«افکار عمومی» و سکوت رازآلود «دولت یازدهم»

به گزارش پارس به نقل از فارس، محمدباقر نوبخت سخنگوی دولت در نشست خبری روز چهارشنبه چهارم دی ماه خود با خبرنگاران پس از جلسه هیئت وزیران از تکدّر خاطر رئیس جمهور نسبت به درج برخی اخبار غیر واقعی در رسانه ها و انتساب آنها به دولت مردان خبر داد و بعد از گلایه از این موضوع، توصیه هایی نیز به رسانه ای ها داشت.

ظاهراً ماجرای دلخوری حسن روحانی از رسانه ها، از انتشار دو یادداشت به نام او در نشریات آلمانی و کویتی و بازنشرشان در رسانه های داخلی که البته رد ارتباط آنها با رئیس دولت توسط مشاور رسانه ای وی و اصرار منابع خبر بر اصالت آنها را در پی داشت، آغاز شد اما این نارضایتی منحصر به موارد مذکور نماند و زمینه ساز هجمه دولتی ها به برخی رسانه ها شد.

نوبخت در خلال گپ و گفتش با خبرنگاران پس از دفاع تمام قد از ساختار و نحوه اطلاع رسانی دولت که آن را ایده آل دانست، تلویحاً به اصحاب رسانه متذکر شد در انتشار اخبار مربوط به دولت تدبیر و امید هماهنگ تر عمل کنند اما مسأله این است که چرا در عالم واقع، این هماهنگی بین نهاد اجرا و رکن چهارم دموکراسی - حتی در سطح رسانه های همسو با دولت - شکل نمی گیرد؟

* یک فلاش بک ساده

کارشناسان علم ارتباطات، رسانه را نافذترین ابزار هدایت افکار عمومی و به تبع آن راهبردی ترین تکنولوژی برای قبض و بسط قدرت و مشروعیت در هزاره سوم می دانند.

از این منظر، رسانه ها در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، با ظرفیت عظیم و بالقوه خود همچون پل ارتباطی حاکمیت و ملت عمل کرده و در چارچوب اخلاق حرفه ای و الزامات قانونی برای تحقق اهداف متعالی نظام حاکم بر کشورها حرکت می کنند.

جلب اعتماد عمومی از سوی رسانه ها، علاوه بر رعایت الزامات اعلام شده، نیازمند برخورداری از اطلاعات روز و انعکاس اخبار دقیق و سریع از تحولات جهانی است که تعامل ارکان حاکمیت در این مهم نقش به سزایی دارد و از این رو، دولت مردان همواره تلاش می کنند که از خود تصویری مدافع جریان آزاد اطلاع رسانی به نمایش بگذارند.

* مخالفت با برخورد گازانبری

« من سرهنگ نیستم» ، ماندگارترین و کاربردی ترین جمله روحانی در رقابت انتخاباتی با ۶ داوطلب ریاست جمهوری یازدهم و ناظر بر مخالفت با ایجاد فضای امنیتی و شیوه های محدودکننده در عرصه های گوناگون بود که با اعلام برائت وی از روش های « گازانبری» در مواجهه با حوزه ها و پدیده های اجتماعی کامل شد.

این عبارت، بیش از همه مورد اقبال رسانه ها به ویژه مطبوعات و سایت های وابسته به اردوگاه اصلاح طلبان قرار گرفت که بیان آن را نشانه ای برای آغاز فصل جدیدی از تعامل دولت با اصحاب قلم و نمادی از استقرار یک دولت دموکرات تعبیر کردند.

روحانی در جریان رقابت های انتخاباتی ۹۲ جملات دیگری هم بیان کرد که به مذاق رسانه ای ها خوش آمد؛ آنجا که از تشکیل « دولت راست گویان» و « پاسخگویی شفاف و مستمر به مردم» سخن به میان آورد و گفت که به صورت نوبه ای از عملکرد خود و همکارانش به افکار عمومی گزارش می دهد.

عُمْر این شعارها اما کوتاه بود و با اعلام پیروزی روحانی در انتخابات ۲۴ خرداد و استقرار تیم جدید مشاوران او، فضایی به وجود آمد که فعالان رسانه ای - حتی حامیان دولت اعتدال -تداوم آن را موجب پیدایش تدریجی فضای امنیتی دانستند.

اگر چه گمانه زنی و انتشار شنیده ها به سبکی رایج در حوزه رسانه تبدیل شده اما گاهی انتشار این نوع اخبار آسیب هایی در پی دارد که تعامل تعریف شده نهاد قدرت با رسانه ها، در کاهش آنها نقش به سزا دارد.

عدم ارتباط میان حلقه اصلی یاران روحانی و اصحاب رسانه از بدو شکل گیری دولت یازدهم و اکتفا به تائید و تکذیب خبرها توسط مشاور رئیس جمهور، همواره موجب گمانه زنی هایی در رسانه ها شد که از ابتدا مورد گلایه دولتی ها بوده است.

