با منطق روحانی، فتوای امام درباره رشدی نادرست است

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی « پارس» ، محمد سرشار نویسنده فعال فرهنگی در صفحه اجتماعی خود نوشت:

روز جمعه ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۳، سرای اهل قلم بیست و هفتمین نمایشگاه کتاب تهران، میزبان نشست « بررسی بایسته های نشر کتاب از منظر رهبر معظم انقلاب» با حضور بنده (محمد سرشار) و دکتر نجفعلی میرزایی، مدیرعامل خانه کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود.

این نشست به همت « کارگروه ویژه تبیین و تحقق اندیشه های راهبردی رهبری در حوزه فرهنگ مکتوب» برگزار شد که تأسیس آن از ابتکارات جناب آقای میرزایی و مسؤولیت آن با جناب آقای مجید صحاف است.
عرایض بنده در این نشست، در سه بخش ارایه شد:
الف پیش فرض های بحث
ب بررسی سیره، رهنمودها و مطالبات رهبری در عرصه کتاب
پ بررسی پاسخها به مطالبات رهبری
در اینجا، چکیده ای از مباحث ارایه شده را می نویسم. این مباحث به دلیل صراحت آن، در رسانه های داخلی و ضدانقلاب، بازتاب گسترده ای داشت.

الف پیش فرض های بحث
الف ۱ رویکرد تربیت گرایانه انقلاب اسلامی نسبت به رسانه
بحث نظریه پردازی درباره کارکردهای رسانه و رویکرد حکومت ها نسبت به آن، پیشینه نسبتاً دیرینه ای دارد. بیشتر این نظریات درباره قالب نشریه بیان شده است. بعد از نظریه های لیبرالی و … ، حدود ۵۰ سال پیش در ایالات متحده، پژوهشی ملی صورت گرفت و نظریه « مسئولیت اجتماعی» مطرح شد. به این معنی که آزادی نشریات، بی قید و شرط نیست و آنان در برابر جامعه، دارای مسؤولیت هستند.
به اعتقاد من، نگاه رهبران جمهوری اسلامی ایران به مسأله رسانه، از این نظریه، یک پله هم جلوتر بوده است. کارکردی که امام راحل برای رسانه ها قائل بودند، کارکرد « تربیت» است. حد اعلای این نگاه در جایی است که ایشان فرموده اند از افراد تواب نباید در نشریات استفاده کرد.
(هنگامی که روزنامه کیهان از یک پژوهشگر تواب استفاده می کرد، بنده با توجه به این نگاه حضرت امام، معترض شدم که ماجراهایی در پی داشت. )

الف ۲ کتاب، مهمترین ابزار آگاهی بخشی
فلسفه خلقت انسان و جن، عبودیت است و نتیجه این بندگی، رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی است. برای شناخت راه درست بندگی، بصیرت لازم است و کتاب، یکی از مهمترین ابزارهای آگاهی بخشی است. بنابرین، کتابهای گمراه کننده، اساساً از بحث ما خارج هستند.

الف ۳ اسلام پرچمدار کتاب خوانی
بنا به تعبیر حضرت آقا، اسلام پرچمدار کتاب خوانی است. قرآن مجید، حدود ۴۸ کتابی که به معصومان (ع) منسوب هستند و … ، همه اینها نشانگر اهمیت کتاب از دیدگاه اسلامی است.

الف ۴ پس از ۲۵۰۰ سال، رهبران جمهوری اسلامی تنها زمامداران سیاسی مؤلف کتاب
در طول تاریخ حکومت داری در ایران، تنها زمامداران سیاسی درجه یک کشور که خود مؤلف یا مترجم کتاب بوده اند، حضرت امام و حضرت آقا هستند. در هیچ دوره ای، رهبران ایران، صاحب کتاب نبوده اند و این یک فرصت تاریخی برای اهالی کتاب است.

ب بررسی سیره، رهنمودها و مطالبات رهبری در عرصه کتاب
با توجه به حجم زیاد بیانات رهبر معظم انقلاب درباره کتاب، گزارشهای متعددی که درباره سیره و رفتار ایشان در این عرصه وجود دارد و روایتهای دیگران درباره انس رهبری با کتاب، باید مدلی طراحی شود تا این داده های متعدد، در قالب یک منظومه ارایه گردد.
دو مدل را می توان برای بازآرایی این اطلاعات مورد استفاده قرار داد: مدل زنجیره تولید کتاب و مدل هرم مهندسی فرهنگی.
در مدل اول، براساس بیست حلقه تولید کتاب، می توان داده ها را دسته بندی کرد و بر این اساس مشخص نمود رهبر معظم انقلاب درباره هر یک از این حلقه ها، چه توصیه ای داشته اند.
در مدل دوم، نوع نگاه براساس مدیریت راهبردی فرهنگ است. هرم مهندسی فرهنگی از چهار لایه تشکیل شده که از رأس به قاعده، دارای ترتیب زیر است:
۱ لایه نظریه پردازی و سیاست گذاری (دانشگاه ها، حوزه های علمیه، مراکز پژوهشی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و   … )
۲ لایه تولی گری شامل سه شأن برنامه ریزی، حمایت و نظارت (دولت)
۳ لایه آفرینش و تولید (مؤلفان، تصویرگران، ناشران و … )
۴ لایه ارایه محصولات و خدمات (شبکه های توزیع، فروشگاه های کتاب، کتابخانه های عمومی، گروههای ترویجی و تبلیغی و … )

