ابوذر زمان؛ فریادگر بیداری

پایگاه خبری تحلیلی «پارس»- جواد نوائیان رودسری- «آقاى طالقانى یک عمر در جهاد و روشنگرى و ارشاد گذراند. او یک شخصیتى بود که از حبسى به حبس و از رنجى به رنج دیگر در رفت و آمد بود؛ و هیچ گاه در جهاد بزرگ خود سستى و سردى نداشت. من انتظار نداشتم که بمانم و دوستان عزیز و پر ارج خودم را یکى پس از دیگرى از دست بدهم. او براى اسلام به منزله حضرت ابوذر بود؛ زبان گویاى او چون شمشیر مالک اشتر بود؛ بُرنده بود و کوبنده. مرگ او زودرس بود و عمر او با برکت. رحمت خداوند بر پدر بزرگوار او، که در رأس پرهیزکاران بود، و بر روان خودش که بازوى تواناى اسلام.»

بخشی از پیام حضرت امام خمینی(ره) به مناسبت درگذشت آیت ا...طالقانی

(صحیفه امام(ره)؛ ج 9؛ ص 486)

نوشتن از زنده یاد آیت ا... طالقانی، کار ساده ای نیست. شخصیتی که لحظه لحظه حیاتش با مبارزه و جهاد آمیخته بود. رادمردی که در وانفسای ناامیدی، بیرق مبارزه برای بیداری و آگاهی را برافراشت. عالمی محبوب که کلام پرمهرش از جان بر می خاست و لاجرم، برجان می نشست. آیت ا... طالقانی، مبارزی خستگی ناپذیر بود. هیچ چیز نمی توانست او را متوقف کند و از حرکت در مسیری که برگزیده بود، بازدارد؛ وقتی تشنگان آگاهی در پی نوشیدن جرعه ای از حقیقت و معرفت، به دیدارش می آمدند، شهد شیرین آموزه های اسلام ناب را در کامشان می ریخت. آیت ا...طالقانی، در کویر تفتیده مشحون از سراب های فریبنده، مناره ای رفیع بود؛ مناره ای که راه پیمایان به دیدنش، صراط مستقیم را باز می شناختند.

آغاز مبارزه

زنده یاد، آیت ا... سیدمحمود طالقانی، روز 13 اسفندماه سال 1289، در روستای «گلیرد» طالقان به دنیا آمد. پدرش، آیت ا...سید ابوالحسن طالقانی، نخستین استاد و مربی او بود. آیت ا...طالقانی، پس از فراگیری مقدمات، آموختن علوم دینی را در قم و نجف تکمیل و در 28 سالگی از آیت ا... شیخ عبدالکریم حائری، مؤسس حوزه علمیه قم، اجازه اجتهاد دریافت کرد. در همان سال ها بود که یک بار به دلیل اعتراض به مأموران رضاشاه که مزاحم بانویی محجبه شده بودند، بازداشت و زندانی شد. وقتی طومار دیکتاتوری رضاخانی، در شهریورماه سال 1320 در هم پیچیده شد، آیت ا...طالقانی و تعدادی از همفکرانش، «کانون اسلام» را بنیانگذاری کردند. هدف آنها، ترویج آموزه های ناب اسلامی بود؛ آموزه هایی که طی بیش از یک دهه اختناق دوران پهلوی اول، مجال عرضه به نسل جوان را نیافته بود. آن مرحوم در این کانون، جلسات تفسیر قرآن را اداره می کرد و او ارتباط صمیمانه ای با جوانان، به ویژه دانشجویان و طلاب داشت. البته، «کانون اسلام» تنها محل ارتباط آیت ا...طالقانی با جوانان نبود؛ او تقریباً هر روز، روی سکویی نزدیک به مدرسه سپهسالار می نشست و به پرسش های دینی دانشجویان و طلاب پاسخ می داد.

در شرایطی که تفکر چپ و مارکسیستی در حال نفوذ در میان برخی قشرهای جامعه بود، آیت ا...طالقانی با نگارش مقالات و کتاب هایی مانند «اسلام و مالکیت» به مقابله با این تفکرات شتافت. او پس از تشکیل انجمن اسلامی دانشجویان و انجمن اسلامی مهندسان به سخنران اصلی برنامه های این تشکل ها تبدیل شد. آیت ا...طالقانی پس از تشکیل جمعیت «فدائیان اسلام» به همکاری و حمایت از آن پرداخت. او همزمان با این فعالیت ها، از مسائل مربوط به جهان اسلام نیز غافل نبود.

منادی تقریب

توجه و اهتمام آیت ا...طالقانی به موضوع اتحاد مسلمانان، باعث دعوت او به کنفرانس «شعوب المسلمین» در کراچی، «مؤتمر اسلامی» در قدس و «مؤتمر اسلامی» در قاهره، طی سال های 1331 تا 1340 هـ.ش، شد. او در مقدمه ترجمه کتاب «امام علی بن ابی طالب(ع)» که توسط یکی از علمای اهل سنت نوشته شده است، تأکید می کند:«راه تقریب، که جمعی از علمای بیدار و مجاهد پیش گرفته اند همین است که با نور تفکر، محیط ارتباط اسلامی را روشن سازند و با نوک قلم، باقیمانده ابرهای تاریک را از افق فکری مسلمانان زایل گردانند تا وحدت واقعی پایه گیرد، نه اتحاد صوری و قراردادی.»

