ویکی لیکس و بحران گسترده آل سعود
سایت ویکی لیکس اخیرا با انتشار اسنادی محرمانه از مکاتبات وزارت امور خارجه عربستان ، سیاست های خارجی و داخلی این کشور محافظه کار عربی خاورمیانه را در کانون توجهات رسانه های جهانی قرار داده است. حجم این اسناد به قدری زیاد است که هنوز تیم های کاری در حال مطالعه و ترجمه این اسناد دولتی عربستان هستند. در این بین عربستان با جعلی خواندن این اسناد خواسته است به این اخبار توجه نشان ندهند و آنها را بازنشر ندهند. در این اسناد موضوعات زیادی چون نگرانی زیاد عربستان از توافق هسته ای با ایران، تلاش و هزینه بسیار زیاد عربستان برای مقابله با سیاست های منطقه ای جمهوری اسلامی ایران، تلاش عربستان برای حمایت از گروه ها و چهره های اپوزیسیون ایران، ولخرجی های گسترده شاهزادگان و دخالت های سعودی ها در کشورهای منطقه مورد توجه است . نوشتار زیر به همین مساله پرداخته است.
صحت اسناد منتشر شده در ویکی لیکس
تجربه نشان داده است که میزان دسترسی ویکی لیکس به اسناد سری و محرمانه تا اندازه ای به سیاست های داخلی و امنیتی آمریکا بستگی دارد، لذا علیرغم دقیق بودن این اسناد نگرش جانبدارانه نیز دارند.
نگاه دولت عربستان به انتشار اسناد محرمانه
سایت ویکی لیکس با انتشار اسناد سری، هویت پنهان عربستان را آشکار کرده است. در حال حاضر هیئت حاکمه عربستان، مخصوصا شخص پادشاه و ولیعهد نسبت به انتشار این اسناد نگاهی آمیخته از تردید و خشم دارد؛ عربستان سعودی به شدت وحشت زده شده ، چراکه جایگاه این رژیم متزلزل شده است. در این بین وزارت خارجه عربستان سعی دارد این اسناد را فاقد اصالت بخواند ، اما واقعیت آن است که بخش بزرگی از اسناد منتشر شده توسط ویکی لیکس با واقعیتهای موجود مطابقت دارد.
نشر اسناد و پیامدهای داخلی
با توجه به انتساب ملک سلمان به طایفه ای قصر السدیری و نیز به به حاشیه رانده شدن طایفه الشمری ، در حال حاضراختلاف نظرهایی شدیدی میان هیئت حاکمه عربستان وجود دارد. نوعی صف آرایی میان نسل دوم وسوم خاندان آل سعود ، بحران هویتی این رژیم را تشدید کرده است. انتشار اسناد در حالی صورت می گیرد که اختلاف نظر میان هیئت حاکمه درباره مسائل داخلی و بحرانهایی خارجی مانند مسئله یمن، سوریه و عراق، جایگاه داخلی و منطقه ای رژیم آل سعود را به شدت متزلزل کرده است. چنانچه اسناد دیگری توسط ویکی لیکس در ارتباط با عربستان منتشر شود، این رژیم با یک بحران تمام عیار مواجه خواهد شد.
انتشار اسناد و جنگ قدرت در حاکمیت
اکنون بسیاری از شاهزادگان سعودی که نسبت به حاکمیت ملک سلمان و پسر وی محمد، انتقاد دارند در تلاش هستند تا جایگاه و اختیارات پادشاه را محدود کنند. افشای این اسناد روند اختلاف نظرها در هیئت حاکمه را شدیدتر کرده است. لذا انتظار می رود طی ماههای آینده، با افشا اسناد بیشتر در خصوص وزارت خارجه و سیاستهای عربستان، اختلاف نظرها بین هیئت حاکمه ابعاد گسترده تری به خود بگیرد.
تاثیر انتشار اسناد بر نگاه شهروندان و اقلیت های جامعه عربستان
رژیم عربستان سعودی سعی در سانسور رسانه ها و کنترل فضای مجازی دارد؛ اما فضای مجازی، فضای وسیعی در دسترس شهروندان عربستان گذارده است. در این بین جریانهای مخالف رژیم آل سعود ، از طریق رسانه های مختلف سعی در آگاه کردن افکار عمومی عربستان دارند. بنابراین قطعا نگاه اقلیت ها مخصوصا شیعیان و روشنفکران نسبت به آل سعود منفی تر خواهد شد، و خیزش مردمی در مقابله با دخالتهای عربستان در منطقه گسترش خواهد یافت.
