لغو تحریم های بیشتر ممکن است

به گزارش پارس روزنامه فرهیختگان نوشت: از توافق هسته ای ژنو ۳ یک هفته می گذرد. توافقی مقدماتی و شش ماهه که به موجب آن ایران پذیرفت محدودیت هایی را در برنامه هسته ای خود اعمال کند و در مقابل امتیازهایی را در لغو تحریم ها از آن خود کند. این توافق پس از یک دور مذاکرات مقدماتی در نیویورک بین ایران و گروه ۱+۵ (آمریکا؛ انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) و دو دور مذاکره در ژنو به دست آمد.

بسیاری بر این باورند که روی کار آمدن دولت حسن روحانی همزمان با روی کار بودن دمکرات ها در آمریکا، کمک زیادی به شکل گیری این توافق کرد که در یک دهه گذشته دستیابی به آن ناممکن به نظر می رسید. این نخستین بار است که پس از انقلاب اسلامی ایران و آمریکا یک توافقنامه بین المللی امضاء می کنند و گفته می شود که کانال مذاکرات دوجانبه تهران – واشینگتن و نقش آفرینی کشورهایی مانند عمان نیز در این زمینه موثر بوده است.

در نهایت ایران و آمریکا و البته دیگر اعضای گروه ۱+۵ در بی طرف ترین و امن ترین کشور دنیا توافقنامه ای را امضاء کردند که می تواند در صورت جامع تر شدن مقدمه ای برای بازگرداندن صلح و امنیت به منطقه باشد و به تنظیم روابط تهران با جامعه بین المللی نیز کمک کند.

گری سیک، استاد دانشگاه کلومبیا و تحلیلگر امور خاورمیانه با تخصص ویژه در امور ایران بر این باور است که توافق ژنو برای همه طرف ها یک برد بود. سیک که در دوران ریاست جمهوری جرالد فورد، جیمی کارتر و رونالد ریگان از اعضای شورای امنیت ملی دولت آمریکا بوده است، می گوید توافق ژنو ۳ آغاز راه دشواری است که طرفین باید در آن گام بردارند. او که با تئوری غالفگیری اکتبر در مورد ماجرای گروگانگیری اعضای سفارت آمریکا در ایران مشهور است، تاکید دارد که تعامل انجام شده بین ایران و آمریکا در جریان این توافقنامه بسیار قابل توجه است، اما این به معنی اختلافات دو طرف نیست. آنچه در زیر می خوانید متن گفت و گویی است که فرهیختگان با گری سیک انجام داده است.

برآور شما از توافق ژنو ۳ چیست؟ این معامله برد – برد، برد – باخت یا باخت – باخت بود؟
همه بردند. واقعیت این است که این یک توافق برد – برد بود. البته گروه هایی هستند که ادعا می کنند ایران در این توافق هر چه خواست گرفت و در راس آنها نیز بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل است که می گوید ایران بدون اینکه امتیاز قابل توجهی ارایه کند، به پیشرفت برنامه های هسته ای خود ادامه خواهد دارد. در مقابل نیز برخی می گویند ایران امتیازهای زیادی ارایه داد. اما در حقیقت این روند مذاکره ای به گونه ای پیش رفت که برای هر طرفی چیزی برای برداشت داشت. در این معامله ایران با اعمال محدودیت هایی در برنامه های هسته ای خود و ارایه تضمین هایی به طرف مقابل در مورد ماهیت صلح آمیز برنامه های هسته ای، امتیاز تعدیل تحریم ها را از طرف مقابل دریافت کرد. به این ترتیب دو طرف در مقابل امتیازهایی که روی میز گذاشتند، امتیازهایی نیز دریافت کردند. این یک موقعیت برد – برد است.

