آخرین معادلات برجام در مجالس ایران و آمریکا

به گزارش پارس،این روزها کلیت، نحوه و چگونگی "بررسی" و " تصویب" برجام در مجلس شورای اسلامی به دغدغه ای مهم و اساسی تبدیل شده است. اخیرا مقام معظم رهبری در جمع اعضای مجلس خبرگان، بر لزوم بررسی توافق هسته ای ایران و اعضای 1+5 در مجلس شورای اسلامی تاکید فرمودند. سخنان رهبر انقلاب دقیقا زمانی بیان شد که تنها چند ساعت از تکمیل پازل اوباما در سنای آمریکا ( جهت وتوی رای منفی جمهوریخواهان به برجام) سپری شده بود. سنای آمریکا طی یک‌ماه اخیر به بازیگر بلامنازع و اصلی صحنه بررسی و تصویب برجام تبدیل شده است. با این حال مجلس شورای اسلامی عملا از زمان اعلام جمع بندی مذاکرات هسته ای تا زمان اعلام نظر سناتورهای آمریکایی مبنی بر قبول توافق نهایی، نقش و جایگاه پررنگی در بررسی برجام نداشت. در اینجا قصد داریم ضمن بررسی آخرین تحولات صورت گرفته در کنگره ایالات متحده آمریکا، به پاسخ دهی در خصوص نقش مجلس شورای اسلامی در قبال بررسی برجام بپردازیم:

سنای آمریکا؛ آوردگاه  شکست جمهوریخواهان

از زمان اعلام جمع بندی مذاکرات هسته ای ایران و اعضای 1+5 تا کنون، سنای آمریکا پررنگ ترین نقش ممکن را در فرآیند بررسی برجام ایفا کرده است. هر یک از سناتورهای دو حزب دموکرات و جمهوریخواه با انتشار بیانیه هایی مفصل و طولانی و آن هم در فواصل طولانی مدت چند روزه، نظر موافق یا مخالف خود را نسبت به برجام اعلام می کردند. اوباما در نخستین گام توانست حدود یک هفته قبل با جلب رای مثبت سی و چهارمین سناتور دموکرات یعنی "میکولسکی"  حق وتوی خود را برای مقابله با رد توافق توسط سنا تضمین کند. پس از آن نیز 8 سناتور دیگر دموکرات از برجام حمایت کردند تا در مجموع 42 سناتور بتوانند از رأی گیری درباره ردّ برجام در سنا جلوگیری کنند. جهت ردّ اولیه برجام توسط سنا، رای اکثریت نسبی سناتورها (حداقل  60 سناتور از100 سناتور) لازم است، اما با وجود 58 رای مخالف (شامل 54 جمهوریخواه و 4 سناتور دموکرات) مخالفان برجام نتوانستند کاری از پیش ببرند.

سرانجام متعاقب رای گیری سنای آمریکا در قبال جمع بندی مشترک مذاکرات هسته ای ایران و گروه 5+1، و با جلب آرای 42 سناتور حزب دموکرات به سود این توافق، جمهوریخواهان و لابی های حامی آن ها مانند آیپک در ردّ برجام ناکام ماندند. وقتی  بحث نهایی سنای آمریکا درباره توافق هسته‌ای ایران برگزار شد و سنا درباره ادامه یا توقف بحث توافق با ایران تصمیم گرفت، طرح مخالفان برای پیشبرد رد توافق هسته‌ای ایران با 58 رای مثبت  و 42 رای منفی  با شکست مواجه شد. همان گونه که اشاره شد  این طرح 60 رای موافق نیاز داشت و با 2 رای کمتر ناکام ماند. با این حال سناتور میچ مک کانل، رهبر اکثریت جمهوریخواه سنا اعلام کرده است که سه شنبه این هفته مجددا در قبال توافق رای گیری دوباره ای در سنا خواهد شد. در واکنش به این موضوع، هری رید، رهبر اقلیت دموکرات سنا عنوان کرده است که رای گیری مجدد هیچ معنا و مفهومی ندارد، زیرا نتیجه رای گیر به صورتی صریح در جلسه اخر سنا مشخص شده است.

