وضعیت برجام، نتیجه ضعف راهبردی وزارت امور خارجه

به گزارش پارس- دونالد ترامپ نامزد جمهوریخواه انتخابات ریاست جمهوری 2016 آمریکا، فردی بود که کمتر کسی احتمال پیروزی او را در کارزار انتخاباتی 2016 این کشور می داد. اما در کمال نا باوری او به عنوان نامزد نهایی حزب جهوریخواه به همراه هیلاری کلینتون رقیب دموکرات خود، به دور نهایی انتخابات 2016 راه پیدا نمود. ترامپ در موارد متعددی در خصوص مباحث سیاست خارجی از جمله ایران، بحران سوریه، سازمان ناتو، گروه تروریستی داعش، رژیم صهیونیستی و غیره موضع گیری می نمود و نقطه نظرات خود را در خصوص این موارد اعلام می نمود.

یکی از مواردی که ترامپ از زمان آغاز کارزار انتخاباتی 2016 آمریکا خیلی روی آن تمرکز داشت، توافق هسته ای برجام بود. ترامپ بارها و بارها در خصوص برجام گفته بود: " برجام یک توافق بد است". " برجام یک افتضاح در تاریخ آمریکا است". "من اگر رئیس جمهور آمریکا شوم از برجام خارج می شوم". از سوی دیگر علی رغم همه این مواضع ترامپ، با توجه به نظرسنجی های مرسوم و متداول انتخاباتی، علی الظاهر به نظر می رسید که هیلاری کلینتون پیروز کارزار انتخاباتی آمریکا است و کمتر فردی برای ترامپ شانس پیروزی قائل بود. اما در اینجا باید از یک متغیر ناشناخته اما بسیار کلیدی به نام علم آینده پژوهی و نقش آن در ادوار مختلف انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نام برد.

علم آینده پژوهی از دهه 1920 در موسسه مطالعات راهبردی رند آمریکا و توسط دانشمند شهیر این علم، یعنی هرمان کان بنیانگذاری شد. این علم نوین و کارآمد دارای اجزا و مشتقات گوناگونی نظیر دیده بانی، تحلیل روند و سناریو نویسی می باشد که از آنها در علوم و مسائل گوناگونی می توان بهره برد. اما یکی از راهبردی ترین اجزاء علم آینده پژوهی، نرم افزار پیش بینی انتخابات می باشد، این نرم افزار با توجه به چند پارامتر نظیر شرایط منطقه ای و بین المللی کشور مورد نظر، مواضع کاندیداها و از همه جالب تر وضعیت چهره کاندیداها به می تواند به پیش بینی انتخابات کشور مورد نظر بپردازد و آن را از مدت ها قبل پیش بینی نماید. ( در مورد وضعیت چهره کاندیداها، کافیست چهره خسته خمود و پژمرده هیلاری کلینتون را با چهره محکم، مصمم و قدرتمند ترامپ مقایسه نمود).

نکته جالب تر در این خصوص، دقت بسیار بالای این برنامه نرم افزاری علم آینده پژوهی می باشد. چرا که ضریب خطا و اشتباه این برنامه چیزی قریب به یک دهم درصد می باشد. شاهد مثال اینکه در تمامی ادوار انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، این برنامه نتیجه انتخابات آمریکا را از مدت ها قبل از آن، (حداقل یک ماه قبل)، به درستی پیش بینی نموده است. چنان که در انتخابات پیشین در سال 2016 هم، نرم افزار پیش بینی انتخابات بر خلاف نظرسنجی های مرسوم و متداول، پیروزی ترامپ را از چند هفته قبل از برگزاری انتخابات به درستی پیش بینی نموده بود.[1] همینطور در انتخابات ریاست جمهوری سال 2017 فرانسه هم، نرم افزار پیش بینی انتخابات، به دور دوم رفتن انتخابات و پیروزی امانوئل مکرون را به درستی پیش بینی نموده بود.

