت و ارکان اسلام را در هم شکست. با وحدت مسلمانان مخالفت کرد و سخنی گفت که لازمه آن جسمانی بودن خدا و مرکب بودن ذات اوست. با چنین سخنانی حتی از ۷۳ فرقه هم بیرون رفت. » علاوه بر این واقعیت که اندیشه های ابن تیمیه به عنوان سنگ بنای فرقه وهابیت بدعتی ناهمگون در بدنه اصلی دین مبین اسلام است، اسناد و مدارک متعددی در رابطه با تزریق این اندیشه به بدنه اسلام توسط استعمار انگلیس وجود دارد. ۱

به هرحال اندیشمندان سیاسی در تبیین چرایی شکل گیری اندیشه های بنیادگرایانه و تکفیری در اسلام که تبلور آن در شبکه تروریستی القاعده قابل مشاهده است، نظریات مختلفی را ارائه کرده اند. برخی با تأکید بر عوامل بیرونی، افراط گرایی در اسلام را واکنشی به حضور نیروهای خارجی و استعمارگر دانسته و برخی متأثر از اندیشه های مسیحی، آن را به ذات شرّ انسان پیوند زده اند. برخی نیز اندیشه ی افراط در جوامع اسلامی را محصول تقابل سنت و مدرنیسم تعریف کرده اند. همه ی این استدلال ها هنگامی قابل قبول است که با اصالت قائل شدن برای بنیادگرایی در اسلام، این پیش فرض را بپذیریم که اندیشه ی تکفیری و تبلور عملی آن یعنی شبکه ی تروریستی القاعده، یک پروسه و فرایند طبیعی در بطن تاریخ اسلام است. این در حالی است که بررسی تاریخی روند شکل گیری آن چه غربی ها آن را بنیادگرایی در اسلام می خوانند، نشان می دهد که این اندیشه بیش از آن که یک پروسه و فرایند طبیعی برآمده از ساختار دین و شرایط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جوامع باشد، پروژه ای ساخته و پرداخته ی استعمار و غرب است.

این ما بودیم که القاعده را به وجود آوردیم

هیلاری کلینتون، وزیر سابق خارجه آمریکا چندی پیش در نشستی با برخی از اعضای کنگره، پیرامون چگونگی مواجهه آمریکا با القاعده در خاورمیانه با اذعان به این واقعیت که دولت رونالد ریگان برای مقابله با نفوذ شوروی در افغانستان، دو گروه القاعده و مجاهدین را به وجود آورد، صراحتاً گفت: این ما بودیم که القاعده را به وجود آوردیم. وی اظهار داشت: ما گذشته مشترکی با سازمان القاعده داریم. کسانی را که امروز با آن ها در افغانستان و پاکستان می جنگیم ۲۰ سال پیش خودمان به وجود آوردیم؛ زیرا در جنگ علیه شوروی سابق از آن ها استفاده می کردیم. ما القاعده را به وجود آوردیم زیرا نمی خواستیم شوروی سابق بر آسیای مرکزی چیرگی یابد و ریگان، رییس جمهور وقت آمریکا با مشارکت کنگره آن زمان که تحت رهبری دموکرات ها بود، از طرح ایجاد القاعده جهت مقابله با اتحاد جماهیر شوروی استقبال کرد.

کلینتون در ادامه تصریح می کند: دموکرات ها از این ایده حمایت و تأکید کردند. ما با دستگاه اطلاعاتی پاکستان و عوامل پاکستانی وارد عمل شدیم تا مجاهدانی را از عربستان و سایر کشورها استخدام کنند. اندیشه ی وهابیت را تزریق کردیم و توانستیم بر شوروی سابق در سایه ی عملیات این افراد پیروز شویم.

