اشتون؛ دیپلماتی با تجربه یا مادری دلسوز

به گزارش پارس به نقل از ایسنا، رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا شنبه شب (۱۸ اسفند) در راس هیاتی برای دیدار با مقامات کشورمان در سفری دو روزه وارد ایران می شود.

وی روز یک شنبه با رییس جمهور و وزیر خارجه کشورمان دیدار و پس از آن روز دوشنبه به اصفهان می رود تا از مهم ترین شهر تاریخی جهان برای اولین بار بازدید کند.

سفر کاترین اشتون به دعوت محمد جواد ظریف از مدت ها پیش صورت می گیرد. تاریخ سفر این مقام اروپایی به کشورمان در حاشیه مذاکرات ایران و ۱+۵ در وین (۲۹ بهمن تا اول اسفند) تعیین شد.

اشتون در حالی به تهران سفر می کند که علاوه بر موضوع هسته ای ایران که در هشت ماه گذشته به طور جدی و با نتایج مشخص دنبال شده است، بحران اوکراین نیز روزهای سختی را پیش روی اتحادیه اروپا قرار داده است.

هم چنین سفر اشتون به ایران در حالی صورت می گیرد که چیزی تا پایان دوران مسوولیت وی به عنوان رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا باقی نمانده است.

کاترین اشتون در سال ۱۳۸۹ (۲۰۰۹) جانشین خاویر سولانا به عنوان رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا و نماینده گروه کشورهای ۱+۵ (آمریکا، روسیه، چین، انگلیس، فرانسه و آلمان) در مذاکرات با ایران شد. انتخاب وی با انتقاد هایی در اروپا همراه بود، چرا که برخی اشتون را فاقد تجربه سیاسی لازم و دارای مشی انفعالی برای این جایگاه نسبت به سولانا می دانستند.

با این حال شش سال از زمانی که اشتون کار خود را با انتقاد ها و نگاه های مردد آغاز کرد، می گذرد و اگر او ابتدا دیپلمات کارکشته و با تجربه ای نبود می توان گفت که امروز تحت تاثیر توافق ژنو، وی به یکی از مهم ترین دیپلمات های اروپا تبدیل شده است تا جایی که از او به عنوان نامزد دریافت جایزه صلح نیز یاد می شود.

بدون شک اشتون در مقابل سولانا از ابتکار عمل و تجربه کمتری در مذاکرات هسته ای ایران با ۱+۵ به عنوان هماهنگ کننده مذاکرات از سوی آنها در سال های گذشته برخوردار بوده، است اما می توان گفت او در مذاکرات هسته ای مثل مادری دلسوز که سعی دارد میان فرزندانش میان داری کند، عمل کرده است.

عملکرد و رفتار رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا در مذاکرات با ایران در مقاطع مختلف از جمله در دوره سعید جلیلی و محمد جواد ظریف با کمترین تبعیض برداشت می شود. او در هر دوره از مذاکرات قبل و بعد از آن با چهر ه ای خندان در مقابل دوربین های خبری قرار می گرفت و مثل یک دیپلمات با تجربه سعی می کرد تا آن چه در اتاق مذاکرات گذشته است را از نگاه ها، گوش ها و قلم های تیز رسانه ها و خبرنگاران دور نگه دارد. امری که در بین مقامات ایرانی کمتر دیده می شود. او حتی در مقاطعی که به صراحت دو طرف از بن بست در مذاکرات سخن می گفتند و گفت وگوها برای ۱۵ ماه در مقطعی متوقف شد، هم چنان بر استمرار گفت وگوها و باز نگه داشتن روزنه ها تاکید داشت، اگر چه این تمایل از سوی ایران نیز وجود داشت.

در عین حال می توان گفت که حضور و تلاش اشتون در مذاکرات مانع از شکست کامل گفت وگوهای هسته ای به ویژه در سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ بوده است.

این دیپلمات اروپایی در سال های حضورش در مذاکرات هسته ای به طور کم سابقه و برخلاف رفتار سلف خود (سولانا) از مصاحبه با رسانه های اروپایی و آمریکایی و موضع گیری خارج از اتاق مذاکرات و نیز درباره موضوعات دیگر از جمله حقوق بشر و تروریسم و غیره به طور جدی پرهیز کرده است. در حالی است که برخی مقامات سازمان ها و نهاد های بین المللی از جمله یوکیا آمانو همواره در مصاحبه ها و سخنرانی هایش در مقاطع و موضوعات مختلف درباره موضوع هسته ای ایران موضع گیری سیاسی و فنی داشته است. می توان گفت رفتار سیاسی و دیپلماتیک اشتون در حفظ فضای اعتماد و احترام متقابل در عرصه افکار عمومی به ویژه از سوی فردی که نمایندگی ۱+۵ را نزد ایرانی ها دارد، چه در دوره سعید جلیلی و چه اکنون موثر بوده است.

اقدام اشتون در دعوت از جان کری برای حضور در مذاکرات ژنو ۲ مذاکرات هسته ای را به نقطه سرنوشت ساز خود نزدیک و نزدیک تر کرد. این برای اولین بار بود که یک وزیر خارجه آن هم آمریکا برای شرکت و کمک به پیشرفت مذاکرات به گفت وگوها به طور مستقیم وارد می شد. حضور جان کری، دیگر دوستان و رقبای آمریکا را به جز چین (به خاطر مسافت زیاد و برنامه های دیگر وزیر) به ژنو کشاند، به گفت وگوها سرعت بخشید و تلاش کرد دیدگاه ها به طور مستقیم در مذاکرات میان مقامات ارشد رد و بدل شود.

