تأثیر راهپیمایی اربعین حسینی در پیروزی انقلاب اسلامی+اسناد
ارتشبد قره باغی در خاطراتش درباره پیامدهای تظاهرات اربعین ۵۷ چنین نوشته است: «این راهپیمایی نیز مانند تظاهرات روزهای تاسوعا و عاشورا برای مخالفین موفقیت بزرگی محسوب [می شد] و به علت وجود حکومت نظامی در کشور، دلیل دیگری بر ضعف و ناتوانی دولت و شکست مجدد نیروهای مسلح در برابر آنها منظور گردید.»
در 26 دی ماه سال 1357 محمدرضا پهلوی مجبور به فرار از کشور شد و در همان روز کابینه بختیار از مجلس رای اعتماد گرفت. در چنین شرایطی و در این مقطع حساس سه روز تا اربعین حسینی باقی مانده بود. از این رو نیروهای انقلابی درصدد برآمدند تا با برگزاری یک راهپیمایی عظیم در روز اربعین و با استفاده از پتانسیل بالای نهضت امام حسین(ع) که پیش از این بارها مورد استفاده نیروهای انقلابی قرار گرفته بود، پایه‌های متزلزل رژیم پهلوی را ویران کنند. در ادامه به تاثیری که اربعین سال 57 در پیروزی انقلاب اسلامی داشت اشاره می‌شود.
*** پیام امام خمینی(ره) در آستانه اربعین حسینی ***
امام خمینی(ره) در 25 دی 1357 در آستانه اربعین حسینی پیامی خطاب به ملت ایران صادر و راهبرد مبارزاتی خود را اعلام کردند. ایشان در قسمتی از این پیام اعلام داشتند: «اربعین سید مظلومان و سرور شهیدان ـ صلواة اللّه و سلامه علیه ـ رسید. بر ملت رشید و آگاه ما اربعین‌های سودمندی گذشت. ما در این سال‌ها به دنبال بیش از پنجاه سال سلطنت غاصبانۀ سلسلۀ پهلوی با چه مصیبت‌هایی و بی فرهنگی‌های خانمانسوزی مواجه بوده ایم. سال‌هایی بس تلخ و رنج آور در این پنجاه سال و تلخ‌تر و رنج آورتر در این یکی دو سال اخیر که ملت شجاع ما را علیه استبداد و استعمار به حرکت درآورد. امسال اربعین امام امت در خلال اربعین‌های پیروان و شیعیان آن بزرگمرد اسلام واقع شده و گویی خون شهیدان ما امتداد خون پاک شهیدان کربلاست، و اربعین اخیر برادران ما بازتاب اربعین آن دلاوران می باشد؛ خون طاهر آنان به حکومت طاغوتی یزید خاتمه داد، و خون پاک اینان سلطنت طاغوتی را به هم پیچید. اربعین امسال استثنایی و نمونه است؛ راهپیمایی و تظاهرات پرشور در این اربعین وظیفۀ شرعی و ملی است. ملت بزرگ ایران در سراسر ایران با راهپیمایی و تظاهرات خود این نظام را دفن می‌کند، و مخالفت خود را با "شورای سلطنت" غیرقانونی اعلام می‌نماید، و پشتیبانی خود را برای چندمین بار از جمهوری اسلامی اعلام می‌کند.»
*** اعلامیه جامعه روحانیت مبارز در رابطه با راهپیمایی اربعین ***
جامعه روحانیت تهران نیز، به پیروی از رهنمودهای امام خمینی(ره)، با صدور اعلامیه‌ای مردم را برای شرکت در تظاهرات اربعین فراخواند و مسیرهای راهپیمایی را مشخص کرد. در بخشی از این اعلامیه آمده بود: «جامعه روحانیت مبارز تهران در آستانه چنین لحظات سرنوشت‌سازی برای خنثی نمودن آخرین توطئه‌های استعمار و گرفتن آخرین رمق ضدخدایی رژیم استبداد و پاسخ دادن به ندای بزرگ رهبر نهضت اسلامی ملت بیدار ایران حضرت نایب الامام خمینی، کلیه طبقات و اقشار و اصناف مسلمان و متعهد مردم تهران را به یک راهپیمایی بزرگ اسلامی دعوت می‌نماید که در جمعه، اربعین، 20 صفر برابر با 29 دی ماه از مراکز تعیین شده... در صفوف متحد و منظم حرکت نمایند.»
