داستان پر ماجرای توقیف در تئاتر

به نظر می‌رسد وضعیت صدور مجوز اجرا در تئاتر در حال تبدیل شدن به موضوعی نگران کننده برای اهالی تئاتر یا دست‌کم عده قابل توجهی از تئاتری‌ها است و اگرچه خیلی از آن‌ها تمایلی به گفت‌وگوی رسمی رسانه‌ای ندارند، اما در صحبت‌هایی غیررسمی از روند ممیزی‌ها و بازبینی‌ها و نیز نحوه برخورد متصدیان این امر آزرده خاطرند و "برخورد تحقیر آمیز"، کلیدواژه‌ای مشترک بین بعضی از کسانی است که یا متنی را برای گرفتن مجوز به شورای نظارت و ارزشیابی می‌دهند یا مجوز اجرایشان به مشکل می‌خورد.

البته این پرسش مطرح است که وقتی به زعم کارشناسان، برخی از تئاترهای بعدا مشکل‌دار، سطح کیفی قابل دفاعی ندارند اصلا چرا به آن‌ها مجوز اجرا داده می‌شود؟ با این حال اگر از آنچه در مرحله صدور مجوز اتفاق می‌افتد بگذریم، به زمان اجرای نمایش می‌رسیم که گاهی در میانه اجرا و حتی در مواردی چند شب مانده به پایان اجرا، نمایشی لغو مجوز شده است، چون طبق اعلامِ نظر شورای نظارت و ارزشیابی مواردی که تذکر داده شده بوده از سوی گروه نمایشی رعایت نشده‌ یا به بازبینی مجدد نیاز دارد؛ در حالی که در مواقعی گروه‌ها این مسئله را قبول نمی‌کنند، چون یا موارد اصلاحی را سخت‌گیرانه می‌دانند یا آن را رعایت شده.

در این بین مشخص نیست راستی‌آزمایی ادعای طرفین با کیست و چگونه به دست می‌آید؛ هرچند در آخر کار یا گروه تن به ممیزی‌های جدید می‌دهد یا اینکه کارش توقیف دائم می‌شود. نمونه اخیر هم نمایش «امشب اینجا» به کارگردانی مژگان خالقی است که صاحب این اثر گفته پس از صدور مجوز و شروع نمایش، با انتشار چند گزارش در رسانه‌ها اصلاحیه‌های جدیدی به نمایش وارد شد و اگرچه همگی اعمال شدند اما باز هم کار توقیف شد.

راه چاره در شفاف‌سازی است

در این باره یک نمایشنامه‌نویس و کارگردان قدیمی تئاتر که بیشتر، متن‌های اجتماعی‌ و انتقادی می‌نویسد و قبلا مُهر توقیف بر کارش هم خورده است می‌گوید: راه چاره در چنین شرایطی شفاف‌سازی، حساس بودن جامعه تئاتری و اعلام مدیران از میزان توانایی‌شان در مدیریت و دفاع از مجوزها است.

حسین کیانی درباره توقیف‌های چند وقت اخیر در تئاتر و واکنش اهالی این حوزه بیان کرد: مسئله توقیف و جلوگیری از اجرای یک نمایش چه وقتی متن به شورای نظارت ارائه می‌شود و پس از خوانش تصویب نمی‌شود و چه وقتی مجوز متن یا اجرا صادر شده، اتفاق تازه‌ای نیست اما متاسفانه بیشتر از گذشته شده و این نوید خوبی را به ما نمی‌دهد. ما نباید اجازه دهیم این وضع به یک رویه عادی تبدیل شود و حساسیت برانگیز نباشد چون در گذشته به محض اینکه چنین اتفاقاتی می‌افتاد حساسیت‌ها و واکنش‌هایی از سوی هنرمندان دیده می‌شد.

وضعیت صدور مجوزها نیاز به یک آسیب‌شناسی عاجل دارد

او افزود: به نظرم باید یک آسیب شناسی عاجل و فوری شود که ببینیم مشکل اصلی کجاست؟ این ناهماهنگی‌ها کجاست؟ مسئول مستقیم صدور مجوز تئاتر در اداره‌ای است به نام اداره شورای نظارت و ارزشیابی در اداره کل هنرهای نمایشی، چرا نهادها و مراکز دیگر تصمیمی می‌گیرند که می‌تواند به راحتی تصمیم شورا را نقض کند؟ اگر هم چنین مسئله در قانون پیش‌بینی شده باید واضح و روشن باشد که آیا بالادست شورای نظارت و ارزشیابی، شورا یا نهاد دیگری است که می‌تواند به نوعی مجوز شورا را وتو یا لغو کند؟