بنده با توجه به محدودیت زمان، براساس مدل دوم، تنها به مطالبات رهبری که در ضمن دیدن ایشان از بیست و پنجمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران (۱۳۹۱) ، بیان شده، بسنده می کنم.

بخش نخست این مطالبات، مستقیماً در ارتباط با نمایشگاه بین المللی کتاب تهران بود:
۱ طراحی الگوی پیش رفت درازمدت نمایشگاه کتاب تهران در حوزه های توسعه ی فضای کتاب خوانی و عمق بخشی به فضای معرفت اندوزی و برنامه ریزی گام به گام اجرای سالانه آن
(که متاسفانه از سوی دولت آقای احمدی نژاد ارایه نشد تا نمایشگاه سال ۱۳۹۲ براساس آن، برگزار گردد. )
۲ طراحی بخشی برای ارزیابی محتوایی آثار عرضه شده در نمایشگاه کتاب هر سال توسط افراد صاحب صلاحیت و تعیین میزان و سرعت حرکت (اعم از عقب رفت، توقف و یا پیش رفت) در حوزه محتوا
(که دستکم به عنوان یک پاسخ حداقلی، متاسفانه سالن یاس در نمایشگاه قبلی تعطیل شد و خوشبختانه امسال دوباره برپا شده است. )
۳ مطالعه علمی مفهوم نمادین استقبال مردمی از نمایشگاه کتاب و شناسایی علل عدم تناسب این استقبال با میزان کتاب خوانی در کشور و پایین بودن شمارگان کتاب
(که متاسفانه تا سال ۱۳۹۲ اتفاقی نیفتاد اما در آن سال، به همت مرکز اطلاع رسانی و روابط عمومی و مدیریت آقای صحاف، پژوهشی پنج مرحله ای اجرا شد و نتایج شگفتی آور آن، امسال برای دست اندرکاران، ارسال گردید. از جمله اینکه حدود ۶۰ درصد مراجعان به نمایشگاه کتاب تهران، به قصد خرید کتابهای کمک درسی و آموزشی حضور می یابند و با ناشران عمومی یا کودک و نوجوان، کار چندانی ندارند! )

بخش دیگر این مطالبات، دغدغه هایی کلی در حوزه نشر کتاب بود که شایسته بود دولت در نمایشگاه سال ۱۳۹۲ درباره آنها، عملکرد خود را گزارش می داد.
۱ پی گیری طراحی و اجرای مفهوم « اقتصاد مقاومتی» با راه اندازی کارخانه های تولید کاغذ
۲ توجه به مساله « ویراستاری» کتاب مخصوصاً ویراستاری لفظی
۳ توجه به مساله « کتاب آرایی» و شکل ظاهری کتاب.
۴ توجه به راه اندازی فروشگاه های زنجیره ای کتاب و افزایش ویترین عرضه کتاب
۵ طراحی چگونگی حمایت و کمک دولت و دستگاه های دیپلماسی به دوطرفه کردن جاده « ترجمه» و عرضه آثار در زمینه های مذهبی، تاریخی، ادبیات، علوم و … به زبان های دیگر

در اینجا فرصت نخست صحبت بنده پایان یافت و پس از شنیدن سخنان جناب آقای میرزایی، بنده به بخش دوم عرایضم پرداختم. در این بخش، ابتدا، بخشی از سخنان جناب آقای روحانی، رییس جمهور محترم، در افتتاحیه بیست و هفتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران را به نقل از پایگاه اینترنتی www. president. ir خواندم: « از همه می خواهیم با شناسنامه حرف بزنند. بگویند از کجا هستند، وابسته به کدام جناح هستند و با نام جناح خود سخن بگویند نه با نام ملت ایران. »

خبرگزاری مهر این بخش را، چنین گزارش کرده است: « سرشار در بخش دیگری از سخنان خود با بیرون آوردن شناسنامه خود از جیب کتش و معرفی مشخصات خود از روی آن و نیز اعلام مشخصات تحصیلی اش به سخنرانی رئیس جمهور در افتتاحیه نمایشگاه بین المللی کتاب اشاره کرد و گفت: براساس طراحی مدلی که بنده زیر نظر دکتر سید رضا صالحی امیری در زمان ریاست جناب آقای روحانی در مرکز تحقیقات استراتژی مجمع تشخیص مصلحت نظام طراحی کردم، سه شأن برنامه ریزی حمایت و نظارت در مورد نوع حضور دولت در مسئله فرهنگ طرح شد.