آیا این توافقنامه حق غنی سازی را برای ایران حفظ می کند؟
بله. به طور کلی ایران به توافقنامه ای با گروه ۱+۵، دست یافته است که به موجب آن می تواند عملیات غنی سازی را ادامه دهد و این موضوع از طرف مقابل مورد احترام است. در این زمینه احترام به این حق اهمیت زیادی داشته است. البته در این توافقنامه گفته نمی شود که ایران به موجب پیمان ان پی تی حق غنی سازی را دارد اما در نهایت حق غنی سازی ایران به رسمیت شناخته شده، چرا که ایران به غنی سازی ادامه می دهد.

همان کشورهایی که امضاء خود را پای قطعنامه های شورای امنیت گذاشته بودند که از ایران می خواهد هر گونه عملیات غنی سازی را متوقف کند، اکنون توافقنامه ای را امضاء کرده اند که به موجب آن ایران به غنی سازی ۵ درصدی ادامه می دهد. آیا این به معنی تضعیف قطعنامه های سازمان ملل است؟
این درست است که همان کشورهایی که در چارچوب شورای امنیت خواستار توقف تمامی برنامه های غنی سازی ایران شده بودند، توافقنامه ای را امضاء کرده اند که در آن ایران می تواند غنی سازی را به طور محدود ادامه دهد. اما به نظر نمی رسد که این به معنی تغییر موضع رسمی آنها در قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل باشد. گمان من بر این است که دو طرف در شش ماه آینده در مورد این موضع مذاکرات بیشتری خواهند داشت و این مساله روشن تر می شود.

تا کنون محافظه کاران در هر دو طرف در مورد توافق هسته ای سکوت اختیار کرده اند. به عقیده شما این سکوت می تواند ادامه دارد باشد؟
محافظه کاران در هر دو طرف همواره مواضع تندی علیه یکدیگر داشته اند. به نظر می رسد اکنون نیز تندروها ساکت نیستند و به انتقاد خود ادامه می دهند اما موضوع این است که آنها تلاش می کنند موضع گیری های تند خود را خیلی علنی نکنند تا در عین حال به دیپلماسی و مذاکره نیز فرصت بدهند. این یک نشانه خوب است. این نشانه ای است که تعهد طرف ها به پیشرفت در مذاکرات و دیپلماسی را به تصویر می کشد.

آمریکا تاکید دارد که در صورت عمل نکردن ایران به تعهدات اش به موجب این توافقنامه، تحریم های لغو شده را دوباره برقرار می کند. این روند چقدر دشوار خواهد بود؟
باتوجه به توافق هسته ای انجام شده در ژنو، برخی از تحریم هایی که تا کنون علیه ایران اعمال می شدند، لغو می شوند. اما این تحریم ها برگشت پذیر هستند. آزمون واقعی این است که در دوره لغو تحریم ها، دو طرف مذاکرات بیشتری را برای دستیابی به یک راه حل نهایی انجام دهند. راه حالی جامع تر و کامل تر. در صورتی که مذاکرات آتی پیشرفت خوبی داشته باشد، آنگاه تحریم های قابل توجه تری لغو می شوند. در حال حاضر هر دو طرف می دانند به اقداماتی متعهد شده اند که قابل بازگشت است. تحریم ها قابل برگشت هستند و در مقابل ایران نیز می تواند به غنی سازی با خلوص بالا بازگردد. بنابراین دو طرف هم اکنون در گام اول قرار دارند که می تواند به توافقی جامع تر منجر شود.

برخی بر این باورند که همین تحریم های لغو شده نیز کل نظام تحریم ها را تضعیف می کند. آیا این دیدگاه را تایید می کنید؟
خیر. من چنین باوری ندارم. به عقیده من تحریم های لغو شده، محدودند. اما به طور روشن، نشانه هایی در توافقنامه وجود دارد که گروه ۱+۵، تمایل به لغو تحریم های بیشتر را دارد. البته در صورتی که ایران نیز با این گروه همکاری نزدیکی داشته باشد. در صورتی که روابط ادامه یابد و مذاکرات پیشرفت داشته باشد و همه طرف ها حسن نیت داشته باشند، شانس زیادی وجود دارد که شاهد لغو طیف گسترده تری از تحریم ها باشیم. باید گفت که ایران دارای ذخایر غنی انرژی است و بازار آن نیز برای کشورهای خارجی جذاب است و به همین دلیل آنها نیز به دنبال شانس بازگشت به بازار ایران و عقد قرارداد ها هستند. در حال حاضر نیز شاهد تمایل شرکت های خودروسازی فرانسوی برای بازگشت به بازار ایران هستیم. اما گمان نمی کنم که تمامی این فاکتورها به معنی لغو یکباره تحریم ها و تضعیف نظام تحریم ها باشد.