پیش از این نیز « ژاک اتالی» مشاور عالی فرانسوا میتران، رییس جمهور سابق فرانسه، ۲ هفته قبل از حمله نظامی آمریکا به افغانستان در نشریه « اکسپرس» نوشت: گروه های تروریستی که آمریکا در افغانستان با آن ها درگیر است، همان گروه هایی هستند که خود غرب به ویژه آمریکا آن ها را به وجود آورد. اتالی می افزاید: رهبران این گروه ها از جمله بن لادن، شاگردان سابق سازمان سیا هستند. منابع مالی آن ها را آمریکا و متحدان نزدیکش فراهم کرده اند و پیام های مرگ بارشان را شرکت های بزرگ غربی به سراسر جهان مخابره می کردند. در یک کلام، این امکانات سیاسی، فنی و مالی غرب بود که امروز علیه خودش به کار رفته است. واقعیاتی که اسناد آن را در مصاحبه ها و مقالات افرادی چون ویلیام کیسی، رییس سابق سیا، زبینگیو برژینسکی، مشاور سابق امنیت ملی آمریکا و بسیاری دیگر از شخصیت های سرشناس غربی می توان دید.

هیلاری کلینتون: ما گذشته مشترکی با سازمان القاعده داریم. کسانی را که امروز با آن ها در افغانستان و پاکستان می جنگیم ۲۰ سال پیش خودمان به وجود آوردیم؛ زیرا در جنگ علیه شوروی سابق از آن ها استفاده می کردیم، زیرا نمی خواستیم شوروی سابق بر آسیای مرکزی چیرگی یابد.
جوجه ها به لانه شان بازمی گردند

« مالکوم ایکس» از رهبران جنبش حقوق مدنی در آمریکا و سخنگوی وقت جنبش « ملت اسلام» در ۲۲ نوامبر ۱۹۶۳ هنگامی که یک خبرنگار آمریکایی نظرش را در رابطه با ترور جان اف کندی، رییس جمهور آمریکا پرسید، گفت: « Chickens Coming home to roost» یعنی « جوجه ها به لانه شان بازمی گردند» . مالکوم ایکس از این اصطلاح انگلیسی استفاده کرد تا به صورت کوتاه به خبرنگار بفهماند، اتفاقی که برای جان اف کندی روی داد نتیجه ی عملکرد وی در ترویج خشونت علیه سیاهان و مدارا با طرفداران نژادپرستی در ایالات متحده بوده است. واقعیتی که سرانجام دامن رییس جمهور آمریکا را نیز گرفت. شاید اگر مالکوم ایکس هنوز زنده بود و سؤالی مشابه در رابطه با پدیده ی تکفیری ها و حامیان آن در خاورمیانه از وی پرسیده می شد، باز هم از همان پاسخ بهره می جست. نگاهی به چگونگی عملکرد شبکه ی تروریستی القاعده نشان می دهد این جریان چه به صورت سازمان یافته و چه به صورت یک اندیشه ی خشونت طلب، همواره بیشترین تهدید را متوجه جریان های حامی خود کرده است.

استفاده از گروه های تکفیری برای پیش برد اهداف سیاست خارجی، آزمون خود را در منطقه خاورمیانه پس داده است. حمایت فکری، مالی و اطلاعاتی برخی از کشورها در منطقه و خارج از منطقه از گروه هایی چون طالبان، القاعده، سپاه صحابه، لشکر جهنگوی، شبکه ی حقانی و… انعکاس مطلوبی در این کشورها نداشته است. زیرا اندیشه ی تکفیری چاقویی است که برخلاف آن چه مرسوم است دسته ی خود را هم می برد. آن چه امروز پاکستان را به یکی از بی ثبات ترین کشورهای خاورمیانه تبدیل کرده است، آن چه باعث شده سفارت ترکیه در مالی مورد حمله قرار گیرد، قتل فجیع سرباز انگلیسی در خیابان های لندن، حمله به ساختمان مرکز تجارت جهانی در نیویورک، بمب گذاری اخیر در ماراتن بوستون، قدرت گیری روزافزون القاعده در داخل خاک عربستان، افزایش تهدید جریان های سلفی در آلمان، همه و همه پژواک قاعده ی القاعده هستند؛ این واقعیت که « جوجه ها به لانه شان بازمی گردند» .