ارسال نامه رئیس جمهور آمریکا به روحانی بعد از پیروزی او، انتشار اسامی گوناگون به عنوان اعضای کابینه تدبیر و امید، معرفی کابینه در روز تحلیف و بحث حضور یا عدم حضور منتخب ملت در مجلس قبل از برگزاری آئین تحلیف، از جمله این خبرها بود.

هنگامی که مسئولان رسانه ای دفتر رئیس جمهور منتخب برای اولین بار مدیران خبرگزاری ها و روزنامه های رسمی کثیرالانتشار را به برگزاری نشست هم اندیشی بررسی راه های تقویت تعامل دولت و رسانه دعوت کردند، انتقاد از رویکرد رسانه ای دولت به علت عدم حضور روحانی در جلسه و سخنرانی نماینده او، توسط مدیر مسئول اصلاح طلب روزنامه « اطلاعات» کلید خورد.

*آغاز مشکلات دولت در ماه عسل

احتمالا گله گذاری شدید وزیر ارتباطات از رسانه ها معطوف به همین حاشیه ها بود که گفت" هر دولت حداقل تا ۶ ماه اول کارش ماه عسل دارد اما ما در روزهای اول هم با رسانه ها مشکل داشتیم" ؛ محمود واعظی البته" جریانات خاص" را در بروز این مسأله مقصر دانست و از سهم دولتی ها در بروز این وضعیت غفلت کرد!

ناهماهنگی در بخش رسانه ای دولت پس از استقرار روحانی و یارانش در پاستور نیز ادامه یافت و از همان ابتدا مورد نقد رسانه ها قرار گرفت و سایت « انتخاب» از رسانه های نزدیک به دولت، با انتشار مطلبی تحلیلی متذکر شد: " بخش های ستاد رسانه ای دولت - معاونت ارتباطات دفتر رئیس جمهور، معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد و شورای اطلاع رسانی - نتوانستند در حوزه ساماندهی امور رسانه ها موفق عمل کنند و اکثر قریب به اتفاق فعالان رسانه ای حامی جریان اعتدال و اصلاحات، از سردرگمی و فقدان توجه به راهبری در این عرصه ناراضی اند" .

*گزارش صد روزه در یک گعده شبانه

دامنه این انتقادات به ارائه اولین گزارش رئیس جمهور از عملکرد ۱۰۰ روزه دولت در رسانه ملّی هم کشیده شد و کارشناسان رسانه، آن را گعده شبانه سه مجری مشهور تلویزیون با عالیترین مقام اجرایی کشور دانستند که به طرح مباحث تئوریک و نقد دولت گذشته به جای تشریح اقدامات قوه مجریه برگزار شد.

صادق زیباکلام از چهره های سیاسی همسو با دولت، در زمره کسانی است که معتقدند اولین گزارش رسانه ای روحانی از عملکرد دولتش تجربه موفقی در کارنامه وی در عرصه اطلاع رسانی ثبت نکرد و گفت که" اولین گزارش رئیس جمهور را از نظر ساختاری غلط و از نظر محتوایی ناشیانه بود" .

سخنگوی دولت در بخش دیگری از گفت وگوی خود با رسانه ای ها، اطلاع رسانی دولت یازدهم را در حد معقول و مطلوب و در مقایسه با گذشته با نظم و انضباط قابل پذیرش توصیف کرد و دلیل این مدعا را برگزاری نشست های هفتگی اش و وقت گذاشتن برای پاسخگویی به حجم بالای سؤالات خبرنگاران و همچنین پاسخگویی وزرا به مجلس عنوان کرد.

*بهترین ها: خاتمی و احمدی نژاد

یک مقایسه ساده بین عملکرد چهار دولت اخیر - فارغ از بررسی محتوایی اظهار نظرهای مسئولان - نشان می دهد که بیشترین و سازمان یافته ترین پاسخگویی مربوط به دولت های اصلاحات و احمدی نژاد (به استثنای اواخر دولت دهم) بوده است.

در دولت محمد خاتمی علاوه بر در دسترس بودن سخنگوی دولت و مسئولان امور رسانه ها، جلسات سخنگو با خبرنگاران به صورت منظم برگزار می شد و از سوی دیگر خبرنگاران در حاشیه جلسات هیئت دولت برای طرح سؤالات خود به راحتی با وزرا در ارتباط بودند.

در دولت احمدی نژاد نیز علاوه بر تعیین سخنگوی دولت و برگزاری نشست های منظم او در روزهای دوشنبه و نیز انتخاب سخنگوی اقتصادی دولت که البته بیشتر در حاشیه جلسات هیئت وزیران در جمع خبرنگاران حضور می یافت، وزرا هر هفته بدون هیچ محدودیتی پاسخگوی سؤالات خبرنگاران بودند.

رئیس جمهور و اعضای دفتر وی و همچنین تیم مشاورانش نیز به طور آنلاین در مجامع عمومی (هم در نشست های خبری و جلسات هیئت دولت در پایتخت و هم در جریان سفرهای استانی دولت) ، بدون هیچ محدودیتی پاسخگویی سؤالات خبرنگاران بودند.