پیامدهای منطقه ای و بین المللی انتشار اسناد
رابطه عربستان با ایران
پس از پیروزی انقلاب اسلامی عربستان همواره در تلاش بوده تا با استفاده از ظرفیت های اقتصادی، سیاسی و رسانه ای به مقابله با انقلاب اسلامی ایران بپردازد؛ اسناد افشاء شده اخیر و همسویی این کشور با رژیم صهیونیستی- در مسائل منطقه، و مخصوصا در مورد ایران و مذاکرات هسته ای- نشان از آن دارد که این رژیم به شدت سعی دارد نقش جمهوری اسلامی را در منطقه کمرنگ کند. مضافا آنکه اسناد ویسکی لیکس نشان می دهد که در طول سالهای گذشته رژیم عربستان همواره نقشی تخریبی در مسائل منطقه داشته، و تلاشی بی پایان برای برهم زدن ساختار سیاسی منطقه به نفع ریاض دارد.
برای ملت ایران کاملا آشکار است که رژیم آل سعود همواره درصدد بحران سازی در مقابل ایران بوده است، چنانچه در طول جنگ تحمیلی، عربستان سعودی ده ها میلیارد دلار در اختیار صدام بعثی قرار داد. به همین دلیل انتشار این اسناد شرایط دشواری را برای رژیم آل سعود در رابطه با ایران به وجود آورده است.
ابعاد منطقه ای انتشار اسناد
انتشار این اسناد نشان از آن دارد که رژیم آل سعود نقشی کاملا تخریبی در مسائل منطقه داشته است . به نظر می رسد ویکی لیکس در آینده اسنادی مبنی بر دخالتها و همسویی های عربستان با گروهک های تروریستی منطقه منتشر خواهد کرد؛ این روند میتواند نفرت عمومی در سطح منطقه علیه رژیم آل سعود را تشدید کند. در این فضا به نظر می رسد عربستان سعودی در آینده ناچار خواهد شد که در کنش ها و رفتار سیاسی خود تغییراتی ایجاد کند. هر چند که دامنه این تغییرات میتواند محدود باشد، اما عربستان ناگزیر است که سیاست معتدل تری را در منطقه اتخاذ کند و از رفتارهای مخاطره جویانه دست بردارد.
روابط با اسرائیل
کمک مالی عربستان به رژیم صهیونیستی نشانه ورشکستگی سیاسی عربستان است. این رژیم سعی دارد از خلال همسویی با اسرائیل، جایگاه از دست رفته خود را میان کشورهای غربی و کشورهای همسو با رژیم صهیونیستی در منطقه ارتقا بخشاند. در عین حال، اگر اسناد همکاری پنهانی میان رژیم آل سعود و رژیم صهیونیستی افشا شود عربستان با بحران جدی هویتی روبرو خواهد شد.
تاثیر بر روابط عربستان با کشورهای حوزه خلیج فارس
اگر در آینده اسنادی بیشتری منتشر شود که نقش تخریبی عربستان در مقابل کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس مانند قطر محرز شود، این شورا دچار شکاف خواهد شد و حتی ممکن است تا آستانه فروپاشی پیش برود. لذا باید در انتظار انتشار اسناد بیشتری (که از نقش تخریبی عربستان پرده بردارد) بود تا بر اساس بتوان انزوا و انفعال سیاسی عربستان سعودی را برآورد کرد.
تاثیر بر افکار عمومی منطقه
برای ملت های عرب منطقه و کشورهای اسلامی مشخص است که عربستان سعودی علی رغم اینکه در تلاش است تا خود را به عنوان رهبر اسلامی مطرح کند، اما نقشی کاملا تخریبی در رخدادهای جهان اسلام داشته و دارد. حال انتشار اسناد در کنار همسویی این کشور با رژیم صهیونیستی و گروهک های تکفیری سلفی، احتمالا موج خشم عمومی علیه این کشور را تشدید خواهد کرد. هم اکنون نیز بنظر می آید عربستان سعودی جایگاه خود را نزد دولت ها و ملت های منطقه از دست داده است.
پیامدهای نشر اسناد بر روابط خارجی عربستان
روابط با اروپا
کشورهای اروپایی روابط خود با عربستان را بر حسب منافع ملی خود پیش میبرند؛ لذا نشر اسناد محرمانه ویکی لیکس تاثیر گسترده ای بر روابط این کشورها با عربستان نخواهد داشت. مگر آنکه این اسناد ثابت کند عربستان سعودی در انفجارهای رخ داده در برخی از این کشورهای اروپایی توسط گروهکهای تروریستی نقش داشته است . در این حالت کشورهای اروپایی سیاستهای خود در مورد عربستان را مورد بازنگری قرار خواهند داد.