روز 27 دی ماه، کمیته برگزاری راهپیمایی جامعه روحانیت مبارز با صدور اعلامیه شماره 2 از مردم خواستند تا به تذکرات ماموران انتظامی که از طرف جامعه روحانیت با آرم مشخص و متحدالشکل خدمات انتظامی را عهده‌دار بودند توجه کنند؛ از گرفتن خوراکی و غذا از افراد متفرقه خودداری کنند؛ از سردادن شعارهای متفرقه و آوردن پلاکاردهایی که مغایر با وحدت اسلامی بود خودداری کنند.
*** وحشت رژیم پهلوی از تظاهرات اربعین حسینی ***
پیش‌بینی حضور گسترده مردم در تظاهرات این روز، باعث ترس و وحشت مقامات رژیم شد. آنها می‌دانستند تظاهرات گسترده‌ای در پیش است و با توجه به شرایط حاکم بر کشور و شور و حال خاصی که وجود دارد، دولت مجبور است که اجازه برگزاری تظاهرات را صادر کند. افزون بر این، دولت بختیار که در 26 دی‌ماه از مجلس رأی اعتماد گرفته بود، برای پیشبرد برنامه و سیاست‌هایش نیاز به آرامش داشت تا بتواند بر اوضاع غلبه کند. از طرفی سپهبد فضل‌الله زاهدی جانشین شهربانی کشور نیز مخالف هرگونه برخوردی با مردم بود؛ چرا که روحیه نظامیان، به‌خصوص پرسنل شهربانی متزلزل بود به گونه‌ای که حتی سپهبد جعفری به تلخی اعتراف کرد: «عده‌ای از سرپاسبان‌ها و پاسبان‌ها علاوه بر گزارش کتبی به طور شفاهی هم صریحا اظهار می‌کنند که ما مسلمان و مقلد آیت‌الله خمینی هستیم و نمی‌توانیم برخلاف اوامر و دستورات آیت‌الله رفتار کنیم.»
در آستانه اربعین حسینی جلسه شورای امنیت ملی، بنا به دعوت بختیار تشکیل و در آن جلسه موضوع راهپیمایی روز اربعین مطرح شد. حاضران در این جلسه عبارت بودند از: بختیار، میرفندرسکی، ارتشبد شفقت، سپهبد بدره‌ای، سپهبد ربیعی، دریارسالار حبیب‌اللهی، سپهبد مقدم، سپهبد محققی، سپهبد رحیمی، سپهبد خواجه‌نوری، سرلشکر پرویز امینی افشار، و ارتشبد قره‌باغی. در این جلسه بختیار استدلال کرد که «در وضعیت فعلی با توجه به احساسات مردم از راهپیمایی آنها نمی‌توان جلوگیری کرد.» بدین ترتیب پس از مذاکراتی، همگی با عدم مقابله با برگزاری راهپیمایی اربعین موافقت کردند.
از طرف دیگر در این مقطع "ژنرال هایزر" در تهران حضور و مأموریت داشت که از فروپاشی ارتش بعد از فرار محمدرضا پهلوی جلوگیری و آنها را برای حمایت از دولت بختیار هماهنگ کند. در راستای این سیاست وی یک روز قبل از اربعین یعنی در روز 28 دی ماه جلسه‌ای با فرماندهان ارتش تشکیل داد و به بررسی اوضاع کشور و پیامدهای راهپیمایی اربعین پرداخت.
برخی از مقامات ارتش همچون تیمسار مقدم اعتقاد داشتند که دولت بختیار در روز اربعین سقوط خواهد کرد و دو میلیون نفر در تظاهرات شهر تهران شرکت می‌کنند. آنها در این جلسه از نقش ارتش برای کنترل اوضاع صحبت کردند. هایزر پیشنهاد کرد که همه سربازان از خیابان‌ها جمع‌آوری شوند و حضور آنها فقط محدود به مناطق حساس نظامی و غیرنظامی باشد؛ تا اگر اتفاقی رخ داد تأسیسات حیاتی حفظ شود. هایزر حتی به بختیار پیشنهاد کرد که مقررات تظاهرات را در مطبوعات، رادیو و تلویزیون اعلام کنند، و به انقلابیون اخطار دهد که با هرگونه خشونتی به سختی برخورد خواهد شد. بختیار به توصیه‌ی وی عمل و در یک سخنرانی تلویزیونی بر لزوم برخورد با هرگونه حرکتِ خارج از نظم در روز اربعین تأکید کرد.