اما در ایران، متاسفانه وزارت امور خارجه با توجه به اینکه متولی اصلی دیپلماسی کشور و پایش تحولات روز محیط بین المللی می باشد، به دلیل عدم داشتن تحلیل صحیح از روند انتخابات آمریکا به عنوان یکی از مهم ترین متغیرهای نظام بین الملل در دوران معاصر، کوچک ترین تحلیل و پیش بینی از آن نداشت و در یک تصور غلط و متوهمانه که ناشی از پیروی افراطی از نظریات مطرح روابط بین الملل بود، به این نتیجه رسیده بود که هیلاری کلینتون پیروز قطعی انتخابات ریاست جمهوری آمریکا است وهیئت رئیسه وزارت امور خارجه از این پیش بینی اتاق فکر خود بسیار شاد و مسرور بودند. وزارت امور خارجه و شخص وزیر (محمد جواد ظریف)، در اینجا می بایست به جای گوش فرا سپردن به تحلیل های تئوریک غلط و نا به جای حلقه بسته مشاوران معدود خود، باید حداقل از ابتدای تابستان 2016 یا همان 1395 که نامزدهای دور نهایی انتخابات آمریکا مشخص شده بودند، با استقرار سامانه آینده پژوهی و نرم افزار پیش بینی انتخابات، اقدام به پایش و رصد به روز انتخابات آمریکا نموده و با توجه به نتیجه به دست آمده از سامانه فرضی که قطع به یقین حاکی از پیروزی ترامپ بود، (پیشتر اشاره شد که نرم افزار پیش بینی انتخابات در خود آمریکا پیروزی ترامپ را پیش بینی نموده بود)، بر اساس مواضع او در خصوص برجام، با کسب نظر از مقامات عالی نظام و نهادهای بالادستی، اقدام به تدوین سناریوهای محتمل در خصوص وضع تحریم های نقض برجام از سوی ترامپ و خروج یک جانبه او از برجام، (چنانکه در شامگاه سه شنبه 18 اردیبهشت 1397 روی داد)، می نمودند تا حداقل از شدت خسارات وارده از سوی رفتارهای نقض برجامی ترامپ بکاهند.

اما متاسفانه رئیس وقت دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه که طبیعتا مسئول بررسی های راهبردی این وزارت خانه می باشد، شش روز قبل از انتخابات آمریکا در یک نشست تخصصی که در محل دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی در خصوص انتخابات ریاست جمهوری آمریکا برگزار شده بود، به ضرس قاطع اعلام می کند که هیلاری کلینتون پیروز انتخابات آمریکا است و همین تحلیل غلط را به شخص وزیر، معاون آموزش و پژوهش وزارت امور خارجه (دکتر سید محمد کاظم سجادپور) و سایر دست اندرکاران ذی ربط در وزارت امور خارجه ارائه می دهد. در نتیجه هیئت رئیسه وزارت امور خارجه را دچار خطای راهبردی بسیار بدی می نماید. سرانجام در روز برگزاری انتخابات آمریکا که تمامی وزرای امور خارجه کشورهای گوناگون دنیا در محل کار خود حاضر بودند و انتخابات آمریکا را رصد می کردند، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با خیالی آسوده از پیروزی هیلاری کلینتون و تداوم حیات برجام، به مسافرت کاری اروپای شرقی رفته و در آنجا خبر شگفتی ساز پیروزی ترامپ را می شنود و به طور کلی دچار غافلگیری و بهت و حیرت می شود.

اما در پایان آن چیزی که که برای نویسنده به عنوان یک دانش آموخته روابط بین الملل موجب تعجب و تاسف است، این است که وزیر امور خارجه و معاون آموزش و پژوهش وی که سال ها در ایالات متحده آمریکا زندگی، کار و تحصیل نموده اند، چطور با علم نوین آینده پژوهی که مهد و خاستگاه آن آمریکا است، آشنایی نداشتند و از سر جهالت خود چنین هزینه گزافی را به مردم و کشور خود تحمیل نمودند؟.