* پاسخگو یا Spokesman؛ مسأله این است!

این رویه اما در دولت تدبیر و امید پس از برگزاری دو کنفرانس خبری رئیس جمهور در نخستین روزهای استقرار دولت یازدهم، دستخوش تغییر و تحول اساسی شد و در گام نخست، سخنگوی دولت بر اساس تعریف جدید از این مسئولیت (Government Spokesman) ، صرفاً مأمور تشریح مصوبات دولت و پاسخگویی به سؤالات اقتصادی شد.

در مرحله بعد، محدودیت هایی برای ارتباط مستقیم خبرنگاران با وزرا و پاسخگویی اعضای کابینه به سؤالات آنان در حاشیه جلسات هفتگی هیئت دولت ایجاد شد که این محدودیت ها، هر روز بیشتر می شود.

* خط ویژه وزرای دولت راست گویان

این روزها بعد از ایجاد مسیر ویژه برای عبور وزرا از بین خبرنگاران در حیاط پاستور و انتقال خبرنگاران به محلی خارج از مکان تشکیل جلسات کابینه، روال پاسخگویی آقای سخنگو و اعضای دولت به خبرنگاران این گونه شده که نوبخت در هر جلسه همراه دو عضو انتخابی کابینه در ساختمان شهید بهشتی نهاد ریاست جمهوری حضور می یابد که این شبهه را ایجاد کرده به مرور این دست جلسات تعطیل خواهد شد!

به این مطلب می توان عدم پاسخگویی شفاف درباره برخی مسائل مربوط به حوزه سیاست خارجی با وجود اطلاع رسانی لحظه به لحظه رسانه های غربی از تحولات و نیز فهرست برنامه ها وسفرهای رئیس جمهور را اضافه کرد که بدون حضور خبرنگاران در ماه های اخیر انجام شده است.

* واقعاً دانستن حق مردم است؟

تردیدی نیست که با توجه به رقابت گسترده رسانه ها در عصر انفجار اطلاعات، محدودیت در تعامل نهاد اجرایی با خبرگزاری ها و نشریات که باید مردم را در جریان آخرین تحولات مهم جهانی قرار دهند، نمی تواند پاسخگوی حجم بالای مطالبات افکار عمومی که « دانستن» را « حق» خود می داند، باشد؛ شاید به همین علت اولین جلسه هم اندیشی دولت جدید با مدیران رسانه ها، اولین نشست خبری نوبخت و حتی نخستین جلسه محمد نهاوندیان رئیس شورای اطلاع رسانی دولت با انتقادات گسترده رسانه ای ها مواجه و دچار حاشیه ها شد.

* برخورد سرهنگی در حوزه فرهنگی

سخنگوی دولت همچنین در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه حجم خبرهای دروغ و اظهار نظرهای بی پایه و اساس منتسب به دولت و رئیس جمهور در حال افزایش است که البته دولت قصد ندارد وقت خود را صرف تکذیب تک تک آنها کند، گفت: " انتظار داریم خبری که درباره دولت است، از خود دولت سخنگو و یا روابط عمومی و وزرا پرسیده و در آنها تدقیق و تأمل شود و به صرف این که خبری شنیده شد، عجولانه روی سایت منتشر نشده و در معرض اطلاع عموم قرار نگیرد؛ در این صورت کار دولت هم سبک می شود" .

نوبخت گفت که اصحاب رسانه باید برای اطلاع از صحت و سقم خبرهایشان از او و وزرا سؤال کنند اما نگفت که با وجود هفت خان برای برقراری این ارتباط، چگونه می توان در اولین فرصت به حقیقت دست یافت؟

نوبخت گفت که وزرا در دسترس هستند و روابط عمومی دارند اما نگفت که تکلیف مصوبه دولت که در سکوت به مقامات دستگاه های اجرایی ابلاغ شده که آنها را به هماهنگی لازم! قبل از ارائه پاسخ در هر زمینه ای ملزم کرد، چه می شود؟

نوبخت از خبرنگاران خواست که قبل از انتشار هر خبری درباره دولت، صحت و سقم آن را از مسئولان جویا شوند اما نگفت برخی مسئولان دولتی در مواجهه با نماینده رسانه های غیر همسو متعصبانه برخورد کرده و در خوشبینانه ترین حالت، نسبت به مسائل ابراز بی اطلاعی می کنند!

بی تردید نداشتن راهبرد و ساختار مشخص رسانه ای در دولت و ایجاد محدودیت در این عرصه، در درازمدت آسیب زاست و دولت تدبیر و امید باید هر چه سریع تر کلید تدبیر را برای ساماندهی فعالیت های خود در این حوزه بچرخاند.

سکوت و خاموشی بدون توجیه منطقی در خصوص آنچه پیرامون ما رخ می دهد، می تواند علاوه بر رواج شایعه در جامعه، حاشیه امنی برای پیوند برخی صاحبان قدرت و ثروت ایجاد کند که این نه به سود کشور و ملت است و نه نفعی برای دولت دارد.