با این حال معادله در ایالات متحده آمریکا هنوز پایان نیافته است! در آن سوی میدان، مجلس نمایندگان آمریکا جهت معطل نگاه داشتن اجرای برجام، دست به ترفند دیگری زده است. بر این اساس جمهوریخواهان مجلس نمایندگان و سنا در اقدامی مشترک به جای "تصویب حقوقی" برجام روی به "شکایت حقوقی از بانیان ارائه برجام به کنگره" آورده اند. به این ترتیب کار از سوی مراجع و محافل قضایی در آمریکا پیگیری خواهد شد. صورت مسئله به شکل دقیق تر از این قرار است که در پی افزایش حامیان توافق در سنا در روزهای اخیر، جمهوریخواهان که احتمال عدم موفقیت را احساس کرده بودند، تصمیم گرفتند علاوه بر رای‌گیری بر سر توافق، درباره تخلف دولت اوباما در ارائه همه جزئیات مربوط به توافق و نیز جلوگیری از لغو تحریم‌های مصوب کنگره علیه ایران رای‌گیری کنند. هنوز مشخص نیست آیا جمهوریخواهان در سنا نیز تصمیم مشابهی را اتخاذ خواهند کرد یا خیر. با تصویب این قطعنامه در مجلس نمایندگان، جمهوریخواهان می توانند مسیرهای قانونی برای پیگیری قضائی این موضوع را ادامه دهند .به عبارت بهتر، هم اکنون اوباما از سوی اعضای جمهوریخواه مجلس نمایندگان ایالات متحده نسبت به ارائه اطلاعات و داده های نادرست نسبت به برجام متهم شده است. با رأی مثبت مجلس نمایندگان به این اتهام اوباما، این موضوع در مجلس سنا نیز باید مورد بررسی قرار گیرد. با این حال محافل رسمی در ایالات متحده بدون توجه به آنچه اخیرا مجلس نمایندگان آمریکا علیه اوباما مطرح کرده است، از پیروی برجام و اجرایی شدن قطعی آن (متعاقب رای گیری رسمی سنا و شکست مخالفان توافق هسته ای ) خبر می دهند.

نقش مجلس شورای اسلامی ایران در بررسی برجام

نقش مجلس شورای اسلامی در بررسی برجام یکی تابع اصول صریح قانون اساسی کشورمان و دیگری تابع شرایط خاص امروز است. هر دوی این موارد اقتضا می کند که مجلس شورای اسلامی ورود مستقیمی به میدان بررسی و تصویب برجام داشته باشد. در این خصوص نحوه و چگونگی پروسه بررسی و تصویب برجام بر عهده نمایندگان ملت ایران در خانه ملت است، اما در کلیت آن کمترین شک و شبهه ای وجود ندارد. در این خصوص نکاتی وجود دارد که اشاره به آنها ضروری است :

الف) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، لزوم ورود مجلس شورای اسلامی به حوزه بررسی و تصویب معاهدات، مقاوله نامه ها و توافقنامه ها را مورد تایید و تاکید قرار داده است. در قانون اساسی تصریح شده است که تصویب هرگونه قرارداد الزام آور، تعهد نامه و مقاوله نامه ای که بین ایران و سایر کشورها منعقد می شود و برای ایران تعهد آور است ـ مطابق اصول 77 و 125 ـ بر عهده مجلس می باشد.

در اینجا صرفا "مجوز بررسی برجام" موضوعیت ندارد، بلکه "لزوم" آن نیز مورد طرح و تاکید قرار گرفته است. ممکن است استدلال شود "برجام" یک برنامه جامع اقدام مشترک بوده و در زمره توافقات، مقاوله نامه ها و معاهدات نمی گنجد و از این رو ورود مجلس شورای اسلامی به حوزه بررسی و تصویب آن متفاوت با موارد مطروحه در قانون اساسی است.

در پاسخ به این ادعا باید عنوان کرد که مخرج مشترک حقوقی "برجام" با هرگونه معاهده، توافقنامه و مقاوله نامه دیگری که در قانون اساسی به آن اشاره شده است، "تعهد آور بودن" و "الزام آور" بودن آن است. برجام الزام آور بوده و بر پایه حقوق و تکالیفی است که میان ما و طرف مقابل مورد توافق قرار گرفته است. مجلس شورای اسلامی نیز باید در قبال هر متنی که برای ما تعهد حقوقی به بار می آورد، ناظر، مؤید و مسئول باشد. اقتضای این نظارت، تایید و مسئولیت پذیری ورود مجلس شورای اسلامی به حوزه بررسی و تصویب برجام است.