*** تظاهرات اربعین حسینی در تهران ***
در روز 29 دی ماه 1357 همزمان با اربعین حسینی مردم سراسر ایران به پیروی از رهنمودهای امام خمینی(ره) در راهپیمایی باشکوهی شرکت کردند. آنها در این مراسم عظیم به دولت بختیار رأی منفی دادند و خواستار سرنگونی حکومت پهلوی و دولت دست‌نشانده بختیار، برقراری حکومت اسلامی و بازگشت امام(ره) به میهن شدند. به گزارش خبرگزاری‌ها، راهپیمایی اربعین از لحاظ جمعیت و نظم از راهپیمایی‌های تاسوعا و عاشورا به مراتب بیشتر و منظم تر و منسجم تر بود. سیل جمعیت حاضر در این روز به حدی بود که روزنامه کیهان در تیتر اول خود از این راهپیمایی با عنوان "عظیم‌ترین راهپیمایی مذهبی و سیاسی تاریخ" نام برد.
تیتر روزنامه کیهان درباره راهپیمایی عظیم اربعین- شنبه، 30 دی 1357
از ساعت 8 صبح روز اربعین حسینی قشرهای مختلف مردم تهران همچون، دانشجویان، دانش‌آموزان، معلمان، کارگران، کارکنان ادارات و سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی، کسبه و بازاری‌ها، براساس برنامه اعلام‌شده در نقاطی همچون بازار، 45 متری سید خندان، میدان کندی، میدان شهناز، میدان گمرگ، میدان شاه، میدان خراسان، پیچ شمیران، باغ فردوس، قلهک، میدان ونک، دو راهی یوسف‌آباد، فلکه دوم تهران‌پارس، سی‌متری و میدان راه‌آهن، اجتماع و به‌تدریج به سمت میدان شاهرضا، میدان 24 اسفند و خیابان آیزنهاور، حرکت کردند. پلاکاردهایی که توسط جمعیت حمل می‌شد، حاوی مطالب و شعارهایی در حمایت از امام خمینی(ره) و علیه رژیم سلطنتی و برقراری حکومت اسلامی بود. پس از اجتماع مردم در میدان آزادی، در هنگام ظهر، اذان قرائت شد و جمعیت نماز خواندند. سپس چند نفر سخنرانی کردند و در پایان قطعنامه 10 ماده‌ای این روز قرائت شد. متن این قطعنامه به شرح زیر است:
«در این روز تاریخی که ملت مسلمان و مبارز ایران همزمان با اربعین سالار شهیدان و پیشوای آزادگان حضرت حسین بن علی (ع) و یاران جانبازش به مرحله تازه‌ای از قیام ضدطاغوتی خود رسیده و در پرتوی رهبری قاطع و روشن بینانه مرجع عالیقدر و رهبر بزرگ امام خمینی و سایر مراجع تقلید و روحانیت آگاه و مبارز بر نخستین آرمانش دست یافته و شاهد بارور شدن خون‌های هزاران عزیز و فرزندان انقلاب اسلامی خویش است، شرکت کنندگان در این راهپیمایی بزرگ که اکثریت قاطع ملت قهرمان ایران تشکیل می‌دهند، یک دل و یک صدا خواسته‌های خود را به شرح زیر اعلام و با قاطعیت تمام تحقق و اجرای آن را تعقیب می‌نمایند:
قطعنامه ده ماده‌ای اربعین 57
1ـ ما غیرقانونی بودن سلطنت خاندان پهلوی و خلع شاه را از مقام سلطنتی که او و پدرش با قوه قهریه غصب کرده بودند اعلام می‌داریم.
2ـ ما رژیم ارتجاعی شاهنشاهی را مردود می‌دانیم و خواهان برقراری حکومت اسلامی در ایران هستیم؛ جمهوری آزاد اسلامی که با رأی ملت بر سرِ کار آید و مملکت را بر مبنای تعالیم حیات‌بخش اسلام اداره کند.