در مورد فرانسه چه طور؟ در حال حاضر تمامی شرایطی که پاریس در ژنو ۲ روی میز گذاشته بود، محقق شده است. آیا فابیوس باید از گروه ۱+۵ نشان افتخار دریافت کند؟
فرانسوی ها موضوعات متعددی را در ساعات پایانی مذاکرات هسته ای ژنو ۲ مطرح کردند. آنها ایده هایی را مطرح کردند که در روزهای اول مذاکرات مطرح نبود. این موضوعات نگرانی دیگر کشورهای عضو گروه ۱+۵ را نیز تشکیل می دادند و در نهایت همه اعضای این گروه روی متن نهایی که درخواست های فرانسه نیز در آن وجود داشت توافق کردند. باید به این نکته توجه داشت که آمریکا، انگلیس، چین، روسیه و آلمان نیز با متن نهایی موافقت کردند و به این ترتیب درخواست های فرانسه موضع آنها نیز به شمار می رود. همه این کشورها در نهایت پیش نویس توافقنامه ای را به ایران پیشنهاد کردند که در ژنو ۳ با برخی اصلاحت مورد موافقت ایران نیز قرار گرفت.

به نظر می رسد که کار دشوار برای هر دو طرف باقی مانده است. از نگاه شما چالش های پیش روی ایران و گروه ۱+۵ چیست؟
بله کار دشوار باقی مانده است. البته فضای مثبتی ایجاد شده که طرفین می توانند در آن اعتماد بیشتری به یکدیگر داشته باشند. آنها در طول سال ها همواره بر بی اعتمادی به یکدیگر تاکید داشته اند. اما اکنون فضای تعامل سازنده تر برقرار شده است. البته که قسمت سخت راه باقی مانده است و آن توافق بر سر جزئیات و مسائل باقی مانده است. دو طرف باید برای ۲۳ می آماده شوند. ۶ ماه پس از توافقنامه ۲۳ نوامبر ژنو، که در آن ایران و گروه ۱+۵ باید در مورد جزئیات توافق نهایی به جمع بندی رسیده باشند. البته پیش بینی اینکه در آن زمان چه اتفاقی می افتد، بسیار دشوار است.

امکان دارد در مورد این جزئیات توضیح بیشتری ارایه کنید؟
یکی از مهمترین جزئیات تعداد سانتریفوژهایی است که ایران می تواند حفظ کند. این پرسشی است که باید به آن پاسخ داده شود. مساله راکتور آب سنگین اراک نیز مطرح است. ایران می تواند چه پیشرفتی در این پروژه داشته باشد. پرسش سوم میزان ذخایر اورانیوم غنی شده در ایران است. ایران می تواند چه میزان اورانیوم غنی شده را با چه کیفیتی در خاک خود نگهداری کند. این جزئیات فنی باید مورد بررسی قرار گیرند و پاسخی برای این پرسش ها طراحی شود. این قسمت دشوار و سخت ماجراست اما غیر قابل حل نیست.

نظر شما در مورد رابطه ایران و آمریکا در بطن مذاکرات هسته ای چیست، گمان می کنید عادی سازی روابط تهران – واشینگتن به موازات مذاکرات هسته ای یک احتمال بالقوه است؟
به گمان من پیشرفت بسیار قابل ملاحظه ای در این زمینه ایجاد شده و ایالات متحده می تواند و قادر شده است که با ایران گفت و گو کند. این یک تحول بارز است. اما این به معنی این نیست که ایران و آمریکا در همه موارد توافق نظر دارند.