بسیاری از مقامات و صاحبنظران ایران و خارجی در سال های گذشته بر این نکته تاکید داشته اند که موضوع هسته ای مساله ای میان ایران و آمریکاست و در نهایت این دو کشور هستند که باید پای میز مذاکره بنشینند تا این مساله حل شود. اما این موضوع با توجه به رویکردهای تقابلی دو طرف میسر نشد. با روی کار آمدن حسن روحانی که شعار حل و فصل موضوع هسته ای و رفع تحریم ها از مهم ترین شعارهایش بود و از سویی باراک اوباما که او نیز در یکی از مهم ترین شعارهای انتخاباتی اش در سال ۲۰۰۸ حل و فصل موضوع هسته ای بود، شرایط و فضا برای نزدیک شدن دیدگاه های ایران و آمریکا در بحث هسته ای به یکدیگر فراهم شد.

وزیران خارجه ایران و آمریکا برای اولین بار در چارچوب گفت و گوهای هسته ای ایران و ۱+۵ دور یک میز در نیویورک نشستند و در رویدادی بی سابقه روسای جمهور دو کشور نیز تلفنی با یکدیگر درباره موضوع هسته ای گفت و گو کردند.

هر چند نمی توان اراده دولت های ایران و آمریکا در ایجاد فضای جدید در مذاکرات هسته ای را نادیده گرفت، اما بدون شک نقش کاترین اشتون در گسترش این فضا و استمرار تا رسیدن به یک توافق و نتیجه مشخص قابل قابل توجه است.

مذاکرات نفس گیر، سخت و پیچیده ایران و ۱+۵ در ژنو ۳ که به مدت پنج روز و در دو روز آخر شبانه روز در سطح وزیران خارجه انجام شد یکی از مراحل سخت کار اشتون بود.

در حالی که دو طرف بر سر ۹۸ درصد از توافق به نتیجه رسیده بودند و دو طرف بر سر ۲ درصد باقی مانده اما مهم، در چالش بودند و به نتیجه نرسیدن بر سر آن، می توانست مذاکرات را به شکست بکشاند، حفظ فضای تعامل و انتقال درست دیدگاه های ۱+۵ به ایران و بالعکس مهم ترین وظیفه اشتون بود.

در دنیا مرسوم است که دیپلمات ها با نوع لباس پوشیدن، نگاه کردن، دست دادن و… معانی و مفاهیمی را به طرف مقابل منتقل می کنند اما وقتی صحبت از یک زن آن هم در نگاه ایرانی هاست داستان متفاوت می شود. برای ایرانیان حضور یک زن به عنوان دیپلمات امری مسبوق به سابقه نیست، چرا که در تاریخ خود حضور یک زن یا زنان دیپلمات و سیاستمدار را که به طور جدی مطرح بوده باشد به یاد ندارند. از این رو رفتار و شخصیت کاترین اشتون به ویژه در مقام یک زن نه دیپلمات در مقابل مذاکره کنندگان کشورمان زیر ذره بین ایرانی ها قرار داشته است.

در اولین برخورد اشتون با سعید جلیلی، لباس وی که در عرف دیپلماتیک در دنیا امر مرسومی بود از سوی رسانه های ایران دست کاری شد و با فتوشاب یقه لباس وی تا زیر گردن پوشانده شد و البته این رفتار ایرانی ها به مذاق هیات اتحادیه اروپا خوش نیامد. اما اشتون به جای واکنش تند به این اقدام رسانه های ایرانی که البته ناشی از اعتقادات مذهبی بود، در دیدار بعد با جلیلی از لباسی با یقه ای بسته تر استفاده کرد و در ملاقات های بعدی او از لباس هایی بلند تر و یا شال که به دور گردن می انداخت استفاده کرد. این برخورد اشتون در دور جدید مذاکرات در دولت یازدهم نیز ادامه داشته است و حتی در مذاکرات ژنو از لباسی آبی رنگ که تا پایین پای او قرار داشت استفاده کرد. به نظر می آید اگرچه در مسیر مذاکرات کمتر شاهد ابتکارعمل های دیپلماتیک و سیاسی اشتون بوده ایم اما او در مقام یک هماهنگ کننده مذاکرات به خوبی عمل کرده است.

درعین حال این انتقاد همواره به کاترین اشتون وارد بوده است که چرا با وجود دعوت مقامات کشورمان از وی برای سفر به ایران در مقاطع گذشته تاکنون هیچ سفری به ایران نکرده است. برخی معتقدند کاترین اشتون به پشتوانه توافق ژنو و اعتباری که به واسطه آن برایش در دنیا به وجود آمد به ایران سفر می کند. با این وجود سفر این مقام ارشد اتحادیه اروپا به ایران در ادامه رفت وآمد های سیاسی و دیپلماتیک که در ماه های گذشته و نیز بعد از توافق ژنو گسترش یافته است از اهمیت بالایی برای دستگاه دیپلماسی کشور برخوردار است.