کشورهای اروپایی با انتشار این اسناد به این واقعیت پی خواهند برد که که عربستان سعودی کانون خیزش گروهک های تروریستی است. در سطحی دیگر با انتشار بیشتر این اسناد، خشم افکار عمومی اروپا علیه عربستان بر می انگیخته میشود.
روابط آمریکا با عربستان
از یک سو آمریکا کاملا از سیاست های عربستان آگاهی دارد و انتشار این اسناد تاثیر چندانی بر روابط این دو کشور ندارد. هر چند در حال حاضر برخی اختلاف نظرها بین آمریکا و عربستان تشدید شده، اما عربستان سعودی چشم انتظار پیروزی جمهوری خواهان در انتخابات آینده ریاست جمهوری آمریکا است تا بر این اساس، روابط خود با آمریکا را باز تعریف کند.
از سوی دیگر با توجه به نشر اسناد، افکار عمومی آمریکا علیه عربستان تحریک خواهد شد، اما سیاست خارجی واشنگتن نسبت به ریاض چندان تحت تاثیر انتشار این اسناد قرار نخواهد گرفت.
در بعد دیگری انتشار این اسناد به نوعی نشان دهنده اختلاف نظر میان آمریکا و عربستان سعودی نیز می باشد. چنانچه سفر اخیر معاون ولیعهد عربستان به روسیه و امضای توافقنامه هایی میان ریاض و مسکو نشان می دهد که عربستان سعودی درصدد فاصله گرفتن از واشنگتن است . این مسئله می تواند هویت رژیم عربستان را دست خوش تزلزل کند، زیرا این رژیم به شدت به آمریکا و غرب وابسته است و هر نوع فاصله و شکاف میان عربستان و آمریکا بحران داخلی عربستان را تشدید می کند. در گذشته آمریکا بارها نسبت به سیاستهای منطقه ای و داخلی عربستان انتقاداتی را مطرح کرده و حتی باراک اوباما از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به دلیل بافت قبیله ای و طایفه ای و عدم وجود دموکراسی در این کشورها انتقاد . انتشار این اسناد را میتوان نوعی تقابل غیر آشکار آمریکا و عربستان سعودی نیز تلقی کرد. همچنین انتشار این اسناد می تواند مقدمه ای برای بحرانی ساختن در سیاست خارجی منطقه ای عربستان باشد. در حقیقت در این شرایط آمریکایی ها برنامه ریزی هایی برای بحران سازی در عربستان دارند. چنانکه برای کشورهایی مانند لیبی، سوریه و عراق پیشتربرنامه ریزی کرده بودند، و امروز نوبت عربستان سعودی است.
تاثیر بر روابط عربستان با چین و روسیه
با توجه به اینکه انتشار این اسناد ممکن است رابطه ی عربستان را با برخی از گروهکهای تروریستی چچنی آشکار کند، به نظر می رسد که عربستان سعودی سعی دارد با اقدامی پیش گیرانه به ترمیم روابط خود با روسیه بپردازد. در این بین هر چند که تکیه عربستان به رابطه حسنه با کشورهای غربی بیش از کشورهای شرقی می باشد، اما انتشار این اسناد میتواند بر روابط عربستان و روسیه و چین تاثیر بگذارد.
جایگاه فرهنگی عربستان
عربستان سعودی با داشتن صد شبکه ماهواره ای و گردش مالی 10 میلیارد دلاری، سعی در تحت تاثیر قرار دادن افکار عمومی دارد؛ اما افشای این اسناد بر خشم عمومی ملتهای منطقه مخصوصا ملتهای لبنان ،سوریه ، عراق و یمن افزود . عربستان سعودی در آینده جایگاهی نزد افکار عمومی مردم منطقه نخواهد داشت و به شدت منزوی میگردد. یکی از سیاستهای عربستان، تشدید اختلافات مذهبی در منطقه مخصوصا ایران هراسی و شیعه هراسی و همچنین استفاده از ظرفیت سیاسی اسرائیل در بحران های منطقه می باشد . هرچند به نظر می رسد با انتشار این اسناد ، ملتها آگاهی بیشتری نسبت به سیاستهای تخریبی عربستان خواهند یافت.
* دکتر حسن هانی زاده
کارشناس مسائل جهان عرب
ارسال نظر