کارگردان «روز عقیم» درباره اینکه خیلی از کارگردان‌هایی که کارشان به مشکلی برمی‌خورد می‌گویند از سوی مدیران شنیده‌اند که از "بالا" گفته شده این کار توقیف شود یا اصلاح شود، اظهار کرد: این جمله «از بالا گفته‌اند را من هم شنیده‌ام» ولی این از "بالا" یعنی چه کسی و با چه جایگاه قانونی گفته؟ اگر ما معتقد به اجرای صحیح و صریح قوانین هستیم باید بدانیم این قانونی که می‌آید و مجوز شورا را لغو می‌کند توسط چه کسی یا چه نهادی و چگونه صادر شده است. به نظرم این عدم شفافیت به مسائل دیگری دامن می‌زند و حتی می‌شود گفت ماهیت و هستی شورای نظارت و ارزشیابی را هم زیر سوال می‌برد و از اعتبار ساقط می‌کند. پس باید همه چیز خیلی روشن باشد و بالاخره این شرایطی که همه در آن زیست می کنیم را قطعاً درک می‌کنیم و هنرمندان اگر ببینند شورای نظارت تحت قیمومیت و نظر نهادهای دیگری می‌تواند حکم و مصوبه قطعی خود را تغییر دهد و در عین حال شرایط را شفاف بدانند شاید حداقل همدلی بیشتری برانگیخته شود.

کیانی درباره اینکه ادعای یک گروه نمایشی وقتی می‌گوید موارد بازبینی را رعایت کرده ولی ممکن است دست‌اندرکاران ممیزی آن را نپذیرند چطور قابل اثبات است؟ گفت: عدم شفافیت قوانین موجود و تفسیر به رای آن‌ها باعث ایجاد این مشکلات می شود. به هر حال هر کسی که در این شرایط فرهنگی کار می‌کند با توجه به یک مجموعه قوانین فعالیت می‌کند و اگر این‌ها تفسیر پذیر باشند طبیعی است چنین آسیب‌ها از قِبَل آن نصیب تئاتر شود.

وی تاکید کرد: توجه به این امر مهم است که این توقیف‌ها صرفاً به گروه نمایشی آسیب نمی‌زند، یعنی علاوه بر اینکه گروه آسیب می‌بیند، اعتبار فرهنگی‌ای که قرار است مسئولان، پیش‌برنده، نگهدارنده و ارتقا دهنده آن اعتبار باشند هم ضربه می‌خورد. به این ترتیب هنرمندان اعتماد و انگیزه خود را از دست می‌دهند و از بین رفتن این اعتماد و انگیزه بسیار مهم و حیاتی است که با این جریان در حال رقم خوردن است.

مدیران میزان توانایی خود را اعلام کنند

این کارگردان در پاسخ به اینکه با توجه به تجربه‌هایی که در ممیزی متن و توقیف نمایش داشته، اگر مدیر بود و با همان فشارهایی که خودش هم شنیده از "بالا" می‌آید روبرو می‌شد چه برخوردی می‌کرد؟ گفت: به نظرم بهترین برخورد شفافیت است من اگر در جایگاه مدیریت قرار بگیرم و در دفاع از اثری ناتوان باشم به طور شفاف اعلام می‌کنم و می‌گویم که توانایی من در این حد بوده و نتوانستم در برابر مثلاً اتفاقاتی که برای این کار پیش آمده دفاعی انجام دهم. به نظرم این کار اعتبار مسئولان را نزد هنرمندان خیلی هم بالاتر می‌برد. ضمن اینکه اگر در ادامه ببینم واقعا کاری از دستم بر نمی آید آن وقت آن میز مدیریت را ترک می‌کنم چون هر کس باید برای خود اصول و قواعدی داشته باشد و تن به هر قاعده و اصولی که خارج از عرف و قوانین است ندهد، یعنی نشستن در جایگاه مدیریت که در اینجا بحث ما مدیریت فرهنگی است، به هر قیمتی صلاح نیست چون نه تنها اعتبار آن فرد بلکه اعتبار آن جایگاه را هم به باد می‌دهد.

حسین کیانی ادامه داد: بنابراین به دوستان و مسئولان فرهنگی توصیه می‌کنم که میزان و اندازه توانایی خود را اعلام کنند و بگویند «ما چقدر توانا هستیم و چقدر می‌توانیم از یک کار و در چه شرایطی دفاع کنیم». این خیلی بهتر است تا اینکه به نوعی راز گونگی و پرده پوشی پناه ببرند چون این شرایط هزار و یک پرسش ایجاد می‌کند.

انتظارمان از مدیریت هنری و دانشگاهی بیشتر است

وی در پایان خاطرنشان کرد:‌ ما این دوستان را در اداره کل هنرهای نمایشی واقعا دوست داریم مخصوصاً آقای کرمی که خودش نویسنده و کارگردان است. در حال حاضر مدیریت تئاتر اداره کل هنرهای نمایشی و تئاتر شهر، هنری و دانشگاهی است که امید به بهبود شرایط را پیش می‌آورند، اما انتظار ما از این مدیریت هنری و دانشگاهی بیشتر است و امیدوارم با شفاف‌سازی اتفاقات بهتری رخ دهد چرا که اگر تصمیمات به صورت شفاف اعلام شوند، همدلی و همفکری بیشتری هم برانگیخته می‌شود.