3ـ با تشکیل شورای انقلاب اسلامی ایران از طرف مرجع عالیقدر و رهبر مبارزات ملت، امام خمینی که به موجب رأی اعتماد مکرر قبلی ملت به ایشان صورت گرفته، تأیید و از ایشان درخواست می‌کنیم هرچه زودتر اعضای شورای انقلاب و حکومت موقت را معرفی کنند تا زمام امور مملکت را به‌دست گیرند و مقدمات مراجعه به آرای عمومی را برای تعیین آینده ایران فراهم سازند.
4ـ ما دولت بختیار را که از طرف سلطنت غیرقانونی و با رأی مجلس غیرقانونی بر سر کار آمده به رسمیت نمی‌شناسیم.
5ـ سربازان، درجه‌داران و افسران ارتش که در کنار مردم پشتیبان انقلاب اسلامی ملت باشند مورد علاقه و احترام ملت‌اند و ما از همه ارتشیان می‌خواهیم که خود را از ملت و اراده ملت جدا نکنند و اجازه ندهند از آنها به‌عنوان وسیله‌ای برای تهدید ملت و سرکوب مبارزان آزادی‌خواه استفاده شود.
6ـ قیام و مبارزه اسلامی ملت ایران کاملاً ماهیت اسلامی دارد و همه قشرهای ملت در آن صمیمانه شرکت دارند و به هیچ عامل بیگانه کمترین وابستگی ندارد. ملت ما همواره پاسدار اصالت اسلامی و یکپارچگی مبارزه خود خواهد بود و همه قشرها و گروه‌های آزادی‌خواه را از اختلاف و پراکندگی برحذر می‌دارد.
7ـ ما خواستار روابط حسنه با تمام ملت‌ها هستیم. به شرط آنکه دولت‌هایشان در مبارزه ملت قهرمان ما کارشکنی نکنند که هر نوع توطئه آنان در کار نهضت بر روابط سیاسی و اقتصادی ایران با آنان لطمه جبران‌ناپذیری وارد خواهد کرد.
8ـ مبارزه ملت ما در شکل‌های مختلف تظاهرات، اعتصابات و نظایر آن تا پیروزی نهایی و استقرار حکومت عدل اسلامی ادامه خواهد یافت و ملت ما عملاً ثابت کرده است که در این راه در تحمل مشکلات مبارزه پرتوان و شکیبا و به وعده نصر و پیروزی الهی امیدوار است.
9ـ ما از وکلای غیرقانونی مجلسین می‌خواهیم که از رفتن به خانه ملت خودداری کنند و به صفوف ملت بپیوندند.
10ـ ما از کسانی‌که در شورای سلطنتی غیرقانونی به‌عنوان عضویت داخل شده‌اند، می‌خواهیم که غیرقانونی بودن سمت خود را اعلام کنند و بدانند که از نظر ملت همه مسئولیت‌های کشور باید در دست شورای انقلاب اسلامی باشد که امام خمینی تعیین خواهد کرد.»
تظاهرات روز اربعین به حدی عظیم بود که هایزر آن روز را "بدتر از روز فرار محمدرضا پهلوی از ایران" می‌دانست. وی درباره عظمت تظاهرات روز 29 دی در خاطرات خود می‌نویسد: «گزارش‌های رسیده حاکی از آن بود که راهپیمایی شتاب گرفته است. می‌توانستم خیابان‌های اطراف ستاد را ببینم که پر از جمعیت بود.»
*** تظاهرات اربعین حسینی در دیگر شهرها ***
راهپیمایی عظیم و باشکوه اربعین حسینی، تنها محدود به تهران نبود، بلکه در جای جای سرزمین ایران نیز تظاهرات گسترده‌ای برگزار شد. در این روز، در مشهد تظاهرات باشکوهی با شرکت حدود دو میلیون نفر برگزار شد. نیروهای امنیتی مشهد، 6 روز قبل از دعوت علمای این شهر از مردم برای شرکت در راهپیمایی اربعین خبر داده بودند. مردم مشهد تظاهرات خود را از روبه‌روی منزل آیت‌الله شیرازی آغاز کردند و در خیابان تهران نماز جماعت خواندند. در این تظاهرات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای و حجت‌الاسلام هاشمی‌نژاد سخنرانی کردند و در پایان قعطنامه ده ماده‌ای قرائت شد.