 ب) در صورتی که فرض کنیم برجام بدون کمترین دخالت مجلس شورای اسلامی بخواهد اجرایی شود، یکی از اصلی ترین موضوعاتی که مطابق تعهدات ما باید اجرایی شود تصویب پروتکل الحاقی در مجلس شورای اسلامی است. به عبارت بهتر، "نتیجه " پذیرش برجام، تصویب پروتکل الحاقی در مجلس شورای اسلامی خواهد بود. حال چگونه ممکن است مجلس شورای اسلامی بدون آن که در مقدمه مسئله (بررسی برجام) نقش داشته باشد، صرفا در قبال نتیجه مسئله (تصویب پروتکل الحاقی) ایفای نقش کند؟ در این جا باید میان مقدمه و نتیجه یک پدیده حقوقی و نوع ورود یک مرجع حقوقی به حوزه بررسی و تصویب این دو تناسب وجود داشته باشد. بر همین اساس از آنجا که "پذیرش برجام" مقدمه ای برای "پذیرش پروتکل الحاقی" خواهد بود، مجلس شورای اسلامی باید در هر دوی این موارد ایفای نقش کند.

ج) موضوع دیگری که مترتب بر زمان حال بوده و الزام ورود مجلس شورای اسلامی به حوزه بررسی و تصویب برجام را دوچندان می کند، نقش کنگره ایالات متحده آمریکا (به عنوان قرینه قوه مقننه ایران) در قبال برجام است. برجام طی ماه های اخیر و حتی در حال حاضر  در دو مجلس نمایندگان و سنای آمریکا به صورتی جدی و دقیق مورد بررسی قرار گرفته است. کنگره ایالات متحده آمریکا می گوید حق دارد با کسب بالای دو سوم نمایندگان و سناتورها (در هر دو مجلس نمایندگان و سنا)، مانع از اجرایی شدن توافق گردیده و در نتیجه مانع از لغو تحریم های کنگره علیه فعالیت های هسته ای صلح آمیز کشورمان شود. بدیهی است که در چنین شرایطی مجلس شورای اسلامی نیز باید در مقابل نقش آفرینی پررنگ کنگره، نقش آفرینی پُررنگی در بررسی و تصویب توافق داشته باشد. در این جا مجلس شورای اسلامی ما نیز به شکل قانونی حق دارد توافق را به صورت کلی رد یا تصویب کند، دقیقا مانند حقی که اعضای دو مجلس نمایندگان و سنای آمریکا در قبال کلیت توافق دارند.

طی هفته های اخیر استدلال دیگری نیز در خصوص "عدم بررسی توافق در پارلمان های دیگر کشورهای 1+5" مطرح شده است. باید توجه داشت که عدم بررسی توافق هسته ای توسط دیگر پارلمان ها به معنای بی اهمیت بودن  نقش پارلمان در این کشورها نیست،  زیرا اگر پارلمانه ای آن کشورها نیز اراده کنند قادر به بررسی توافق نهایی خواهند بود. عدم ورود پارلمان های اکثر کشورهای عضو 1+5 به حوزه بررسی برجام به معنای کمرنگ بودن نقش پارلمان در این کشورها نیست، بلکه به معنای کنار گذاشتن ارادی بحث بررس برجام در این کشورها (بر اساس توافق صورت گرفته میان پارلمان ها و دولت ها) است.

نکته به مراتب مهم تر این که جمهوری اسلامی ایران طرف اصلی تعهد دهنده در قبال توافق نهایی است و طبیعی است که بررسی برجام در کشورمان نیز باید از دیگر کشورها پیچیده تر، ریزبینانه تر و دقیق تر باشد.

نتیجه گیری

اساسا کمترین   شک و شبهه ای در لزوم بررسی برجام توسط مجلس شورای اسلامی وجود ندارد. این قاعده در خصوص تصویب برجام نیز توسط مجلس شورای اسلامی صادق است. اگرچه  حدود و ثغور این بررسی و تصویب می تواند از سوی نمایندگان خانه ملت تبیین شود، اما فراموش نشود که در اینجا "مجلس شورای اسلامی" به عنوان نهادی در رأس امور، محور و تصمیم گیرنده است. نصّ صریح قانون اساسی، تعهد آور بودن برجام، حساسیت توافق هسته ای در حوزه های مختلف و .... دلایل کافی برای ورود مجلس به این معادله و برسی و تصویب آن  است. همچنین انتظار می رود  ورود مجلس شورای اسلامی به حوزه بررسی برجام، ورودی هوشمندانه، مدبرانه و با در نظر گرفتن منافع و مصالح ملی کشورمان باشد. در این جا باید دقت کرد تا در عین بررسی دقیق و موشکافانه برجام و قطعنامه 2231  و درک نقاط قوت و ضعف آن، میان قوه مقننه و مجریه و شورای عالی امنیت ملی و سایر ارکان نظام در خصوص درک و بررسی نقاط قوت و همفکری صحیح و قانونی در مواجهه با نقاط ضعف آن، تصمیمی سازنده و پیش برنده اتخاذ شود.