در این زمینه اگر بخواهیم به این سوال پاسخ دهیم که دولت چگونه به مطالبات اخیر رهبری در حوزه کتاب پاسخ داده است بر مبنای رویکرد دولت متولی، می توانیم آن را در سه شأن رئیس جمهور، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاون امور فرهنگی وزارت ارشاد (و اداره کل ها و دیگر مؤسسات آن) بررسی کنیم که مطالعه من نشان می دهد پاسخ دولت به این مطالبات دارای دوگانگی است. یعنی یکپارچگی در سطوح مدیریت اجرایی کشور در این زمینه وجود ندارد. به بیان دیگر، وزیر ارشاد و رئیس جمهور مواضع خاص خود دارند و معاون فرهنگی وزیر ارشاد و مدیران زیرمجموعه معاونت، نظر دیگری. »

آنچه که من دریافتم این است که مسئولان و مدیران معاون فرهنگی به دلیل آشنایی نزدیکشان با عرصه کتاب، مسایل موجود، قوانین و آیین نامه ها و پیشینه سیاست گذاری نظام در این عرصه،   در چارچوب قانون صحبت می کنند و به دنبال اجرای منویات رهبری هستند اما در لایه های بالاتر اظهارنظرها عمدتاً سیاسی است و به همین خاطر تناقض وجود دارد.

به صحبتهای وزیر ارشاد کاری ندارم چون موضع گیری های ایشان از همان ابتدا نشان داد که نسبت خاصی با عرصه فرهنگ ندارند. نمونه آن، حرفهای سیاسی ایشان درباره مساله ممیزی کتاب و بعد تغییر موضعشان بود.

اما صحبت رییس جمهور درباره ممیزی، بیش از همه چیز خلط اولویت های در بحث کتاب است. مشکل نویسندگان ما ممیزی نیست مشکل گرانی کاغذ است. در کشوری که هزاران تن الیاف تفاله چغندر قند آن می سوزد، مسأله اول حوزه کتاب، « ممیزی» مطرح می شود در حالی که این اشتباه است.

در چند سال گذشته، گرانی قیمت کاغذ و مقوا، صنعت کتاب را فلج کرده است و در حالی که دو سال قبل، حضرت آقا دستور دادند که برای مسئله کاغذ فکری شود اما هنوز می بینیم که مواد اولیه آن تامین نمی شود. علاوه بر این، فناوری لیتوگرافی، چاپ و صحافی باید به روز شود و شیوه های جدید نشر کتاب، همچون چاپ براساس تقاضا، بسترسازی گردد. ضمن اینکه توسعه نشر الکترونیک و تامین زیرساخت های آن، هنوز از سوی دولت جدی گرفته نشده و به جای آن صحبت از ممیزی می شود. جالب اینکه نظر حضرت آقا و پیش از ایشان، در متون اسلامی در بحث ممیزی کاملا به وضوح مطرح شده است.

ابعاد مسئله ممیزی کاملا مشخص است. [در اینجا بخشهایی از بیانات حضرت آقا درباره ممیزی را خواندم که نشان می داد بیشتر پرسشها، حدود ۱۵ سال پیش، پاسخ داده شده است. ] مشکل از اجرای ماست اگر اثری از نظر   ارزش های اجتماعی آثار تخریبی فوری دارد، باید جلویش گرفته شود. اما آقای رئیس جمهور می فرمایند: « بدانیم هیچ کس در ممیزی بالاتر از وجدان عمومی و افکار عمومی نیست، آنها بهترین ممیزان جامعه هستند. می دانند به استقبال چه کتابی بروند و چه کتابی را در گوشه انزوا قرار دهند. »

این جملات ایشان را اگر امام راحل خوانده بود نمی بایست با آن فتوای تاریخی، جلوی انتشار کتاب « آیات شیطانی» [سلمان رشدی ملعون] را هم بگیرند چون افراد جامعه خودشان می توانند استدلال کنند که چه کتابی برای آنها خوب نیست!

از نظر رهبر معظم انقلاب، نظارت بر انتشار کتاب به تناسب محتوا و مخاطب، درجاتی دارد. [مواردی را به عنوان نمونه خواندم. ]

در حال حاضر بحث های سیاسی بر موضوعات سیاسی بر حوزه کتاب پیشی گرفته است امیدوارم با طراحی کارگروه بررسی اندیشه های راهبردی رهبری در موسسه خانه کتاب در آینده نزدیک بتوانیم خروجی موثرتری در زمینه نشر در کشور داشته باشیم.