گزارش شهربانی مشهد از دعوت مردم برای شرکت در راهپیمایی اربعین توسط علما
به گزارش روزنامه کیهان «صدها هزار نفر در روز اربعین در مشهد به یک راهپیمایی بی‌سابقه دست زدند. در این راهپیمایی که بیش از 5 ساعت به طول انجامید هزاران پلاکارد و عکس به چشم می‌خورد... از کلیه روستاهای اطراف مشهد نیز در این راهپیمایی شرکت داشتند و تعداد شرکت کنندگان 300 هزار تخمین زده شد.»
با گسترش ابعاد این راهپیمایی در شهر مقدس مشهد، رژیم پهلوی به وحشت افتاده و تلاش کرد تا با استفاده از وسایل کشتار جمعی، مردم را از دست زدن به اقداماتی که می‌توانست برای رژیم خطرناک‌تر باشد منصرف کند. بر همین اساس تانک‌ها و تجهیزات زرهی وارد خیابان‌ها شد.
دستور استفاده از تانک برای سرکوب تظاهرات اربعین 57 در مشهد
در تبریز نیز تظاهرات باشکوهی برگزار شد. در این تظاهرات که با هدایت علمای شهر همچون آیت‌الله قاضی طباطبایی صورت گرفت، بیش از یک میلیون نفر شرکت کردند. در شهر شیراز نیز با وجود باران شدید، تظاهرات باشکوهی با شرکت قشرهای مختلف برگزار گردید. تظاهرکنندگان نخست در صحن شاهچراغ و مسجد عتیق، اجتماع و آنگاه تظاهرات خود را آغاز کردند. این در حالی بود که آیت‌الله شیخ بهاءالدین محلاتی، آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب، و حجج اسلام، سید مجدالدین محلاتی و سید مجدالدین مصباحی و دیگر روحانیون شهر نیز در میان جمعیت حضور داشتند. شمار جمعیت شهر شیراز حدود 300 هزار نفر بود. با فرارسیدن وقت نماز ظهر مردم به امامت آیت‌الله محلاتی نماز جماعت برگزار کردند. سپس، قطعنامه جامعه روحانیت به وسیله حجت‌الاسلام مجدالدین محلاتی قرائت شد. در این روز مردم مأموران انتظامی را در آغوش کشیدند و به گردن آنها حلقه‌های گل آویختند. شبیه همین تظاهرات در دیگر شهرهای استان برگزار شد.
از طرف دیگر، شهرهای استان خوزستان نیز در این روز شاهد تظاهرات باشکوهی بود. در اهواز راهپیمایی 500 هزار نفری برگزار شد. افزون بر این، بیش از یکصد هزار نفر از مردم آبادان در حالی که به‌شدت باران می‌بارید، در سطح شهر تظاهرات کرد. در این تظاهرات باشکوه در پیشاپیش جمعیت، روحانیان و نیز اعضای هیئت اعزامی امام خمینی(ره) در حرکت بودند. همچنین بیش از 60 هزار نفر از مردم خرمشهر در تظاهرات اربعین شرکت کردند. در تظاهرات این شهر نیز روحانیان در پیشاپیش جمعیت در حرکت بودند. راهپیمایان عکس‌های امام خمینی(ره) و شهدای انقلاب را با خود حمل می‌کردند. گفتنی است که مأموران رژیم سخت مراقب بودند که کسی مجسمه محمدرضا پهلوی را پایین نیاورد.
مردم شهر کرمانشاه نیز همپای دیگر مردم ایران در تظاهرات اربعین حضوری گسترده و باشکوه داشتند. در این تظاهرات آیت‌الله عبدالجلیل جلیلی و تنی چند از روحانیون و نمایندگان مردم کرمانشاه سخنرانی کردند و خواهان بازگشت امام (ره) به کشور شدند.