سال های شکنجه و زندان

بخش مهمی از دوران زندگی آیت ا...طالقانی در زندان و تبعید گذشت. او مدتی به جرم مخفی کردن اعضای فدائیان اسلام و شهید نواب صفوی به زندان افتاد. در سال 1341، در پی اعتراض آیت ا...طالقانی به رفراندوم فرمایشی، عوامل رژیم به خانه اش ریختند و او را بازداشت کردند. آیت ا...طالقانی پس از آزادی، به روشنگری های خود ادامه داد. با وقوع قیام خونین 15 خرداد، اعلامیه ای با عنوان «دیکتاتور خون می ریزد» از سوی تعدادی از مبارزان آن دوران منتشر شد. ساواک که آیت ا...طالقانی را مسئول انتشار اعلامیه می دانست، تصمیم به بازداشت او گرفت.عوامل رژیم برای یافتن آیت ا...طالقانی به «لواسان»، محل مخفی شدن او، رفتند. آیت ا...طالقانی خود درباره وقایع آن روز می گوید:«صدای غرش خودروهای ارتشی در کوهستان پیچید و من نگران آن شدم که این جنایتکاران برای پیدا کردن من، نسبت به روستاییان بی گناه، به هر جنایتی دست بزنند. لذا بر فراز تپه ای رفتم و دست تکان دادم و صدایشان زدم؛ همگی شگفت زده به طرف من آمدند و گفتند چند روز است دنبال شما می گردیم. به آنان گفتم: من این جا بودم، شما بی خود این طرف و آن طرف می گردید!» آیت ا...طالقانی، پس از بازداشت به 10 سال زندان محکوم شد، اما مدتی بعد ناچار شدند او را آزاد کنند. با این حال، آیت ا...طالقانی مردی نبود که در برابر ستم ها و بیدادها خاموش بماند. سخنرانی او در عید فطر سال 1348ش، علیه رژیم صهیونیستی و سازماندهی کمک به مبارزان فلسطینی طی سال های بعد، در مسجد هدایت، باعث وحشت رژیم شاه شد. به همین دلیل، روز عید فطر سال 1350هـ.ش، منزل آیت ا...طالقانی را به محاصره درآوردند و پس از بازداشت او را به زابل تبعید کردند. مدتی بعد، آیت ا...طالقانی را به «بافت» کرمان فرستادند تا ارتباطات او را با سایر مبارزان محدود کنند. با این حال، وقتی در خردادماه سال 1352، دوران تبعید آیت ا...طالقانی به پایان رسید، تغییری در مشی مبارزاتی او به وجود نیامد. به همین دلیل، ساواک دوباره آیت ا...طالقانی را در پاییز سال 1354هـ.ش بازداشت کرد و این بار به کمیته مشترک ضدخرابکاری فرستاد. آن مرحوم طی دوران آخرین زندان خود، شکنجه های روحی و جسمی دهشتناکی را تحمل کرد.

همراه با انقلاب

همزمان با اوج گرفتن انقلاب اسلامی مردم ایران، زندانیان سیاسی در آبان ماه سال 1357 آزاد شدند. آیت ا...طالقانی نیز جزو آزادشدگان بود. او را شبانه از زندان آزاد کردند. آیت ا...طالقانی در این باره می گوید:«همین که در آن وقت شب از زندان بیرون آمدم، آن چه را درباره تولد تازه و حرکت خروشان مردم در روزنامه ها خوانده بودم و به وسیله اشخاصی که از زندان می آمدند، شنیده بودم، به چشم خود دیدم. در همان لحظه احساس کردم با مردم دیگری روبه رو هستم. مردمی به حرکت درآمده، لباس غفلت و سستی قرون از تن به در کرده و عازم به سوی هدف، از مبدأ ا... در مسیر لااله الاا... و در پشت سر سالک آگاه به راه، روح ا... . در زندان که شنیدم مرا آزاد کرده اند، پیش خود گفتم یکی دو ماه در یک بیمارستان استراحت کنم، شاید بیماری های جسمی ام کمتر شوند، اما همین که این مردم را با چنین جوش و خروش دیدم، همه خستگی ها و دردها و رنج ها از تنم رخت بربست، خود را شاداب و بانشاط یافتم.» حضور آیت ا...طالقانی در کنار انقلابیون، جان تازه ای در نهضت دمید. منزل کوچک او در پیچ شمیران، به ستاد انقلاب تبدیل شد. ارتباط آیت ا...طالقانی با حضرت امام(ره) که در پاریس بودند، از همین خانه کوچک برقرار می شد.

عروج

با پیروزی انقلاب اسلامی، مرحوم آیت ا...طالقانی، یک لحظه از تلاش برای رفع مشکلات پیش روی انقلاب دریغ نورزید. او به عنوان رئیس شورای انقلاب، هرجا نیاز به حضورش بود، حضور می یافت و با بیان شیوا و منطقی خود، اختلافات را به صلح و آشتی مبدل می کرد. آیت ا...طالقانی، از سوی امام خمینی(ره)، به عنوان نخستین امام جمعه تهران، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، منصوب شد؛ اما تن نحیف او دیگر تاب بیماری و رنج را نداشت. سرانجام روح پرفتوح آیت ا...طالقانی، در نیمه شب 19 شهریورماه سال 1358، پس از ده ها سال مبارزه در راه آگاهی و عقیده، به سوی معبود پرکشید.