در شهر پیرانشهر اتفاق جالبی افتاد؛ در جریان تظاهرات مردم این شهر فرماندهی ژاندارمری و رئیس پاسگاه ژاندارمری پیرانشهر به میان تظاهرکنندگان آمدند و مردم در حالی که شعار "ارتش برادر ماست"، سر می‌دادند آنها را در آغوش کشیدند و مسافتی بر روی دست بردند. در تظاهرات باشکوه شهر بابل استان مازندران نیز، مردم با انداختن حلقه‌های گل به گردن سربازان و در آغوش کشیدن آنها نشان دادند که با آغوش باز ارتش را خواهند پذیرفت. در تظاهرات شهر دامغان نیز که با شرکت مردم شهر و روستاهای اطراف برگزار شد، مردم در طول مسیر نظامیان را گلباران کرده و می‌بوسیدند.
از دیگر نکات قابل توجه راهپیمایی اربعین 57، حضور اقشار ملت با هر اعتقاد و مذهبی بود. در گنبد کاووس گروهی از جوانان ترکمن با حمل پارچه‌نوشته‌ای که بر روی آن نوشته شده بود: "تشیع، تسنن، پیوندتان مبارک" تظاهرات و همبستگی خود را با شیعیان شهرشان اعلام کردند.
علاوه بر این، در راهپیمایی اربعین 57، افرادی از سایر ادیان و مذاهب نیز شرکت داشتند؛ به عنوان مثال در این راهپیمایی 500 نفر یهودی با پلاکارد "درود بر خمینی و مرگ بر شاه" شرکت کرده بودند که مامور ناشناخته ساواک در گزارشی به آن اشاره کرده است.
گزارش ساواک از شرکت یهودیان در راهپیمایی اربعین 57
علاوه بر آنچه ذکر شد، در روز اربعین در دو شهر میان مردم و طرفداران رژیم درگیری پیش آمد. تظاهرات باشکوه و 200 هزار نفری مردم نجف‌آباد با حمله چماق‌به‌دستان به خشونت کشیده شد. در این رخداد 14 نفر کشته و حدود 150 نفر از طرفین زخمی شدند. افزون بر این در بروجرد نیز چماق‌به‌دستان با حمایت ژاندارمری در روستای "چالان چولان"، به مردم حمله و شماری را زخمی‌کردند.
*** جمعیت شرکت‌کننده در تظاهرات اربعین 57 ***
براساس گزارش روزنامه اطلاعات، میزان جمعیت تظاهرات‌کننده در برخی از شهرهای ایران در روز اربعین حسینی به شرح زیر است: «آمل بیش از 100هزار نفر، بیرجند 70 هزار، چالوس 30 هزار، نوشهر 20 هزار، نهاوند 50 هزار، شوشتر بیش از 120 هزار، شهرضا بیش از 100 هزار، میانه 80 هزار، بندر انزلی 40 هزار، اردبیل 200 هزار، کرمان80 هزار، زنجان 300 هزار نفر، قزوین 200 هزار، گرگان50 هزار، بروجرد 100 هزار، کازرون 200 هزار، خرم‌آباد 300 هزار، ایذه 20 هزار، بهشهر 30 هزار نفر، آباده 40 هزار نفر، بانه 100 هزار، بندرعباس 100 هزار، همدان نیم میلیون نفر، اهر 22 هزار، مرند 250 هزار، کرج 400 هزار نفر و کاشان 50 هزار نفر.»
*** پیامدهای تظاهرات اربعین 57 ***
اربعین سال 57 تیر خلاص را بر پیکر رژیم پهلوی وارد کرد و تنها 22 روز بعد از این تظاهرات عظیم انقلاب اسلامی به پیروزی رسید. ارتشبد قره‌باغی در خاطراتش درباره پیامدهای تظاهرات اربعین 57 چنین نوشته است: «این راهپیمایی نیز مانند تظاهرات روزهای تاسوعا و عاشورا برای مخالفین موفقیت بزرگی محسوب [می‌شد] و به علت وجود حکومت نظامی در کشور، دلیل دیگری بر ضعف و ناتوانی دولت و شکست مجدد نیروهای مسلح در برابر آنها منظور گردید.»
یکی دیگر از پیامدهای راهپیمایی اربعین امیدواری بیشتر مردم به پیروزی بود. به گزارش ژنرال هایزر بعد از راهپیمایی اربعین تظاهرات پرسروصداتر شده بود حتی روزهای بعدی همه روزه هزاران نفر که پیوسته سر و صدای زیادی داشتند تظاهرات می‌کردند.
ارسال نظر